Động lực mới của phát triển kinh tế và chuyển đổi số

Phát biểu khai mạc Hội thảo, TS. Trần Văn Khải- Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhấn mạnh, trí tuệ nhân tạo là nền tảng công nghệ mang tính đột phá của Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đang tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực từ sản xuất, kinh doanh, giáo dục, y tế, giao thông đến quốc phòng, an ninh. Tại Việt Nam, AI được xác định là công nghệ ưu tiên quốc gia, giữ vai trò then chốt trong tiến trình chuyển đổi số và phát triển kinh tế tri thức.

Theo TS. Trần Văn Khải, Nghị quyết số 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành một trong ba quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI. Tuy nhiên, cùng với cơ hội, sự phát triển nhanh của AI cũng kéo theo những thách thức về pháp lý, đạo đức, an toàn và trách nhiệm xã hội, đòi hỏi cần có một khung pháp lý đồng bộ và linh hoạt.

Trước yêu cầu đó, việc xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo trình Quốc hội xem xét được đánh giá là bước đi mang ý nghĩa chiến lược. “Đây là đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, góp phần tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn TS. Trần Văn Khải khẳng định.

Từ góc độ đại diện cho doanh nghiệp, ông Đậu Anh Tuấn- Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế VCCI nhận định, việc Quốc hội và Chính phủ chủ động xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo là bước đi kịp thời, thể hiện tư duy kiến tạo thể chế và đón bắt xu thế công nghệ. Đạo luật này, sẽ đặt “nền móng” pháp lý cho toàn bộ hệ sinh thái AI, từ phát triển, ứng dụng đến quản lý rủi ro và bảo vệ quyền lợi người dân.

Theo ông Tuấn, VCCI đánh giá cao tinh thần cầu thị, khoa học và đổi mới trong dự thảo luật. Nhiều nội dung then chốt đã được tiếp cận theo chuẩn mực quốc tế như quản lý dựa trên rủi ro, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), đảm bảo đạo đức và quyền con người trong AI, cùng các quy định về minh bạch, giải trình và gắn nhãn nội dung do AI tạo ra. Đây là hướng tiếp cận hiện đại, giúp Việt Nam hội nhập sâu vào chuỗi đổi mới toàn cầu.

Để Luật thực sự trở thành động lực phát triển, ông Tuấn cho rằng cần đảm bảo tính linh hoạt trong quy định, giảm tối đa thủ tục hành chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là startup. Đồng thời, Nhà nước cần đầu tư mạnh vào hạ tầng dữ liệu và năng lực tính toán, bởi đây là “nhiên liệu sống còn của AI”. Song song đó, cần xác định rõ trách nhiệm pháp lý trong toàn chuỗi giá trị, từ nhà phát triển đến người triển khai.

“Dự thảo đã đề cập đến trách nhiệm pháp lý khách quan với hệ thống có rủi ro cao, song cần làm rõ cơ chế bảo hiểm, giới hạn trách nhiệm và tiêu chí phân bổ rủi ro để đảm bảo khả năng thực thi. Một khung pháp lý rõ ràng sẽ giúp doanh nghiệp yên tâm phát triển công nghệ mà không bị ràng buộc bởi những rủi ro pháp lý khó lường’, ông Tuấn nêu rõ.

Cân bằng giữa quản lý rủi ro và thúc đẩy sáng tạo

Theo dự thảo, Điều 11 và Điều 15 quy định hệ thống AI có rủi ro cao phải tự phân loại và đánh giá sự phù hợp ban đầu trước khi đưa ra thị trường. Tuy nhiên, luật sư Nguyễn Tuấn Linh- Công ty Luật quốc tế BMVN cho rằng quy định này chưa khả thi về mặt kỹ thuật, đặc biệt với các nền tảng mở cho phép người dùng tự tạo ứng dụng AI. Nếu không được điều chỉnh, quy định có thể làm tăng chi phí và rủi ro pháp lý không đáng có.

Luật sư Nguyễn Tuấn Linh phân tích, việc giao toàn bộ trách nhiệm cho chủ sở hữu nền tảng có thể làm triệt tiêu động lực sáng tạo, khiến doanh nghiệp e dè khi cung cấp môi trường phát triển mở. Do đó, ông kiến nghị cần có cơ chế miễn trừ rõ ràng cho nhà cung cấp hoặc nhập khẩu nền tảng, không buộc họ phải tự phân loại hệ thống rủi ro cao do người dùng tạo ra, nhằm khuyến khích sự phát triển linh hoạt và sáng tạo.

Ở góc nhìn thực tiễn, ông Trần Văn Trí- Giám đốc Công ty Cổ phần Truyền thông Luật Việt Nam đề xuất nên xem xét linh hoạt cơ chế tiền kiểm với hệ thống AI, tránh làm chậm tiến độ ra mắt sản phẩm trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh. Đồng thời, cần quy định cụ thể về phạm vi và mức độ áp dụng gắn nhãn AI, bảo đảm minh bạch cho người dùng nhưng không tạo thêm gánh nặng cho doanh nghiệp.

Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long, quá trình xây dựng dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo diễn ra trong thời gian ngắn nhưng đã được tham khảo kỹ lưỡng kinh nghiệm quốc tế, nhằm lựa chọn hướng đi phù hợp cho Việt Nam. Mục tiêu là xây dựng cách tiếp cận cân bằng, vừa tạo hành lang pháp lý an toàn, quản lý rủi ro cốt lõi, vừa mở không gian đủ rộng để AI phát triển mà không bị bó buộc.

Song song với việc xây dựng Luật, Chính phủ và Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ triển khai nhiều chính sách hỗ trợ phát triển hệ sinh thái AI quốc gia, bao gồm đầu tư hạ tầng dữ liệu - tính toán, đào tạo nhân lực chất lượng cao, và hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa ứng dụng AI vào sản xuất, kinh doanh. “Mục tiêu cuối cùng là ban hành đạo luật thực tiễn, khả thi, quản lý rủi ro hiệu quả và thúc đẩy phát triển bền vững AI Việt Nam”, Thứ trưởng Long nhấn mạnh.

Các ý kiến tại hội thảo thống nhất rằng, Luật Trí tuệ nhân tạo cần được xây dựng theo hướng mở, linh hoạt và thực tiễn, vừa bảo đảm an toàn, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Khi được ban hành, đạo luật này sẽ trở thành bước ngoặt quan trọng, tạo hành lang pháp lý vững chắc để Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, góp phần xây dựng nền kinh tế tri thức, sáng tạo và phát triển bền vững.