Xét cho cùng, việc EU và Ấn Độ xích lại gần nhau không có gì đáng ngạc nhiên. Hai bên có nhiều điểm chung, trong đó có việc cùng chia sẻ các giá trị về tự do cơ bản và nhân quyền. Là một nền dân chủ đa sắc tộc, sở hữu nền kinh tế đang mở rộng và tầm ảnh hưởng toàn cầu ngày càng tăng, Ấn Độ hiển nhiên là đối tác then chốt đối với EU. Đối với Ấn Độ, FTA đồng nghĩa với việc thúc đẩy các ngành xuất khẩu chủ lực, củng cố vị thế đối tác lớn nhất của châu Âu tại châu Á và giảm bớt sự phụ thuộc vào Mỹ. Về phần mình, EU sẽ được hưởng lợi từ việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng và tăng cường khả năng gây ảnh hưởng tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Các cuộc đàm phán diễn ra vào thời điểm đặc biệt quan trọng, trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ Mỹ gia tăng và bất ổn địa chính trị ngày càng rõ nét.

Lĩnh vực hợp tác tiềm năng

Trong bối cảnh EU tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng, tách dần khỏi Trung Quốc, Ấn Độ được đánh giá là đối tác đáng tin cậy, theo cựu nhà ngoại giao Piotr Opalinski, người có nhiều kinh nghiệm về quan hệ EU - châu Á. Trong một bài viết trên LinkedIn gần đây, ông đã phác thảo những hướng hợp tác chủ yếu giữa EU và Ấn Độ.

Về kinh tế, xu hướng hợp tác đang ngày càng có thêm nhiều động lực và chất xúc tác. Hiệp định Thương mại tự do EU - Ấn Độ vốn đình trệ từ lâu nay đã được khởi động lại. Nếu được ký kết, hiệp định này có thể mở khóa tăng trưởng trong thương mại hàng hóa, dịch vụ và đầu tư”, ông Opalinski viết. Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hài hòa các tiêu chuẩn quản lý, chẳng hạn trong dữ liệu, công nghệ xanh và bảo hộ đầu tư.

Một lĩnh vực hợp tác khác cần được củng cố là công nghệ. “Hệ sinh thái đổi mới số của Ấn Độ và vai trò dẫn đầu về quản lý của châu Âu có thể kết hợp để thiết lập chuẩn mực toàn cầu về quản trị dữ liệu, trí tuệ nhân tạo và an ninh mạng”, vị chuyên gia lưu ý. “Các chương trình trao đổi lao động có quản lý cũng sẽ giúp châu Âu giải quyết thách thức dân số già hóa, đồng thời mở ra cơ hội cho các chuyên gia Ấn Độ”.

Khí hậu vừa là thách thức vừa là nền tảng hợp tác, ông bổ sung. “Tham vọng xanh của EU và mục tiêu chuyển đổi năng lượng của Ấn Độ có thể hội tụ thông qua các dự án chung về năng lượng tái tạo, hydro và tài chính khí hậu. Tuy nhiên, những cơ chế như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU đòi hỏi phải có đối thoại kỹ lưỡng để tránh ma sát và thay vào đó thúc đẩy hiện đại hóa công nghiệp”.

Trong lĩnh vực an ninh, hợp tác hàng hải, chống khủng bố và công nghiệp quốc phòng mở ra tiềm năng to lớn. Tuy nhiên, ông Opalinski cũng nhấn mạnh, quan hệ EU - Ấn Độ từ lâu vẫn bị đánh giá là “chưa xứng với kỳ vọng”. Trong số những trở ngại lớn có sự khác biệt về cách tiếp cận đối với chiến tranh Nga - Ukraine, xung đột về quy định và sự chia rẽ nội bộ EU.

“Con đường phía trước nằm ở hợp tác theo từng vấn đề cụ thể: thương mại, chuẩn mực số, hành động khí hậu và an ninh hàng hải, thay vì những tuyên bố lớn lao. Nếu kiên định theo hướng này, quan hệ đối tác EU - Ấn Độ có thể tiến từ tình trạng kém hiệu quả thành chiều sâu chiến lược thực sự, góp phần định hình không chỉ tương lai của họ mà cả một trật tự quốc tế cân bằng hơn”, ông Opalinski kết luận.

Thách thức hiện nay và cơ hội phía trước

Trong nỗ lực thúc đẩy quan hệ kinh tế song phương, EU và Ấn Độ đã đi một chặng đường dài, nhưng phía trước vẫn còn nhiều việc phải làm. Các cuộc đàm phán về FTA được khởi động từ năm 2007, sau đó tạm ngưng suốt 9 năm và chỉ được nối lại vào ngày 17/6/2022.

Hiện tại, Ấn Độ là đối tác thương mại lớn thứ 9 của EU, trong khi EU lại là đối tác số một của Ấn Độ. Năm ngoái, kim ngạch thương mại song phương đạt 120 tỷ euro, tăng 90% so với thập kỷ trước. Dự báo đến năm 2030, Ấn Độ sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ ba thế giới, đồng nghĩa với việc EU không thể để FTA rơi vào tình trạng chững lại.

Dù các cuộc đàm phán gần đây vào tháng 9 đã có bước tiến, hai bên vẫn còn bất đồng lớn trong các lĩnh vực như ô tô và nông nghiệp. Trở ngại chủ yếu nằm ở những nhượng bộ đáng kể mà mỗi bên mong muốn, từ xe cộ, dược phẩm cho tới dệt may.

Nếu FTA được ký kết, các ngành da giày, dệt may và may mặc của Ấn Độ sẽ là những bên hưởng lợi lớn. Với Pháp, Đức và Hà Lan là những thị trường nhập khẩu dệt may quan trọng, các nhà cung cấp Ấn Độ sẽ được hưởng lợi lớn khi EU dỡ bỏ thuế nhập khẩu.

Ngược lại, Ấn Độ sẽ phải cắt giảm thuế nhập khẩu, tạo điều kiện cho các ngành công nghiệp châu Âu dễ dàng tiếp cận thị trường nội địa. Điều này khiến các nhà sản xuất Ấn Độ, đặc biệt trong các ngành ô tô, máy móc công nghiệp và hóa chất, lo ngại phải đối mặt với môi trường cạnh tranh khốc liệt hơn.

Trong lĩnh vực quy định, Ấn Độ phản đối một số yêu cầu môi trường của EU. Đặc biệt, New Delhi muốn được miễn trừ khỏi CBAM - loại thuế sẽ tác động đến các mặt hàng nhập khẩu như xi măng, thép và nhôm. Khi các nước châu Âu chiếm tới hai phần ba lượng thép xuất khẩu của Ấn Độ, thuế carbon của EU sẽ tạo ra ảnh hưởng lớn tới ngành công nghiệp này.

Tuy vậy, bất chấp khác biệt, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen kỳ vọng thỏa thuận sẽ được hoàn tất trước cuối năm 2025, gọi đây là “thỏa thuận lớn nhất thuộc trong thể loại này trên thế giới”.

Tiềm năng lớn trong hợp tác an ninh

Về không gian và năng lượng hạt nhân, Ấn Độ là một nhân tố then chốt trong an ninh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Tháng 9 vừa qua, Ủy ban Chính trị và An ninh của EU đã có chuyến thăm chính thức đầu tiên tới Ấn Độ, nhằm tìm kiếm phương thức tăng cường hợp tác, trong đó có chống khủng bố, hợp tác công nghiệp quốc phòng và giám sát hàng hải.

Ấn Độ và EU hiện đã hợp tác trong các lĩnh vực an ninh mạng, không gian, công nghiệp quốc phòng và bảo đảm tự do hàng hải ở châu Á. Đặc biệt, hợp tác hải quân đã tăng cả về tần suất lẫn độ phức tạp trong những tháng gần đây, như việc tàu khu trục của Hải quân Italy và Ấn Độ thực hiện diễn tập quá cảnh tại Ấn Độ Dương hồi tháng 9, hay việc Hải quân Ấn Độ tham gia cuộc tập trận hải quân quan trọng cùng Chiến dịch Atalanta của EU vào tháng 6.

Phát triển hợp tác công nghiệp quốc phòng với Ấn Độ sẽ giúp EU đa dạng hóa nguồn cung, giảm phụ thuộc vào bên thứ ba. Ngoài lợi thế chi phí và khả năng tương thích tiêu chuẩn NATO, vũ khí do Ấn Độ sản xuất còn được chứng minh hiệu quả thực chiến. Chẳng hạn, trong Chiến dịch Sindoor năm 2025, radar, tên lửa và máy bay chiến đấu của Ấn Độ đã thể hiện xuất sắc trên chiến trường. Hệ thống rocket Pinaka tối tân, được sử dụng thành công trong các đòn tấn công trả đũa mục tiêu của Chiến dịch Sindoor, hiện đang được quốc tế săn đón mạnh mẽ.

Được ví như “những đối tác tự nhiên”, EU và Ấn Độ là hai “mảnh đất đa dạng” về văn hóa và ngôn ngữ lớn nhất thế giới, đồng thời đều đề cao các giá trị dân chủ và chủ nghĩa đa phương. Quan hệ đối tác chiến lược này không chỉ nhằm củng cố quan hệ kinh tế, mà còn thể hiện sự gắn kết của hai thực thể đồng tư tưởng đang ngày càng được củng cố.