Đây được cho là một cuộc giải cứu với lĩnh vực từng được coi là biểu tượng cho sức mạnh công nghiệp của Cựu lục địa, tạo việc làm cho khoảng 300.000 người.
Các nhà máy thép, vốn là “trái tim” của cuộc cách mạng công nghiệp tại châu Âu hiện không còn giữ được vị thế vững chắc như trước và phải đối mặt với những thách thức chưa từng có.
Ngoài áp lực cạnh tranh, ngành thép châu Âu còn phải đối mặt với bài toán cân bằng giữa phát triển xanh và chi phí sản xuất. Đây là những nguyên nhân khiến cho các doanh nghiệp thép phải đối mặt với cuộc khủng hoảng nghiêm trọng. Hơn 18.000 lao động bị mất việc làm chỉ riêng trong năm 2024.
Theo các nhà phân tích, ngành thép châu Âu đang tạo ra 300.000 việc làm trực tiếp tại 20 quốc gia thành viên, nhưng đang phải đối mặt với tình trạng dư thừa công suất toàn cầu lên tới 700 triệu tấn. Mặc dù có công suất sản xuất 135 triệu tấn/năm, các nhà máy thép tại châu Âu hiện chỉ hoạt động ở mức 70% do nhu cầu suy giảm.
Nguyên nhân đầu tiên được cho là giá năng lượng tăng cao do việc cắt nguồn cung khí đốt từ Nga. Điều này đã giáng một đòn nặng nề vào các lò luyện kim loại, vốn là những "con nghiện" năng lượng khổng lồ.
Nguyên nhân thứ hai đến từ các mặt hàng thép giá rẻ được xuất đi từ Trung Quốc, Ấn Độ và nhiều nước khác đang tràn ngập thị trường thế giới.
Số liệu gần đây cho thấy, thép Trung Quốc chiếm hơn 50% tổng sản lượng toàn cầu. Công suất dư thừa và xuất khẩu tăng mạnh làm gia tăng căng thẳng thương mại và buộc các nước tăng cường biện pháp phòng vệ như điều tra chống bán phá giá...
Thực tế cho thấy, rào cản lớn nhất đối với thép châu Âu là bài toán chuyển đổi công nghệ. Kế hoạch “Thỏa thuận Xanh” của Liên minh châu Âu (EU) với mục tiêu đưa khí thải carbon về 0 vào năm 2050, đặt ra một áp lực khổng lồ buộc các nhà sản xuất thép phải chuyển đổi sang các công nghệ sạch hơn.
Tuy nhiên, điều này đòi hỏi chi phí đầu tư khổng lồ. Ước tính, để xây dựng một nhà máy thép xanh quy mô lớn, chi phí có thể lên tới hàng tỷ euro. Bên cạnh đó, thép xanh được dự báo sẽ có giá đắt hơn từ 30% đến 100% so với thép sản xuất thông thường. Trong khi các đối thủ cạnh tranh vẫn tiếp tục sản xuất thép với giá rẻ nhờ chi phí năng lượng thấp và công nghệ phát thải cao. Điều này đặt các nhà sản xuất châu Âu vào thế bất lợi nghiêm trọng trên thị trường toàn cầu.
Để bảo vệ ngành công nghiệp trọng yếu này, EU đang hành động trên nhiều mặt trận như xây dựng hàng rào bảo hộ mậu dịch cứng rắn, siết chặt hạn ngạch, chỉ cho phép 10% thị trường được mở cửa cho thép đến từ các nước ngoài EU. Đáng chú ý, mức thuế đối với các lô hàng vượt hạn ngạch sẽ tăng gấp đôi, từ 25% lên 50%.
Ông Stéphane Séjourné, Ủy viên EC phụ trách Thịnh vượng và Chiến lược công nghiệp nhấn mạnh, đây là "điều khoản bảo vệ mạnh mẽ nhất" từng được đề xuất cho ngành thép châu Âu.
EC cũng đã phê duyệt các gói hỗ trợ nhà nước khẩn cấp, cho phép các quốc gia thành viên giúp đỡ tài chính cho những công ty thép để đối phó với giá năng lượng cao. Đức, Pháp và Tây Ban Nha là những nước đi đầu trong việc bơm vốn để giữ cho các nhà máy hoạt động và bảo toàn việc làm.
Đáng chú ý, thay vì chỉ bảo hộ các công nghệ cũ, EU đang dồn lực cho một cuộc cách mạng công nghệ. Kế hoạch "Hiệp ước Thép Xanh" là trọng tâm của chiến lược này.
Tuy nhiên, theo các nhà bình luận, thành công của EU không chỉ phụ thuộc vào các chính sách đúng đắn, mà còn dựa vào khả năng giải quyết bài toán năng lượng, huy động nguồn vốn khổng lồ và duy trì sự đồng thuận trên toàn khối.
Đây là một thách thức mang tính sống còn, quyết định liệu châu Âu có thể vừa giữ được “trái tim” của cuộc cách mạng công nghiệp, vừa dẫn đầu cuộc cách mạng ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu hay không.
