Thu hẹp đối tượng, đơn giản hoá thủ tục

Trong bối cảnh nhiều luật liên quan đến đầu tư kinh doanh như đất đai, đấu thầu, quy hoạch, nhà ở, bất động sản, điện lực, khoa học công nghệ… đang được sửa đổi, hệ thống thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư cũng đã phát sinh một số khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện. 

Một trong những điểm nghẽn lớn hiện nay là xác định dự án nào bắt buộc phải thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư. Ví dụ, có hay không việc phải xin chủ trương đầu tư với các dự án cụm công nghiệp, khai thác khoáng sản, hay trường hợp chỉ có một nhà đầu tư quan tâm sau quy trình sàng lọc theo luật đấu thầu.

Hay những vướng mắc liên quan đến nội dung thẩm định trong quá trình xét duyệt chủ trương đầu tư cũng khiến nhiều địa phương lúng túng. Đặc biệt ở khâu xác định sự phù hợp với quy hoạch, đánh giá công nghệ, nhu cầu sử dụng đất, năng lực tài chính hay các yếu tố liên quan đến pháp luật về nhà ở. Điều này dẫn đến việc thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư còn phức tạp, kéo dài.

Nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn trên, Bộ Chính trị đã có Kết luận số 194-KL/TW ngày 20/9/2025 định hướng việc tiếp tục quy định thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư theo hướng thu hẹp đối tượng phải áp dụng. Trên cơ sở đó, Bộ Tài chính đã hoàn thiện dự thảo Luật Đầu tư (thay thế) với hàng loạt sửa đổi nhằm làm rõ phạm vi, tinh giản quy trình và đẩy mạnh phân cấp.

Tại dự thảo Luật, Bộ Tài chính đề xuất quy định chỉ một số nhóm dự án quan trọng mới cần thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư như: dự án phát triển hạ tầng trong các lĩnh vực nhạy cảm như cảng biển, sân bay, viễn thông, báo chí, xuất bản; các dự án sử dụng đất, biển; các dự án có ảnh hưởng lớn đến môi trường hoặc an ninh, quốc phòng. Ngược lại, các dự án không nằm trong diện này, như đầu tư thông qua đấu giá, đấu thầu quyền sử dụng đất, khai thác khoáng sản không có yếu tố biển, hoặc xây dựng hạ tầng cụm công nghiệp theo quy định… sẽ được miễn thủ tục xin chủ trương.

Cùng với thu hẹp và làm rõ phạm vi các dự án phải thực hiện chấp thuận chủ trương, Dự thảo cũng đưa ra bước cải cách lớn khi đề xuất đơn giản hóa nội dung thẩm định chủ trương đầu tư. Những tiêu chí mang tính trùng lặp hoặc không cần thiết ở giai đoạn ban đầu sẽ được loại bỏ. Các nội dung về công nghệ, môi trường, nhà ở… sẽ chuyển sang cơ chế nhà đầu tư cam kết tuân thủ quy định pháp luật ở giai đoạn triển khai, thay vì yêu cầu thẩm định sớm, góp phần chuyển mạnh từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”.

Phân cấp, phân quyền triệt để

Một điểm đáng chú ý trong Dự thảo Luật Đầu tư (thay thế) là việc cụ thể hoá chủ trương phân cấp, phân quyền theo hướng rõ ràng và mạnh mẽ hơn. Theo đó, toàn bộ các dự án trước đây thuộc thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của Quốc hội sẽ được phân cấp cho Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định. Danh mục này bao gồm các dự án có yêu cầu chuyển mục đích sử dụng đất rừng đặc dụng, rừng phòng hộ đầu nguồn, rừng phòng hộ biên giới từ 50 ha trở lên; rừng chắn gió, chắn cát bay, chắn sóng, lấn biển từ 500 ha trở lên; rừng sản xuất từ 1.000 ha trở lên.

Bên cạnh đó, những dự án có yêu cầu chuyển đổi đất trồng lúa nước từ hai vụ trở lên với quy mô từ 500 ha trở lên, hoặc yêu cầu di dân, tái định cư từ 20.000 người trở lên ở miền núi và từ 50.000 người trở lên ở các vùng khác cũng sẽ thuộc diện này. Đối với các dự án quan trọng có tính đặc thù, cần áp dụng cơ chế riêng chưa được quy định trong luật, Thủ tướng Chính phủ sẽ xem xét phê duyệt sau khi có ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Ở địa phương, việc chấp thuận chủ trương đầu tư sẽ do Chủ tịch UBND cấp tỉnh đảm nhiệm thay vì cả UBND, nhằm phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương nhằm vừa bảo đảm tính tập thể, vừa đề cao trách nhiệm cá nhân.

Có thể nói, việc sửa đổi quy định về chấp thuận chủ trương đầu tư không chỉ mang ý nghĩa cải cách thủ tục hành chính mà còn giữ vai trò nền tảng trong quản lý đầu tư. Đây là bước đi đầu tiên trong quá trình rà soát, kiểm soát tổng thể các yếu tố liên quan đến một dự án như quy hoạch, đất đai, môi trường, đảm bảo tính pháp lý và cam kết của Nhà nước đối với nhà đầu tư. Đồng thời, thủ tục này giúp sàng lọc, kiểm soát các dự án có ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường. Đây là cách làm phổ biến mà nhiều quốc gia như Hoa Kỳ, Anh, Trung Quốc hay Australia vẫn duy trì.

Chấp thuận chủ trương đầu tư còn là “cửa ngõ” để thực hiện các thủ tục tiếp theo như giao đất, cho thuê đất, chuyển đổi mục đích sử dụng đất, cấp phép xây dựng, cấp phép môi trường… Nếu loại bỏ khâu này, sẽ kéo theo việc phải điều chỉnh hàng loạt luật chuyên ngành, gây xáo trộn lớn trong hệ thống pháp luật và môi trường đầu tư. Ngoài ra, đây còn là công cụ kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả đầu tư của cả nhà đầu tư lẫn cơ quan quản lý nhà nước.

Với hàng loạt điều chỉnh mạnh mẽ, dự thảo Luật Đầu tư (thay thế) dự kiến trình Quốc hội xem xét thông qua tại Kỳ họp thứ 10 tới đây đang mở ra kỳ vọng lớn trong việc tháo gỡ điểm nghẽn, tạo lập môi trường đầu tư minh bạch, hiệu quả, đồng thời đảm bảo tính đồng bộ trong quản lý và phát triển kinh tế - xã hội. Đây là bước chuyển quan trọng nhằm cân bằng giữa mục tiêu thu hút đầu tư và yêu cầu kiểm soát, quản lý chặt chẽ vì sự phát triển bền vững của đất nước.