Mục tiêu nhất quán, yêu cầu phối hợp liên ngành

Mục tiêu nâng hạng đã được Việt Nam theo đuổi nhiều năm và để hiện thực hóa mục tiêu này, cần có sự tham gia của nhiều bộ, ngành. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, trực thuộc Bộ Tài chính, là đơn vị trực tiếp, nhưng bên cạnh đó còn có Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan chủ quản doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa, niêm yết.

Một trong những vướng mắc lớn là tỷ lệ sở hữu nước ngoài, đặc biệt tại doanh nghiệp nhà nước, vẫn còn hạn chế. Do vậy, tiến trình nâng hạng không thể chỉ do một cơ quan đảm nhận, mà đòi hỏi sự phối hợp liên ngành. Chính vì thế, cần một đề án ở cấp Chính phủ, để huy động nguồn lực, thống nhất hành động, xây dựng kế hoạch cụ thể cả trong ngắn hạn lẫn dài hạn.

Ngày 12/9/2025, Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc đã ký Quyết định số 2014/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam, đặt mục tiêu sớm gia nhập nhóm thị trường mới nổi và phát triển bền vững.

Quyết định số 2014/QĐ-TTg đóng vai trò xác định đích đến: Ngắn hạn hướng tới “mới nổi sơ cấp” của FTSE Russell, dài hạn tiệm cận “mới nổi” của MSCI và “mới nổi cao cấp” (Advanced Emerging Market) của FTSE; đồng thời phân công đầu mối, mốc thời gian và trách nhiệm cho các cơ quan.

Theo ông Phan Lê Thành Long - Chuyên gia tài chính, nhà sáng lập AFA Research & Education, bối cảnh hiện tại cho thấy nỗ lực cải cách đã tạo chuyển động ở cả 3 trục: Pháp lý, hạ tầng kỹ thuật và thực thi trên thị trường.

Về pháp lý, một số rào cản lớn đã được tháo gỡ, điển hình là Thông tư số 68/2024/TT-BTC của Bộ Tài chính bỏ yêu cầu ký quỹ trước giao dịch đối với nhà đầu tư nước ngoài, tăng cường công bố thông tin bằng tiếng Anh, nâng tiêu chuẩn quản trị công ty và minh bạch thông tin.

Về kỹ thuật, thị trường đang hướng tới cơ chế thanh toán bù trừ trung tâm (CCP), chuẩn mực quan trọng trong đánh giá của các tổ chức xếp hạng.

Về thực thi, trải nghiệm của nhà đầu tư nước ngoài (mở tài khoản, tiếp cận thông tin, ổn định ngoại hối…) được coi là “điều kiện đủ” để các cải cách đi vào đời sống.

Ông Long cho rằng, nếu được FTSE Russell nâng hạng, Việt Nam có thể đón nhận một dòng vốn thụ động đáng kể từ các quỹ ETF. Song, lợi ích thực sự mang tính bền vững hơn nằm ở việc thị trường vốn trở thành kênh dẫn vốn dài hạn, bổ trợ và song hành với hệ thống tín dụng ngân hàng, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn lực với chi phí hợp lý; đồng thời tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế và hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045.

Tập trung “điểm nghẽn” ngắn hạn, chuẩn bị tiêu chuẩn dài hạn

Quyết định số 2014/QĐ-TTg không chỉ nêu mục tiêu, mà còn phân bổ rõ giải pháp theo hai tầng thời gian. Trong ngắn hạn, ưu tiên lớn nhất là khắc phục những điều kiện còn thiếu để đáp ứng tiêu chí của FTSE Russell. Hai điểm nghẽn then chốt là xử lý giao dịch lỗi và rút ngắn chu kỳ thanh toán, vốn đòi hỏi hạ tầng công nghệ và cơ chế thanh toán bù trừ trung tâm (CCP) dự kiến đưa vào vận hành từ năm 2026. Bên cạnh đó, yêu cầu về minh bạch thông tin tiếp tục được cải thiện qua công bố bằng tiếng Anh, chuẩn hóa dữ liệu và tăng trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp.

Ông Long nhận định, một yếu tố rất quan trọng khác có thể tác động đến tiến trình nâng hạng là trải nghiệm của nhà đầu tư nước ngoài. Trước đó, Thông tư số 25/2025/TT-NHNN của Ngân hàng Nhà nước đã tháo gỡ rào cản trong khâu mở tài khoản, giúp việc tiếp cận thị trường thuận tiện hơn. Thủ tục hành chính cũng được đơn giản hóa, trong khi năng lực giám sát và xử lý vi phạm được nâng cao, nhằm củng cố kỷ luật thị trường.

Đáng chú ý, theo ông Long, cơ chế tài khoản giao dịch tổng đang được triển khai, cho phép các quỹ thực hiện giao dịch gộp rồi phân bổ cho khách hàng, phù hợp với thông lệ quốc tế. Những giải pháp này không chỉ hướng tới việc đạt nâng hạng trong kỳ rà soát trước mắt mà còn tạo nền tảng duy trì ổn định vị thế.

Về dài hạn, thách thức sẽ đến từ các tiêu chuẩn cao hơn của MSCI và yêu cầu “mới nổi cao cấp” của FTSE. Vấn đề giới hạn sở hữu nước ngoài (FOL), đặc biệt trong ngành ngân hàng, đòi hỏi giải pháp pháp lý linh hoạt, như mô hình chứng chỉ lưu ký NVDR, để vừa mở rộng tỷ lệ nắm giữ, vừa bảo đảm an toàn hệ thống. Hạ tầng thanh toán cũng cần được hiện đại hóa, tăng kết nối giữa các sở giao dịch, Trung tâm Lưu ký và ngân hàng thanh toán để giảm rủi ro, rút ngắn thời gian xử lý.

Thị trường đồng thời phải đa dạng hóa công cụ tài chính, từ hoàn thiện cơ chế vay - cho vay chứng khoán, thí điểm bán không có kiểm soát, đến mở rộng quyền tiếp cận công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá cho nhà đầu tư ngoại. Tất cả cần đi cùng sự ổn định vĩ mô, đặc biệt về tỷ giá và lạm phát, để duy trì niềm tin dài hạn.

Quan trọng hơn, chính “hàng hóa” trên thị trường, tức doanh nghiệp niêm yết, cũng phải nâng chuẩn quản trị theo thông lệ OECD, áp dụng IFRS, tăng tính minh bạch và nâng cao chất lượng kiểm toán. Bên cạnh đó, cơ cấu nhà đầu tư cũng cần dịch chuyển theo hướng gia tăng tổ chức chuyên nghiệp, phát triển các quỹ hưu trí, bảo hiểm, ETF; đồng thời thúc đẩy giáo dục tài chính để nhà đầu tư cá nhân hướng tới chiến lược bền vững.