Chuyển mình từ nguyên liệu thô đến sản phẩm chế biến cao cấp

Chế biến sâu không còn là xu hướng ngắn hạn mà đã trở thành chiến lược phát triển dài hạn, giúp ngành nông nghiệp Việt Nam thoát khỏi tình trạng “được mùa, mất giá”. Nếu trước đây, rau quả tươi chỉ tận dụng được khoảng 70-80% trọng lượng, thì với công nghệ chế biến hiện đại, gần như toàn bộ nguyên liệu đều được khai thác tối đa, tạo ra các dòng sản phẩm giá trị gia tăng cao như nước ép cô đặc, trái cây đông lạnh IQF, trái cây sấy dẻo, bột, puree, mứt, đồ uống đóng chai...

Lợi thế nổi bật của sản phẩm chế biến là khả năng bảo quản dài hạn, từ 6 tháng đến 2 năm, giúp doanh nghiệp chủ động điều tiết nguồn cung và ổn định thị trường. Đây là yếu tố then chốt trong bối cảnh sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam vẫn mang tính mùa vụ, dễ dư thừa cục bộ vào chính vụ.

Không chỉ vậy, chế biến sâu còn là "chìa khóa" để mở rộng cánh cửa xuất khẩu đến các thị trường khó tính như Mỹ, EU, Nhật Bản, nơi có những yêu cầu nghiêm ngặt về vệ sinh an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật. Những sản phẩm như nước ép trái cây, thực phẩm đóng gói, trái cây IQF… đang từng bước chinh phục kệ hàng siêu thị quốc tế, góp phần nâng tầm thương hiệu nông sản Việt.

Đặc biệt, nhờ chế biến sâu, Việt Nam đã từng bước đa dạng hóa cơ cấu xuất khẩu, nâng tầm nhiều loại trái cây như chuối, dứa, dừa, chanh leo, thanh long, xoài… từ các sản phẩm tươi đơn thuần trở thành mặt hàng chủ lực, có giá trị cao, hạn chế rủi ro khi thị trường biến động.

Không chỉ phục vụ tiêu dùng trực tiếp, sản phẩm chế biến còn đóng vai trò là nguyên liệu đầu vào quan trọng cho nhiều ngành công nghiệp khác như thực phẩm chức năng, đồ uống, bánh kẹo, dịch vụ nhà hàng - khách sạn. Đây chính là nền tảng hình thành chuỗi giá trị nông sản công nghiệp hóa, khép kín từ sản xuất – chế biến – phân phối.

Bên cạnh đó, việc chuyển dịch từ xuất khẩu thô sang chế biến tinh đang tạo nên làn sóng đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ hiện đại như sấy thăng hoa, cấp đông nhanh IQF, hệ thống kho lạnh, dây chuyền tiệt trùng và đóng gói tự động. Việc ký kết các nghị định thư xuất khẩu chính ngạch sản phẩm chế biến – điển hình là sầu riêng đông lạnh sang Trung Quốc – đã cho thấy sự công nhận về chất lượng quốc tế đối với sản phẩm Việt Nam. Đây là động lực để doanh nghiệp mở rộng vùng nguyên liệu, nâng cao năng lực sản xuất và tự tin mở rộng thị trường quốc tế.

Khẳng định vị thế trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu

Thành công của ngành rau quả là điểm sáng nổi bật trong bức tranh xuất khẩu nông nghiệp đầy khởi sắc của Việt Nam. Năm 2024, tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành nông, lâm, thủy sản đạt kỷ lục 62,4 tỷ USD. Chỉ sau 8 tháng đầu năm 2025, con số này đã đạt 45,37 tỷ USD, tăng 12% so với cùng kỳ năm 2024 cho thấy đà tăng trưởng ổn định và bền vững.

Hiện nay, nông sản Việt Nam đã có mặt tại hơn 190 quốc gia và vùng lãnh thổ với nhiều mặt hàng chủ lực như gạo, cà phê, điều, tôm, cá tra, gỗ… Đặc biệt, các sản phẩm chế biến đang từng bước chinh phục thành công các thị trường cao cấp đòi hỏi khắt khe về chất lượng, mẫu mã và truy xuất nguồn gốc như EU, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Không chỉ dừng ở các doanh nghiệp lớn, nhiều hợp tác xã trên cả nước cũng đang chuyển mình nhờ đầu tư vào chế biến sâu. Điển hình là Hợp tác xã Thanh long sạch Hòa Lệ (Lâm Đồng) từ mô hình sản xuất nhỏ lẻ, nay đã phát triển thành công 9 dòng sản phẩm OCOP 3 sao từ thanh long như rượu vang, tinh dầu, bánh, nước cốt… Hay Hợp tác xã Mì gạo Hùng Lô (Phú Thọ), với việc mạnh dạn đầu tư dây chuyền sấy lạnh và đóng gói hiện đại, đã cho ra đời hơn 11 dòng sản phẩm OCOP 5 sao, được xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Nhật Bản và Đài Loan.

Đòn bẩy phát triển bền vững và vươn xa

Chế biến sâu đang từng bước đưa nông sản Việt chuyển mình, thoát khỏi tình trạng lệ thuộc vào nguyên liệu thô, để khẳng định vị thế là mắt xích không thể thiếu trong chuỗi giá trị nông nghiệp hiện đại. Đây không chỉ là xu hướng tất yếu, mà còn là điều kiện tiên quyết để tăng hiệu quả kinh tế, nâng cao thu nhập cho người nông dân và xây dựng thương hiệu nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

Để đạt mục tiêu tăng trưởng 4% cho toàn ngành nông nghiệp và kim ngạch xuất khẩu đạt 70 tỷ USD trong năm 2025, việc đẩy mạnh chế biến sâu, ứng dụng công nghệ cao và tái cơ cấu ngành hàng là yêu cầu cấp thiết.

Theo định hướng của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, thời gian tới sẽ tiếp tục tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, đầu tư mạnh vào hạ tầng logistics, tối ưu chuỗi cung ứng, đẩy mạnh chuyển giao công nghệ và hỗ trợ xây dựng vùng nguyên liệu bền vững. Đồng thời, Nhà nước cũng sẽ khuyến khích các doanh nghiệp, hợp tác xã đầu tư mạnh mẽ hơn vào chế biến sâu để nâng cao giá trị sản phẩm.

Chỉ khi gia tăng được giá trị sản phẩm thông qua chế biến và công nghệ, nông nghiệp Việt Nam mới có thể phát triển bền vững, nâng cao vị thế trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu và thực sự hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế quốc tế.