Đảm bảo ngân sách chi cho sự nghiệp môi trường

Sáng 28/10, trong khuôn khổ chương trình kỳ họp Quốc hội, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Mạnh đã trình bày báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực.

Theo báo cáo, việc ban hành và triển khai chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường trong giai đoạn vừa qua đạt được nhiều kết quả tích cực. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương đã ban hành hơn 500 văn bản hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường, trong đó có hơn 30 văn bản ở cấp trung ương. Các văn bản này đã thể chế hóa và cụ thể hóa chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, quán triệt nguyên tắc môi trường là một trong ba trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường trong phát triển bền vững.

Việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật được thực hiện nghiêm túc, bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp. Lần đầu tiên, Việt Nam đã xây dựng và phê duyệt Quy hoạch bảo vệ môi trường quốc gia, đồng thời ban hành Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia và cập nhật hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật tiệm cận quốc tế.

Công tác bảo vệ môi trường đạt nhiều chuyển biến rõ nét. Một số chỉ tiêu quan trọng đã vượt kế hoạch đặt ra cho năm 2025, như tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị đạt chuẩn; tỷ lệ khu công nghiệp, khu chế xuất có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt tiêu chuẩn; và tỷ lệ che phủ rừng. Ngân sách nhà nước dành cho sự nghiệp môi trường luôn đạt tối thiểu 1% tổng chi, năm 2024 đạt 1,12%. Cùng với đó, nguồn lực xã hội hóa từ doanh nghiệp và cộng đồng cũng tăng lên rõ rệt.

Các nguồn thải lớn được kiểm soát chặt chẽ, không để xảy ra sự cố môi trường nghiêm trọng. Nhiều mô hình đô thị sinh thái, nông thôn xanh, khu công nghiệp thân thiện với môi trường được hình thành. Hệ thống quan trắc nước thải tự động, truyền dữ liệu trực tiếp về cơ quan quản lý đã được triển khai rộng rãi.

Công tác ứng phó với biến đổi khí hậu có nhiều tiến triển. Việt Nam đang thúc đẩy chuyển đổi xanh, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Kiểm kê khí nhà kính được triển khai tại nhiều doanh nghiệp; hành lang pháp lý cho thị trường các-bon từng bước được hoàn thiện. Tại Đồng bằng sông Cửu Long, nhiều giải pháp công trình và phi công trình được áp dụng để thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm sinh kế bền vững cho người dân.

Tuy vậy, báo cáo cũng chỉ rõ, tình trạng ô nhiễm môi trường vẫn diễn biến phức tạp, đặc biệt là ô nhiễm không khí do bụi mịn tại các đô thị lớn. Hạ tầng thu gom, xử lý chất thải rắn và nước thải còn lạc hậu; việc tái sử dụng nước thải và tái chế chất thải công nghiệp còn hạn chế. Một số mục tiêu của Luật Bảo vệ môi trường trong các lĩnh vực liên quan chưa đạt hiệu quả mong muốn.

Không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế đơn thuần

Đoàn giám sát kiến nghị một số nhiệm vụ, giải pháp cấp bách cần hoàn thành trước cuối năm 2026. Trước hết, cần tổng kết, đánh giá việc thực hiện Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và đề xuất sửa đổi, bổ sung, trình Quốc hội xem xét vào đầu nhiệm kỳ khóa XVI. Một số điều khoản cần được điều chỉnh ngay tại kỳ họp thứ 10 để tháo gỡ vướng mắc, khơi thông nguồn lực, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là các quy định liên quan đến quản lý chất thải rắn sinh hoạt.

Đoàn giám sát đề nghị Chính phủ rà soát, cập nhật và điều chỉnh các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo đảm nguyên tắc không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế đơn thuần. Đồng thời, ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025–2030, hướng tới mục tiêu cải thiện chất lượng không khí tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và các đô thị lớn.

Một trọng tâm khác là hoàn thiện hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia, kết nối liên thông với cơ sở dữ liệu quốc gia, tích hợp bản đồ chất lượng môi trường và công bố công khai cho cộng đồng. Cùng với đó, tổ chức thiết lập và vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ các-bon, bước đầu hình thành và phát triển thị trường các-bon tại Việt Nam; quy định tỷ lệ kết quả giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và lượng tín chỉ các-bon tối thiểu được giữ lại để thực hiện mục tiêu giảm phát thải.

Đoàn giám sát của Quốc hội cũng đề nghị kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực quản lý nhà nước về môi trường ở các cấp; đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường trong cộng đồng doanh nghiệp và người dân.