Hạn chế khoản vay Chính phủ bảo lãnh

Tại phiên thảo luận tổ của Quốc hội ngày 3/11, Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc nêu rõ, việc sửa đổi Luật Quản lý nợ công bảo đảm đồng bộ với Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư và các luật có liên quan, đồng thời tăng quyền tự chủ cho địa phương và các đơn vị vay.

Theo Phó Thủ tướng, trong thực tế, một số địa phương còn nhận trợ cấp từ ngân sách trung ương nên việc coi các khoản vốn ODA là “vay và cho vay lại” không còn phù hợp. Các tỉnh chưa cân đối được ngân sách, như một số địa phương vùng Tây Bắc hay Đồng bằng sông Cửu Long, khi đầu tư hạ tầng chủ yếu vẫn là từ ngân sách trung ương. Vì vậy, thay vì cho vay lại, cần được xác định là cấp phát vốn ODA để phản ánh đúng bản chất và giảm thủ tục hành chính.

Phó Thủ tướng cho biết, dự thảo luật lần này đã làm rõ ranh giới giữa “cấp phát” và “cho vay lại” trong các khoản vay ODA. Theo đó, các đơn vị sự nghiệp công lập chỉ được vay lại khi đã tự chủ hoàn toàn cả chi thường xuyên và chi đầu tư. Những đơn vị chưa tự chủ được sẽ được cấp phát khoản vay. "Còn những đơn vị sự nghiệp đã tự chủ toàn phần thì phải vay và tự trả nợ, bảo đảm minh bạch, công bằng và hiệu quả,” Phó Thủ tướng phân tích.

Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc cho biết thêm, trong 5 năm qua, Chính phủ chưa cấp bảo lãnh cho bất kỳ khoản vay mới nào. Nêu thực tế có nhiều dự án được bảo lãnh nhưng không trả được nợ, buộc Chính phủ phải gánh thay, Phó Thủ tướng cho rằng, phải hạn chế thấp nhất việc Chính phủ bảo lãnh.

Do đó, Chính phủ chỉ bảo lãnh trong những trường hợp thực sự cần thiết, có khả năng trả nợ rõ ràng, và phải quản lý chặt chẽ, thận trọng, song vẫn bảo đảm huy động đủ nguồn lực cho phát triển. Việc thiết kế nội dung này trong dự thảo Luật được thực hiện chặt chẽ và rất thận trọng. “Chúng ta chỉ vay khi chắc chắn trả được nợ, và trả nợ đúng hạn. Kiên quyết không vay những khoản không hiệu quả, không trả được nợ,” Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Lưu ý cần phải chọn lọc rất kỹ khi vay ODA, Phó Thủ tướng cho rằng, nên dành nguồn vốn này cho các dự án công nghệ cao, có yếu tố chuyển giao kỹ thuật, mang lại giá trị gia tăng lớn.

Phó Thủ tướng cũng cho biết, trong giai đoạn tới, Việt Nam sẽ triển khai một số dự án hạ tầng chiến lược lớn như đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam (tổng mức đầu tư khoảng 67 tỷ USD) và tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng (khoảng 8 tỷ USD). Ông cho biết, chỉ riêng việc tiết kiệm 5% chi đầu tư công thời gian qua đã giúp Nhà nước có nguồn lực tương đương kinh phí cho một dự án quy mô lớn như tuyến Lào Cai - Hải Phòng.

“Đó là kết quả của việc quản lý chặt chẽ, bám sát định mức thi công, đảm bảo chất lượng nhưng vẫn tiết kiệm tối đa ngân sách. Đây cũng là một sáng kiến và biện pháp quan trọng của Đảng và Chính phủ trong quản lý đầu tư công,” Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc khẳng định.

Ưu tiên vốn cho các dự án mang tính “bước ngoặt, thay đổi tình thế”

Cũng quan tâm về dự án Luật này, ông Nguyễn Mạnh Hùng - Đoàn đại biểu thành phố Cần Thơ bày tỏ sự đồng tình với báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Tài chính và cho rằng các nội dung sửa đổi lần này đã được nghiên cứu, chuẩn bị công phu. 

Theo đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng, Việt Nam hiện thuộc nhóm các quốc gia có thu nhập trung bình thấp, với thu nhập bình quân đầu người khoảng 5.000 USD/năm. Do đó, nước ta vẫn thuộc nhóm được hưởng các khoản vay ODA ưu đãi từ các tổ chức quốc tế và các quốc gia phát triển, trong đó Nhật Bản là một trong những đối tác cho vay lớn nhất.

Cho rằng việc giải ngân vốn ODA còn chậm, hiệu quả sử dụng vốn chưa cao, nhiều dự án kéo dài, đại biểu đánh giá cao việc Chính phủ và Bộ Tài chính đã đề xuất sửa đổi luật theo hướng giảm bớt thủ tục hành chính, tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ giải ngân và mở rộng đối tượng được vay lại hoặc cấp phát từ nguồn vốn ODA.

Đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, dự thảo luật đã làm rõ hơn thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ khi chuyển từ việc phê duyệt “đề xuất dự án” sang “đề xuất khoản vay”, nhằm thống nhất với Luật Đầu tư công và hướng tới cải cách hành chính. Ông đề nghị phân cấp mạnh hơn, theo đó Thủ tướng chỉ phê duyệt kế hoạch vay nợ công hằng năm, còn Bộ Tài chính được giao phê duyệt các khoản vay cụ thể để rút ngắn thời gian thực hiện.

Nhấn mạnh yêu cầu nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay, đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng đề nghị bổ sung quy định định hướng ưu tiên vốn ODA cho các lĩnh vực khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, bên cạnh ba lĩnh vực truyền thống là hạ tầng kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường và giáo dục - y tế.

Đại biểu cho rằng, trong bối cảnh Việt Nam đang triển khai các nghị quyết quan trọng về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, việc ưu tiên vốn ODA cho các dự án mang tính “bước ngoặt, thay đổi tình thế” sẽ tạo nền tảng thúc đẩy tăng trưởng nhanh và bền vững, hướng tới mục tiêu tăng trưởng hai con số giai đoạn 2026 - 2031.