Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), kim ngạch xuất khẩu 10 tháng năm 2025 đạt 391 tỷ USD, tăng 16,2% so với cùng kỳ năm 2024. Cán cân thương mại tiếp tục duy trì thặng dư với mức 19,56 tỷ USD, cho thấy xu hướng xuất siêu ổn định và bền vững của nền kinh tế. Nếu duy trì được nhịp xuất khẩu bình quân khoảng 40 tỷ USD/tháng trong những tháng cuối năm, Việt Nam có thể lần đầu tiên cán mốc 470 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu - con số kỷ lục, khẳng định vị thế ngày càng vững mạnh của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên, bức tranh xuất khẩu cũng xuất hiện những dấu hiệu cảnh báo. Báo cáo của Cục Thống kê chỉ ra rằng tháng 9 và tháng 10 liên tiếp ghi nhận mức giảm nhẹ so với tháng trước: tháng 10 giảm 1,5% so với tháng 9, trong khi tháng 9 giảm 1,7% so với tháng 8. Trước đó, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu khá ấn tượng, như tháng 7 tăng 6,1% và tháng 8 tăng 2,6%. Đà giảm tốc này phản ánh sự điều chỉnh tự nhiên sau giai đoạn tăng trưởng và những rủi ro mới từ biến động kinh tế - thương mại toàn cầu.

Cán cân thương mại tuy vẫn giữ mức thặng dư đáng kể, song mức 19,56 tỷ USD thấp hơn so với cùng kỳ hai năm gần đây (24,8 tỷ USD năm 2023 và 23,18 tỷ USD năm 2024). Điều này cho thấy xuất khẩu không còn duy trì mức bứt phá mạnh mẽ như giai đoạn trước và đang bước vào chu kỳ tăng trưởng mang tính điều chỉnh.

Một trong những thách thức lớn nhất nằm ở nhóm hàng thủy sản một trụ cột quan trọng của xuất khẩu Việt Nam. Báo cáo mới đây của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) dự báo xuất khẩu thủy sản quý IV/2025 chỉ đạt khoảng 2,19 tỷ USD, giảm hơn 22% so với cùng kỳ. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc Hoa Kỳ áp thuế đối ứng 20% đối với một số mặt hàng và nguy cơ áp thuế chống bán phá giá cao đối với tôm Việt Nam.

Trong đó, tôm và cá tra hai sản phẩm chủ lực dự kiến giảm mạnh do chi phí gia tăng và sức cạnh tranh suy giảm. Các mặt hàng cá ngừ, mực, bạch tuộc đối mặt nhiều áp lực hơn do ảnh hưởng của thẻ vàng IUU và lộ trình áp dụng Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú biển (MMPA) của Hoa Kỳ dự kiến có hiệu lực từ đầu năm 2026. Những quy định mới này buộc doanh nghiệp phải đáp ứng các tiêu chuẩn khai thác và bảo tồn khắt khe hơn.

VASEP cũng cảnh báo tình trạng suy giảm này có thể kéo dài đến hết quý I/2026, trước khi xuất khẩu thủy sản có thể phục hồi từ quý II/2026. Mức độ phục hồi sẽ phụ thuộc lớn vào nỗ lực tháo gỡ các rào cản IUU, đàm phán thuế quan, cũng như khả năng đa dạng hóa thị trường, gia tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến sâu và nâng cao giá trị gia tăng.

Trước bối cảnh này, Chính phủ và các địa phương đang khẩn trương triển khai nhiều giải pháp nhằm giữ ổn định đà tăng trưởng của xuất khẩu. Các bộ, ngành tập trung hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tốt các hiệp định thương mại tự do (FTA), thúc đẩy xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường mới như Trung Đông, Nam Á, châu Phi; đồng thời đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao từ các quốc gia nhập khẩu.

Ở góc độ doanh nghiệp, các chuyên gia nhận định giai đoạn chững lại hiện nay không nên được nhìn nhận như một tín hiệu tiêu cực. Đây là thời điểm cần thiết để doanh nghiệp rà soát, tái cấu trúc sản xuất, nâng cao năng lực quản trị và chuyển hướng vào các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn. Trong bối cảnh tiêu chuẩn thương mại toàn cầu liên tục nâng cao, doanh nghiệp muốn giữ vững thị trường phải đầu tư mạnh hơn cho nghiên cứu sản phẩm, đổi mới công nghệ và xây dựng thương hiệu.

Có thể thấy, xuất khẩu Việt Nam đang chuyển từ giai đoạn tăng trưởng sang giai đoạn phát triển bền vững và chất lượng. Những thách thức hiện tại từ thuế quan, tiêu chuẩn kỹ thuật đến quá trình tái cấu trúc thương mại quốc tế chính là động lực nền xuất khẩu phải chuyển mình, hướng đến mô hình cạnh tranh dựa trên chất lượng thay vì chỉ dựa vào giá rẻ hay sản lượng lớn.

Nếu tận dụng tốt giai đoạn điều chỉnh này, nền kinh tế Việt Nam hoàn toàn có thể bước vào năm 2026 với tâm thế vững vàng hơn, tiếp tục duy trì vai trò động lực tăng trưởng và khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.