Ngày 15/10, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Hội Khoa học và Công nghệ Mỏ Việt Nam phối hợp tổ chức Hội thảo Chính sách tài chính cho ngành công nghiệp khoáng sản.

Nhiều tiềm năng phát triển ngành khoáng sản

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn- Phó Tổng Thư ký VCCI nhấn mạnh, ngành công nghiệp khai khoáng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, không chỉ cung cấp nguyên liệu đầu vào thiết yếu cho nhiều ngành công nghiệp nền tảng như luyện kim, năng lượng, vật liệu xây dựng, mà còn là nguồn thu lớn cho ngân sách nhà nước. Việt Nam sở hữu nhiều loại khoáng sản có giá trị chiến lược, trong đó có đất hiếm, vonfram, bôxit - những nguyên tố đóng vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng toàn cầu về công nghệ cao, năng lượng tái tạo, sản xuất pin, chip bán dẫn và quốc phòng.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, tiềm năng to lớn đó chỉ có thể phát huy hiệu quả nếu Việt Nam xây dựng được một hệ sinh thái chính sách phù hợp, trong đó chính sách tài chính đóng vai trò then chốt. “Hội thảo được tổ chức với mục tiêu tạo dựng một diễn đàn đối thoại cởi mở, thẳng thắn và xây dựng giữa các bên liên quan, từ cơ quan quản lý nhà nước, giới chuyên gia, đến cộng đồng doanh nghiệp nhằm đánh giá một cách toàn diện về các chính sách tài chính hiện hành trong ngành khoáng sản, từ đó đưa ra các đề xuất cải cách phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững, hiện đại và hội nhập quốc tế”- ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh.

Tại Hội thảo, các chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp đã trao đổi, chia sẻ các nội dung về chính sách tài chính đối với ngành công nghiệp khoáng sản như: Chính sách tài chính với ngành công nghiệp khoáng sản- Vì sự phát triển bền vững; Các nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp trong ngành khoáng sản; phát triển doanh nghiệp khoáng sản tại Việt Nam; Kinh nghiệm quốc tế về chính sách tài chính với ngành công nghiệp khoáng sản; Hoàn thiện chính sách thuế tài nguyên và tiền cấp quyền; đồng thời, đề xuất các giải pháp nhằm phát triển ngành công nghiệp khoáng sản Việt Nam đạt được mục tiêu đặt ra.

Về chính sách khai thác khoáng sản, đại diện Cục Địa chất và khoáng sản Việt Nam đánh giá, sau hơn 13 năm triển khai, chính sách thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản đã từng bước đi vào cuộc sống và có những chuyển biến tích cực. Trong đó, góp phần tăng thu ngân sách nhà nước, tạo nguồn vốn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội các địa phương có khu vực khoáng sản hoạt động; nâng cao trách nhiệm của tổ chức cá nhân trong hoạt động khoáng sản; đồng thời, đây cũng là công cụ để tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về khoáng sản.

Theo đó, ngày 29/11/2024, tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Địa chất và khoáng sản. Luật mới đã thể chế hóa đầy đủ các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 10/2/2022 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và các chính sách của Nhà nước trong lĩnh vực địa chất, khoáng sản. Đồng thời, khắc phục những tồn tại, hạn chế, bất cập của Luật năm 2010. Trong đó, giữ nguyên quy định việc thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản thông qua đấu giá hoặc không đấu giá quyền khai thác khoáng sản.

“Trên cơ sở Luật, ngày 2/7/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 193/2025/NĐ-CP, theo đó, một số quy định về tiền cấp quyền khai thác khoáng sản được cụ thể hơn, được thực hiện theo hướng đơn giản hoá, dễ thực hiện, dễ giám sát, đảm bảo tính minh bạch”- đại diện Cục Địa chất và khoáng sản Việt Nam cho biết.

Hoàn thiện chính sách, khuyến khích chế biến sâu

Đánh giá chính sách tài chính đối với ngành công nghiệp khoáng sản, ông Đậu Anh Tuấn thông tin, hiện nay hai nghĩa vụ tài chính chủ yếu trong ngành khai khoáng gồm: thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản. Hai nghĩa vụ tài chính được quy định bởi các luật chuyên ngành, nhằm điều tiết hoạt động khai thác và bảo vệ tài nguyên quốc gia.

Tuy nhiên, ông Tuấn cũng đánh giá, hai nghĩa vụ tài chính này đang tồn tại những bất cập như trùng lập nghĩa vụ, tăng chi phí hoạt động, không khuyến khích chế biến sâu; nguy cơ khai thác ngắn hạn dẫn đến áp lực tài chính lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của doanh nghiệp và nguồn thu quốc gia về lâu dài. Vì vậy theo ông Tuấn, cần mạnh dạn cải cách chính sách tài chính về tài nguyên khoáng sản; hài hoà lợi ích Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, từ đó thúc đẩy ngành khai khoáng phát triển bền vững và cạnh tranh quốc tế.

Đại diện cho doanh nghiệp, ông Phan Chiến Thắng- Phó Tổng giám đốc Masan High-tech Materials chia sẻ những thách thức Masan High-tech Materials đang đối mặt trong hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản của Công ty. Theo đó, hiện nay, thủ tục cấp phép khai thác và chế biến khoáng sản, đặc biệt với các loại khoáng sản chiến lược vẫn còn dài; cơ chế chính sách thay đổi so với thời điểm đầu tư; cùng với đó là nhiều bất cập chưa nhất quán trong các thuế, phí với định hướng chế biến sâu cũng như định hướng phát triển khoáng sản.

Vì vậy, ông Phan Chiến Thắng đề xuất, cần đơn giản hoá thủ tục cấp phép khai thác, chế biến khoáng sản, đặc biệt là khoáng sản mang tính chiến lược; xây dựng chính sách về thuế trên cơ sở xem xét cơ chế bảo đảm quyền lợi cho nhà đầu tư. Đồng thời, ông Thắng cũng đề xuất gộp tiền cấp quyền và thuế tài nguyên, đồng thời xem xét mức thu để bảo đảm cạnh tranh khu vực, quốc tế.

Nhìn từ các nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp trong lĩnh vực hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản tại Việt Nam hiện nay, ông Nguyễn Văn Phụng - Chuyên gia cao cấp về Thuế đưa ra một số đề xuất như áp dụng các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư bền vững, đổi mới công nghệ khai thác, chế biến để tăng hiệu xuất thu hồi, tận thu khoáng sản, tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường.

Từ góc nhìn quốc tế, ông Bùi Ngọc Tuấn - Phó Tổng Giám đốc Dịch vụ Tư vấn thuế - Deloitte Việt Nam nhận định, Việt Nam có trữ lượng khoáng sản hàng đầu thế giới nhưng vẫn chưa được khai thác đúng tiềm năng, vì vậy tài nguyên chưa được chuyển hoá thành giá trị kinh tế. Theo ông Tuấn, để ngành khoáng sản Việt Nam thu hút nhiều vốn đầu tư quốc tế thì cần hoàn thiện chính sách tài chính có tính cạnh tranh với khu vực, toàn cầu phù hợp với định hướng chế biến sâu; đồng thời, tháo gỡ điểm nghẽn và thúc đẩy phát triển khoáng sản trên tinh thần định hướng chiến lược của Chính phủ.