Gỡ nút thắt thể chế, thúc đẩy phát triển bền vững

Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV của Đảng thẳng thắn nhìn nhận: Tư duy phát triển chưa theo kịp xu thế thế giới, phản ứng chính sách còn chậm, việc hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển chưa đáp ứng yêu cầu của giai đoạn mới.

Theo PGS.TS. Nguyễn Quốc Dũng - nguyên Giám đốc Học viện Chính trị Khu vực II, trong các văn kiện của Đảng, ba điểm nghẽn lớn của phát triển luôn được nêu rõ là thể chế, hạ tầng và nguồn nhân lực, đặc biệt là nhân lực chất lượng cao. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhiều lần khẳng định “thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn”, do đó phải được tháo gỡ để hướng tới phát triển bền vững.

“Thể chế là động lực của phát triển. Khi pháp luật được ban hành và thực thi hiệu quả, các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước được cụ thể hóa, đi vào cuộc sống, đó chính là động lực thúc đẩy đổi mới và phát triển”, PGS.TS. Nguyễn Quốc Dũng nhấn mạnh.

Chia sẻ quan điểm cá nhân, TS. Nguyễn Thế Khang (Trường Đại học Tài chính - Marketing) cho rằng, Việt Nam đã bám sát 17 mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) của Liên Hợp Quốc, đạt nhiều kết quả đáng khích lệ trong giảm nghèo, phát triển hạ tầng và phổ cập giáo dục. Tuy nhiên, theo TS. Khang, trong thời gian tới, các nghị quyết của Đảng cần tập trung vào những mục tiêu chưa đạt được, đặc biệt là đổi mới sáng tạo và chuyển đổi năng lượng. Nhà nước cần luật hóa các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ, áp dụng mô hình phát triển bền vững và được hưởng ưu đãi về thuế.

Từ góc độ chính sách tài khóa, TS. Trần Trung Kiên (Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh) đề xuất chuyển từ thuế bảo vệ môi trường hiện hành sang thuế carbon - bước đi tất yếu để vừa tăng nguồn thu ngân sách, vừa thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới công nghệ, giảm phát thải.

 “Nếu chuyển đổi sang mô hình thuế carbon, chính sách sẽ minh bạch, ổn định hơn, giúp doanh nghiệp yên tâm đầu tư, đồng thời khuyến khích công nghệ sạch, thân thiện với môi trường”, TS. Kiên nói.

Thể chế phải theo kịp thực tiễn phát triển

Theo các chuyên gia, Nhà nước cần sớm thể chế hóa các chính sách xanh và đổi mới sáng tạo, như thuế xanh, chi tiêu công xanh và cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp sáng tạo, nhằm bảo đảm khung pháp lý theo kịp xu thế toàn cầu.

PGS.TS. Nguyễn Quốc Dũng dẫn chứng, sự phát triển của TP. Hồ Chí Minh trong thời gian qua có được nhờ Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội, văn bản tạo ra 44 cơ chế, chính sách đặc thù, giúp Thành phố tháo gỡ nhiều vướng mắc về đầu tư, tài chính, hạ tầng.

Tuy nhiên, trong bối cảnh TP. Hồ Chí Minh mở rộng địa giới sau sáp nhập với các tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, PGS.TS. Nguyễn Quốc Dũng cho rằng cần một khung thể chế ổn định và lâu dài hơn, thay vì các quy định đặc thù ngắn hạn. Theo đó, việc luật hóa giúp tránh tình trạng manh mún, địa phương nào cũng xin đặc thù, khiến luật chung bị phá vỡ.

TS. Vũ Thành Tự Anh (Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright) cũng cho rằng, thể chế chính là “hạ tầng mềm” của nền kinh tế, song hành với “hạ tầng cứng” như giao thông, điện, dữ liệu và viễn thông. Theo ông, “chiến lược đúng, định hướng đúng nhưng nếu thực thi yếu thì vẫn là điểm nghẽn. Thách thức lớn nhất hiện nay là làm sao chuyển hóa các thiết kế chính sách thành hành động cụ thể, tạo hiệu quả thực tế”.

Các chuyên gia thống nhất, Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV cần dành trọng tâm cho nhiệm vụ hoàn thiện thể chế phát triển bền vững, với trụ cột là hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách đồng bộ.

Mục tiêu là tháo gỡ các điểm nghẽn, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm sự hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế - phát triển xã hội - bảo vệ môi trường, gắn kết chặt chẽ với quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Hoàn thiện thể chế không chỉ là yêu cầu cấp thiết của hiện tại mà còn là nền tảng lâu dài để Việt Nam phát triển nhanh, bền vững trong kỷ nguyên mới.