Sản xuất dịu đi, thương mại phân hóa

Theo các chuyên gia thuộc Trung tâm phân tích Công ty Chứng khoán Phú Hưng (PHS Research), số liệu tháng 8 cho thấy biến động sớm nhất ở khâu sản xuất: Đơn hàng mới chậm lại, thời gian hoàn tất kéo giãn, tồn kho thành phẩm nhích lên ở một số ngành thâm dụng lao động. Đây là giai đoạn doanh nghiệp “nhập” cú sốc thuế quan vào cơ cấu giá, đàm phán lại điều khoản giao nhận và điều chỉnh nhịp mua đầu vào. Nhóm bám chuỗi cung ứng tốt chuyển sang đặt hàng ngắn hạn, ưu tiên hợp đồng có điều khoản điều chỉnh giá; nhóm nhỏ và vừa giảm tích trữ, giữ đệm thanh khoản để phòng rủi ro tỷ giá.

Xuất khẩu phân hóa theo hai chiều. Ở chiều ngược, dệt may, giày dép, gỗ chịu áp lực chi phí và tiêu chuẩn kỹ thuật, trong khi sức mua tại Mỹ - EU chưa hồi phục rõ; biên lợi nhuận dễ bị “kẹp” giữa giá đầu vào, cước vận tải và điều khoản thanh toán. Ở chiều xuôi, điện tử - máy tính - linh kiện và một phần điện thoại tiếp tục đỡ nhịp nhờ vị thế trong chuỗi khu vực và khả năng xoay đơn linh hoạt. Xu hướng dịch chuyển đơn hàng trong nội khối châu Á giúp Việt Nam giữ vị trí thuận lợi, dù không bù trọn độ chậm của các ngành thâm dụng lao động.

Ở chiều nhập khẩu, thái độ phòng thủ rõ nét: Doanh nghiệp hạn chế lô lớn, chuyển sang “lô nhỏ - tần suất cao” để rút ngắn vòng quay vốn và hạ rủi ro giá - tỷ giá. Hệ quả là, thặng dư thương mại dựa nhiều hơn vào khu vực FDI - vốn có đệm tài chính và mạng lưới thị trường rộng, trong khi khu vực nội địa tạm thu hẹp vai trò. Dù vậy, cầu trong nước không hụt hơi quá nhanh nhờ mùa tựu trường, tiêu dùng thiết yếu và tác dụng “đỡ nền” của đầu tư công đối với tổng cầu.

Về ngắn hạn, PHS Research đánh giá mức thuế 20% vẫn giúp hàng Việt giữ cửa ở các thị trường chủ lực trong bối cảnh quan hệ Mỹ - Ấn Độ phức tạp, nhưng đây không phải “lá chắn” tuyệt đối khi cầu toàn cầu còn yếu và vòng quay tồn kho của nhà bán lẻ quốc tế chưa bình thường. Bởi vậy, hướng đi hợp lý là đa dạng hóa thị trường song hành nâng chất sản phẩm: Tăng tỷ trọng ASEAN, thăm dò BRICS và Trung Đông để bù phần hụt từ Mỹ - EU; đồng thời dịch chuyển lên phân khúc giá trị gia tăng cao, tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật và quy tắc xuất xứ ngay từ khâu thiết kế.

Ngay cả ở thị trường truyền thống, cấu trúc giao dịch cũng đổi: Hợp đồng cài bậc giá theo dải tỷ giá để chia sẻ rủi ro; thời hạn thanh toán ngắn hơn; thông số kỹ thuật linh hoạt hơn. Với thị trường gần (nội khối châu Á), thời gian vận chuyển ngắn và chi phí vốn thấp cho phép doanh nghiệp thử nhanh cấu hình sản phẩm - một lợi thế khi cầu thế giới còn dè dặt.

Tựu chung, “độ lạnh” chu kỳ hiện tại là vừa phải, đủ để doanh nghiệp thận trọng nhưng chưa tạo pha "co rút" cực đoan. “Giữ cửa” lúc này đồng nghĩa với giữ nhịp sản xuất vừa sức, kiểm soát hàng tồn và duy trì hiện diện tại thị trường mục tiêu, chứ không mở rộng bằng mọi giá.

Dòng vốn, tỷ giá và điểm tựa chính sách

PHS Research ghi nhận kênh ngoại hối là điểm nhạy nhất hiện nay. Nguồn cung ngoại tệ từ FDI, du lịch, kiều hối hiện diện nhưng chưa bù hết nghĩa vụ thanh toán lớn; vốn gián tiếp còn do dự khi lãi suất USD ở vùng cao và rủi ro bên ngoài chưa hạ.

Trong bối cảnh đó, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) sử dụng giải pháp bán ngoại tệ kỳ hạn 6 tháng như công cụ điều tiết kỳ vọng, hỗ trợ tâm lý và kỷ luật thị trường; song việc đảo chiều nhanh vẫn phụ thuộc chủ yếu vào cung - cầu thực. Thỉnh thoảng, chênh lệch tỷ giá giữa liên ngân hàng và thị trường không chính thức nới rộng, đòi hỏi thông điệp điều hành kiên định, nhất quán và kịp thời.

Về điều hành, phối hợp tài khóa - tiền tệ là điểm tựa then chốt. Việt Nam đang duy trì mặt bằng lãi suất thấp tương đối để hỗ trợ phục hồi; song nếu thiếu nhịp hút - bơm thanh khoản linh hoạt, có thể phát sinh lo ngại về cán cân ngoại tệ. Lựa chọn hợp lý là giữ lãi suất hỗ trợ, nhưng kiên trì kỷ luật vĩ mô và đẩy nhanh giải ngân đầu tư công để kéo cầu nội địa; đồng thời phối hợp công cụ ngoại hối nhằm làm phẳng các gợn sóng kỳ vọng khi cần.

Ở bên ngoài, kịch bản cơ sở của PHS Research là Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) hạ 25 điểm cơ bản giữa tháng 9, đưa FFR về 4,00-4,25%, qua đó thu hẹp chênh lệch lãi suất USD - VND và hạ bớt “độ nóng” tỷ giá. Dù vậy, riêng yếu tố lãi suất khó tạo đảo chiều mạnh nếu dòng tiền vào chưa rõ ràng. Theo kịch bản của PHS Research, USD/VND có thể còn dao động quanh 26,38 - 26,45 trong ngắn hạn, trước khi các điều kiện hỗ trợ - du lịch quốc tế, kiều hối mùa cao điểm và giải ngân FDI cùng hội tụ.

Trong kịch bản thuận lợi khi Fed nới lỏng mạnh hơn, tiến trình nâng hạng thị trường chứng khoán khởi sắc, tâm lý có thể đảo chiều nhanh, giúp tỷ giá giảm nhiệt trong quý IV; khi đó chi phí vốn hạ, niềm tin vĩ mô được củng cố. Ở chiều ngược lại, nếu tăng trưởng toàn cầu yếu hơn dự kiến và lạm phát dịch vụ ở Mỹ dẻo dai, áp lực tỷ giá có thể kéo dài; doanh nghiệp vì thế cần kỷ luật hợp đồng và đệm thanh khoản tốt hơn để giữ biên.

Từ góc nhìn chính sách, điểm tựa trong nước vẫn rõ: Lạm phát được kiểm soát, ngân sách kỷ luật, tiêu dùng nội địa duy trì “mặt sàn” và đầu tư công đang phát huy vai trò “máy kéo”. Đây là nền để cú sốc bên ngoài không chuyển thành cú sốc trong nước.

Khuyến nghị 3 - 6 tháng cho doanh nghiệp

Theo PHS Research, chiến lược hợp lý cho doanh nghiệp trong giai đoạn gió ngược là thận trọng lạc quan: Giữ nhịp hoạt động đều tay, ưu tiên thanh khoản và kỷ luật quản trị hơn là mở rộng bằng mọi giá. Trục thích ứng nằm ở đa dạng hóa thị trường và nâng chất sản phẩm để giảm phụ thuộc vào đầu ra; khi cầu thế giới còn yếu, độ linh hoạt quan trọng hơn tốc độ.

Áp lực tỷ giá nhiều khả năng còn hiện hữu tới khi dòng USD vào rõ ràng hơn; bù lại, lãi suất trong nước thấp và đầu tư công tăng tốc đang nâng đỡ cầu nội địa và niềm tin. Câu chuyện không phải “mẹo kỹ thuật”, mà là kỷ luật hợp đồng và nhịp quay dòng tiền: Chia sẻ rủi ro công bằng với đối tác, không dồn rủi ro vào một thời điểm, duy trì thanh khoản đủ dày để chống sốc ngắn hạn.

Một “bảng táp-lô” gọn để theo dõi: Chỉ số nhà quản trị mua hàng (PMI)/đơn hàng mới, chênh lệch tỷ giá liên ngân hàng - thị trường không chính thức, giải ngân đầu tư công và FDI, chi phí - thời gian logistics, cùng du lịch, kiều hối để đo độ “ấm” của nguồn ngoại tệ. Với các điều kiện hiện hữu, kịch bản cơ sở vẫn tích cực vừa phải: Tăng trưởng quý III khoảng 8,0%, đưa GDP 9 tháng quanh 7,7%; quý IV phụ thuộc vào độ bền của cầu nội địa và tiến độ giải ngân.

Theo PHS Research, thuế quan chưa tạo cú sốc, nhưng gây sức ép ngắn hạn lên doanh nghiệp (đơn hàng, chi phí, tỷ giá) và rủi ro vừa phải cho vĩ mô qua kênh ngoại hối. Các trụ đỡ nội địa - lạm phát, ngân sách, tiêu dùng, đầu tư công sẽ giúp nền kinh tế “giữ cửa”. Do đó, PHS Research kỳ vọng thương mại sẽ khởi sắc từ năm 2026.