Đặc biệt, dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV khẳng định vai trò chủ đạo, dẫn dắt, định hướng; đẩy mạnh cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước.

Doanh nghiệp nhà nước đang đối mặt với nhiều thách thức

Chia sẻ tại Diễn đàn kinh tế với chủ đề “Doanh nghiệp nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt” diễn ra tại Hà Nội ngày 20/11, bà Nguyễn Thu Thủy - Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước (Bộ Tài chính) thông tin, trong các năm qua, doanh nghiệp nhà nước liên tục được cơ cấu lại, giảm mạnh về số lượng. Theo số liệu tổng hợp từ các Bộ, ngành, địa phương, đến nay, cả nước có 866 doanh nghiệp có vốn nhà nước do 49 bộ, ngành, địa phương thực hiện vai trò đại diện chủ sở hữu phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Nếu phân nhóm theo cơ quan đại diện chủ sở hữu, thì hiện có 214 doanh nghiệp do 15 Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ là cơ quan đại diện chủ sở hữu. 652 doanh nghiệp do 34 UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trương ương là cơ quan đại diện chủ sở hữu.

Còn nếu phân nhóm theo tỷ lệ vốn Nhà nước nắm giữ thì hiện có 500 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ (151 doanh nghiệp thuộc 13 Bộ, ngành và 349 doanh nghiệp thuộc 34 địa phương); 203 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ đến dưới 100% vốn điều lệ (36 doanh nghiệp thuộc 10 Bộ, ngành và 167 doanh nghiệp thuộc 32 địa phương); 163 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ từ 50% vốn điều lệ trở xuống (27 doanh nghiệp thuộc 9 Bộ, ngành và 136 doanh nghiệp thuộc 32 địa phương).

Theo bà Nguyễn Thu Thủy, trong bối cạnh hiện nay, doanh nghiệp nhà nước đang đối mặt với nhiều thách thức. Trong đó, nguồn lực về vốn, tài sản của doanh nghiệp nhà nước chưa được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro. Tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước còn hạn chế. Hoạt động đầu tư của doanh nghiệp nhà nước chủ yếu vẫn mang tính đơn lẻ, chưa có sự phối hợp, liên kết, tận dụng thế mạnh trong các lĩnh vực, chưa tham gia sâu, rộng hội nhập kinh tế quốc tế, chưa chủ động tiên phong trong việc hình thành chuỗi giá trị trong nước và quốc tế.

Bên cạnh đó, một số doanh nghiệp vẫn còn tình trạng thua lỗ kéo dài, rơi vào trình trạng mất an toàn tài chính. Số lỗ lũy kế của các doanh nghiệp nhà nước năm 2024 mặc dù giảm so với năm 2023 nhưng vẫn còn lớn, phương thức xử lý chưa dứt điểm, hiệu quả. Việc tổ chức triển khai thực hiện kế hoạch cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp còn nhiều bất cập; quá trình quyết toán cổ phần hóa chưa đảm bảo thời gian, còn để kéo dài tại một số doanh nghiệp sau cổ phần hóa; tiến độ triển khai cổ phần hóa, thoái vốn chậm, không đạt yêu cầu kế hoạch đề ra.

Tái cơ cấu giúp giải bài toán nâng cao tính cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước

Theo bà Nguyễn Thu Thủy, trong bối cảnh khoa học công nghệ, phát triển kinh tế tư nhân và hội nhập quốc tế được xác định là các thành tố quan trọng của “Bộ tứ trụ cột” tạo nền tảng, động lực mạnh mẽ cho phát triển kinh tế - xã hội, doanh nghiệp nhà nước có trách nhiệm tiên phong dẫn đầu trong đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và phục hồi nền kinh tế; tăng cường liên kết, kết nối giữa doanh nghiệp nhà nước với tổ chức kinh tế tập thể và doanh nghiệp tư nhân.

“Cần thực hiện cơ cấu lại, đổi mới doanh nghiệp nhà nước theo cơ chế thị trường, kiên quyết cổ phần hóa, bán vốn tại những doanh nghiệp mà Nhà nước không cần nắm hoặc không cần giữ cổ phần, vốn góp chi phối; đồng thời xử lý triệt để, bao gồm cả việc cho phá sản các doanh nghiệp nhà nước yếu kém”, bà Nguyễn Thu Thủy bày tỏ quan điểm.

Tương tự, ông Đặng Huy Đông - nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính), Chủ tịch Viện Quy hoạch và Phát triển cho rằng, trong bối cảnh mới, khi quy mô của nền kinh tế lớn mạnh, trước sự trỗi dậy mạnh mẽ của các tập đoàn tư nhân, khu vực kinh tế nhà nước cần nâng cao năng lực cạnh tranh, phát triển cả về sức mạnh tài chính và sức mạnh kinh doanh để duy trì và đảm đương vai trò dẫn dắt nền kinh tế, tiên phong trong đột phá công nghệ, chuyển đổi xanh và chuyển đổi số.

Theo ông Đặng Huy Đông, để hoàn thành sứ mệnh lịch sử, doanh nghiệp nhà nước phải nỗ lực hoạt động theo cơ chế thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí đánh giá chủ yếu; tự chủ, tự chịu trách nhiệm; cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác theo quy định của pháp luật.

Đồng thời, bảo đảm công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình; nâng cao trách nhiệm người đứng đầu; gắn trách nhiệm với hiệu quả thực hiện nhiệm vụ được giao.

Trong quá trình đánh giá hiệu quả đầu tư kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước, cần tách bạch nhiệm vụ sản xuất, kinh doanh hàng hóa dịch vụ thông thường của doanh nghiệp với nhiệm vụ cung ứng sản phâm, dịch vụ công ích do Nhà nước kiểm soát, điều tiết giá.

“Doanh nghiệp nhà nước cần tập trung vào những lĩnh vực then chốt, thiết yếu, lĩnh vực đóng vai trò dẫn dắt, tạo động lực phát triển nhanh cho các ngành, lĩnh vực khác và nền kinh tế; ứng dụng công nghệ cao; các công trình kết cấu hạ tầng trọng điểm, quan trọng quốc gia; những địa bàn quan trọng và quốc phòng, an ninh; những lĩnh vực mà doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác không đầu tư", ông Đông nói.

Ông Đặng Huy Đông nhấn mạnh thêm, doanh nghiệp nhà nước cũng cần hợp tác đầu tư để thương mại hóa các hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ là kết quả của hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế, thay thế hàng nhập khẩu hoặc có khả năng chiếm lĩnh thị trường thế giới mà khu vực kinh tế tư nhân trong nước không đủ nguồn lực để mở rộng sản xuất, kinh doanh, tạo nguồn thu cho nền kinh tế và việc làm cho xã hội, thực hiện chủ trương xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, ít phụ thuộc nước ngoài.