 |
Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, cạnh tranh chuỗi cung ứng đang bước vào giai đoạn khốc liệt hơn, mô hình cảng miễn thuế (Free Trade Zone – FTZ) nổi lên như một “vũ khí kinh tế” giúp nhiều quốc gia bứt tốc năng lực cạnh tranh và thu hút đầu tư. Việt Nam cũng không đứng ngoài xu hướng này. Việc Quốc hội thông qua Nghị quyết về các cơ chế đặc thù cho Đà Nẵng, trong đó cho phép hình thành Khu thương mại tự do gắn với cảng Liên Chiểu, đánh dấu bước đi chiến lược nhằm tạo dựng một trung tâm logistics, thương mại và dịch vụ chất lượng cao của khu vực. Cùng với đó, khu thương mại tự do cũng được đề xuất trong quy hoạch của nhiều tỉnh, thành phố mở ra kỳ vọng mới: Việt Nam không chỉ mở rộng năng lực cạnh tranh trong khu vực mà còn có thể vươn lên trở thành điểm đến đầu tư hấp dẫn trong bối cảnh hệ thống FTA ngày càng dày đặc và tiêu chuẩn quốc tế liên tục nâng cao.
 |
Năm 2025, kinh tế Việt Nam đang ở cuối chặng đường với nhiều điểm sáng dù kinh tế thế giới vẫn bất định và chịu tác động mạnh từ căng thẳng địa chính trị, xu hướng bảo hộ thương mại và tăng trưởng chậm. Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), GDP 9 tháng đầu năm tăng 7,85%,tạo đà mạnh mẽ để Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng 8,3–8,5% cả năm.
Sự chuyển động tích cực của nền kinh tế còn đến từ những cải cách thể chế mang tính “đại phẫu”, bao gồm các nghị quyết của Bộ Chính trị và mô hình chính quyền hai cấp đang được triển khai đã bồi đắp thêm niềm tin cho cộng đồng doanh nghiệp, phản chiếu qua lăng kính 255,9 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới và quay trở lại hoạt động trong 10 tháng năm 2025, tăng 26,5% so với cùng kỳ năm trước; bình quân một tháng có 25,6 nghìn doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động.
Ở bình diện đối ngoại, Việt Nam đã ký kết 17 FTA với các đối tác lớn như EU, Hàn Quốc, Nhật Bản, Anh, Australia… Các hiệp định thế hệ mới không chỉ xoay quanh cắt giảm thuế mà còn mở rộng sang các cam kết phức tạp hơn về xuất xứ, lao động, môi trường, thương mại điện tử hay mua sắm chính phủ. Điều này giúp hàng hóa Việt Nam có “tấm hộ chiếu” để thâm nhập sâu vào thị trường toàn cầu, đồng thời tạo động lực cải cách thể chế theo tiêu chuẩn quốc tế.
Nhờ tận dụng hiệu quả FTA, năm 2024, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 786,93 tỷ USD, tăng 15,5% so năm 2023, trong đó kim ngạch xuất khẩu đạt 405,94 tỷ USD tăng 14,4%; kim ngạch nhập khẩu đạt 380,99 tỷ USD, tăng 16,7%. Trong 10 tháng năm 2025 tiếp tục duy trì xuất siêu 19,56 tỷ USD – con số thể hiện sức chống chịu và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
 |
Hoạt động xuất nhập khẩu sôi động và sự tham gia tích cực vào các FTA đã gia tăng vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Theo Brand Finance, năm 2024, giá trị thương hiệu của Việt Nam đạt 507 tỷ USD, xếp thứ 32 trong số 193 quốc gia được đánh giá, tăng một bậc về thứ hạng và tăng 2% về giá trị so năm 2023.
Cùng với thương mại, ngành logistics tiếp tục là trụ đỡ quan trọng của nền kinh tế và đang ngày càng trở thành “át chủ bài” để nâng cao sức cạnh tranh trên sân chơi rộng lớn đầy khắc nghiệt. Tại báo cáo "Connecting to Compete", Việt Nam được Ngân hàng Thế giới xếp hạng 43/139 về Chỉ số Hiệu quả Logistics 2023, vượt nhiều nền kinh tế mới nổi. Trong khu vực ASEAN, Việt Nam đứng trong nhóm năm nước dẫn đầu. Ở nhóm thị trường logistics mới nổi toàn cầu, Việt Nam thuộc nhóm 10/50 thị trường logistics mới nổi trên thế giới; xếp thứ 4 về cơ hội logistics quốc tế và được đánh giá là quốc gia có tiềm năng phát triển logistics hàng đầu khu vực Đông Nam Á.
Hiện hệ sinh thái logistics trong nước đang phát triển nhanh, từ mạng lưới vận tải đa phương thức đến hệ thống cảng biển, cảng cạn và trung tâm logistics. 10 tháng đầu năm 2025, có 9.343 doanh nghiệp logistics thành lập mới, tăng 27,7% so cùng kỳ năm trước.
Tuy vậy, ngành logistics nước ta hiện vẫn đối mặt nhiều điểm nghẽn: hạ tầng thiếu đồng bộ, chi phí cao, nguồn nhân lực chưa theo kịp nhu cầu công nghệ và sự thiếu liên kết giữa doanh nghiệp với cơ quan quản lý. Đây cũng chính là bối cảnh thúc đẩy Việt Nam tìm kiếm mô hình đột phá - và cảng miễn thuế là một lời giải triển vọng.
 |
 |
Sự phân mảnh thương mại toàn cầu cùng những biến động khó lường khiến giá trị của các trung tâm logistics và cảng trung chuyển ngày càng lớn. Cảng miễn thuế - với bản chất là khu vực hàng hóa được nhập, lưu, gia công, đóng gói và tái xuất mà không chịu thuế nhập khẩu hay thuế GTGT - đang trở thành mô hình tối ưu để các quốc gia gia tăng nội lực logistics, thu hút FDI và giảm chi phí chuỗi cung ứng.
Để tận dụng tối đa các cơ hội từ FTA và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, mô hình Cảng miễn thuế đang được Việt Nam lựa chọn để nâng cao vai trò trung tâm logistics trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Ngày 24/2/2025, tại buổi làm việc với Ban Chính sách - Chiến lược Trung ương, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu nghiên cứu mô hình “cảng miễn thuế” và cơ chế “cổng một cửa đầu tư quốc gia” để giảm chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư, Việt Nam đã có nhiều văn bản thúc đẩy hình thành mô hình FTZ, đó là Nghị quyết về tổ chức chính quyền đô thị và thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP. Đà Nẵng được Quốc hội thông qua ngày 26/6/2024; Công điện 47/CĐ-TTg của Thủ tướng về một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế năm 2025, trong đó giao nhiệm vụ cho các cấp chính quyền và bộ ngành xây dựng khu thương mại tự do tại một số địa phương trọng điểm kinh tế; nghiên cứu mô hình "Cảng miễn thuế" để đưa Việt Nam trở thành trung tâm logistics lớn, thúc đẩy phân phối hàng hóa qua nền tảng số; Quyết định số 1142/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt thành lập FTZ Đà Nẵng với diện tích 1.881 ha tại 7 khu vực kết nối trực tiếp cảng Liên Chiểu, sân bay quốc tế và Hành lang Kinh tế Đông – Tây.
Mô hình FTZ tại Đà Nẵng được thiết kế bao gồm các khu chức năng: sản xuất, logistics đa phương thức; thương mại - dịch vụ, bao gồm cả cửa hàng miễn thuế (duty - free), du lịch, giáo dục, y tế cao cấp; công nghiệp công nghệ số, công nghệ thông tin và đổi mới sáng tạo như khu công nghệ cao, đổi mới (R&D) như AI, dữ liệu lớn, blockchain, fintech và liên kết Trung tâm tài chính quốc tế tương lai của Đà Nẵng
Khu vực này sẽ được hưởng nhiều chính sách ưu đãi, đặc thù, linh hoạt vượt chuẩn so với các khu kinh tế thông thường: ưu đãi về thuế, hải quan, đất đai và thủ tục hành chính được tối ưu hóa, giảm thiểu rườm rà và tăng tính thông thoáng cho nhà đầu tư. Ví dụ như, không chịu thuế Thu nhập doanh nghiệp (CIT) trong 4 năm đầu; chịu mức thuế 5% trong 9 năm tiếp theo, sau đó áp dụng mức ưu đãi dài hạn 10%. Doanh nghiệp còn có quyền sử dụng đất tối đa 70 năm, được miễn tiền thuê đất, cùng với quy trình giao đất và giải phóng mặt bằng được ưu tiên nhanh chóng. Thủ tục một cửa: đầu tư và thông quan được xử lý nhanh qua mô hình “one-stop shop”.
Với những cơ chế ưu đãi đặc thù, FTZ được kỳ vọng trở thành động lực đưa Đà Nẵng trở thành cửa ngõ giao thương của miền Trung, đồng thời là mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng quốc tế.
 |
 |
Ngày 27/8, Đà Nẵng khởi động dự án hạ tầng vị trí số 5 – bước đi chính thức kích hoạt Khu thương mại tự do, đặt nền móng cho một hệ sinh thái kinh tế thông minh, tích hợp giữa FTZ và trung tâm tài chính quốc tế. Việc thành lập Khu thương mại tự do là "cú hích" quan trọng để hiện thực hóa khát vọng mở rộng không gian phát triển mới cho Đà Nẵng. Đặc biệt, với sự kết hợp hai siêu quy hoạch Khu thương mại tự do và Trung tâm tài chính quốc tế, tương lai Đà Nẵng sẽ trở thành một hệ sinh thái kinh tế hiện đại, thông minh.
Sau thí điểm thành công tại Đà Nẵng, mô hình FTZ sẽ lan rộng ra nhiều tỉnh, thành khác. Khi đó mô hình FTZ được xây dựng đồng bộ - từ thể chế, hạ tầng, nhân lực đến công nghệ - đây sẽ là động lực để Việt Nam giảm chi phí logistics, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế; thu hút dòng vốn FDI, thúc đẩy các ngành chế biến, công nghệ, logistics phát triển; cải thiện thu nhập, tăng thu ngân sách và tạo việc làm cho thị trường lao động.
Dù triển vọng rộng mở, việc vận hành FTZ không tránh khỏi thách thức: Khung pháp lý chưa có “luật chơi riêng”, các quy định còn phân mảnh trong nhiều luật; nguồn nhân lực logistics chất lượng cao còn thiếu trong khi phát triển cảng miễn thuế đòi hỏi đội ngũ chuyên gia logistics, quản lý hải quan, kỹ thuật kho bãi... vốn hiện còn yếu ở nhiều địa phương; hạ tầng kết nối chưa đồng bộ giữa các phương thức vận tải; năng lực quản trị số hóa và hải quan thông minh còn hạn chế.
Điều đó đòi hỏi Việt Nam cần xây dựng khung thể chế chuyên biệt cho FTZ, đồng bộ với thông lệ quốc tế; trao quyền chủ động cho địa phương; chuẩn hóa cơ chế vận hành độc lập; tăng tốc đầu tư hạ tầng và nguồn nhân lực logistics và phát triển hệ sinh thái số cho quản lý FTZ.
Nếu triển khai thành công tại Đà Nẵng và nhân rộng ra các địa phương khác, mô hình cảng miễn thuế sẽ không chỉ giảm chi phí logistics và nâng năng lực cạnh tranh mà còn giúp Đã Nẵng thu hút mạnh mẽ FDI chất lượng cao; thúc đẩy ngành chế biến - công nghệ - logistics; tăng thu ngân sách và tạo việc làm bền vững và định vị Việt Nam thành trung tâm thương mại - tài chính - đổi mới sáng tạo trong khu vực. Cảng miễn thuế, vì thế, không chỉ là một cơ chế ưu đãi, mà là trụ cột chiến lược trên hành trình đưa Việt Nam trở thành nền kinh tế logistics – dịch vụ hiện đại, vươn tầm châu Á – Thái Bình Dương.
 |
