Loạt bài: Tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước - Tạo động lực tăng trưởng kinh tế

Bài 1: Đổi mới toàn diện, phát huy vai trò then chốt trong tăng trưởng kinh tế

Bích Thuỷ
06:16 18/11/2025

Khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới, vị trí, vai trò của doanh nghiệp Nhà nước tiếp tục được khẳng định và được định hướng bởi chủ trương, đường lối của Đảng về phát triển kinh tế nhà nước cũng như việc sắp xếp, đổi mới, phát triển doanh nghiệp nhà nước theo hướng hiệu quả hơn.

Phát triển doanh nghiệp nhà nước không chỉ là yêu cầu kinh tế mà còn là nhiệm vụ chính trị, gắn liền với xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trong hội nhập quốc tế sâu rộng.

“Xương sống” ở nhiều lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế

Trong tiến trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, khu vực kinh tế Nhà nước, với lực lượng nòng cốt là các doanh nghiệp Nhà nước, luôn được Đảng ta xác định là nền tảng vững chắc, giữ vai trò chủ đạo dẫn dắt các thành phần kinh tế khác phát triển.

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh cần “phát triển doanh nghiệp nhà nước Việt Nam lớn mạnh trở thành nòng cốt của kinh tế đất nước” để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, hướng tới mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp nhà nước được giao gánh vác sứ mệnh đi đầu, “dẫn dắt, tạo động lực, mở đường, hướng dẫn, cuốn hút, thúc đẩy các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác cùng phát triển”.

Hiện Bộ Nội vụ đang khẩn trương hoàn thiện hồ sơ, phương án tổng thể sắp xếp doanh nghiệp nhà nước, theo tinh thần chỉ đạo của Bộ Chính trị, Công văn số 59-CV/BCĐ ngày 12/9/2025 của Ban Chỉ đạo Trung ương tổng kết Nghị quyết số 18-NQ/TW về việc sắp xếp đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước và đầu mối bên trong các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị và Kế hoạch số 130/KH-BCDDTKNQ18 ngày 21/9/2025 của Ban Chỉ đạo về tổng kết thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW của Chính phủ sắp xếp đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước, tổ chức bên trong hệ thống hành chính nhà nước. Theo đó, trong quý IV/2025 sẽ hoàn thành việc sắp xếp các doanh nghiệp nhà nước, bảo đảm cho giai đoạn tới tập trung phát triển kinh tế - xã hội.

Nhìn lại những năm qua, các doanh nghiệp nhà nước đã luôn thể hiện vai trò đầu tàu dẫn dắt nền kinh tế cả nước. Theo số liệu của Bộ Tài chính, tính đến năm 2024, cả nước có 671 doanh nghiệp nhà nước, gồm 473 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và 198 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ.

Tổng tài sản của doanh nghiệp Nhà nước đạt hơn 5,6 triệu tỷ đồng, vốn chủ sở hữu đạt gần 3 triệu tỷ đồng, tổng doanh thu đạt gần 3,3 triệu tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế đạt hơn 227 nghìn tỷ đồng. Doanh nghiệp nhà nước hiện đóng vai trò chủ lực trong các ngành kinh tế trọng yếu như năng lượng, viễn thông, ngân hàng...; đóng góp hơn 29% GDP cả nước.

Phát biểu tại Hội thảo khoa học “Vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong các ngành trọng yếu của nền kinh tế: Góc nhìn từ ngành hàng không” diễn ra vừa qua, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh khẳng định những năm qua, các doanh nghiệp nhà nước đã đảm nhận vai trò “xương sống” ở nhiều lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế, giúp Nhà nước bảo đảm an ninh năng lượng, an ninh lương thực, thông suốt giao thông vận tải...

Đây là những công cụ điều tiết quan trọng để Nhà nước thực thi vai trò định hướng, can thiệp vào nền kinh tế khi cần thiết, bảo vệ đất nước, người dân khỏi những biến động của thị trường, thiên tai và trong bối cảnh biến động toàn cầu ngày càng phức tạp; đồng thời bảo đảm độc lập, tự chủ cho nền kinh tế và an ninh quốc gia của Việt Nam.

Tiếp tục đổi mới, tạo động lực để phát triển

Tuy nhiên, trước những biến động nhanh chóng của tình hình kinh tế thế giới, yêu cầu phát triển bền vững, công bằng, bao trùm trong nước, khu vực này đang đứng trước đòi hỏi cấp thiết phải đổi mới toàn diện, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động.

Theo ông Phùng Quốc Hiển- Nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội, chuyên gia tư vấn cao cấp Hội đồng Lý luận Trung ương nhấn mạnh, các doanh nghiệp Nhà nước cần có những đổi mới trong xây dựng chiến lược phát triển, trong quản trị doanh nghiệp cho phù hợp với sự phát triển nhanh của thế giới, khu vực.

Theo đó, doanh nghiệp nhà nước cần xác định hướng ưu tiên phát triển các ngành mang tính chất nền tảng, dẫn dắt, tạo động lực phát triển cho đất nước, nhận diện đúng về hoạt động kinh doanh của Nhà nước.

Ông Phùng Quốc Hiển gợi mở, doanh nghiệp cần ưu tiên tập trung cho đổi mới quản trị doanh nghiệp, cơ cấu lại tài chính, vốn, tài sản, nhân sự, tổ chức bộ máy quản lý của doanh nghiệp. Đồng thời, tập trung đầu tư vào ngành, lĩnh vực mũi nhọn, bền vững, ứng dụng mẽ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn.

“Doanh nghiệp nhà nước phải có giải pháp đi đầu trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Phải lựa chọn đúng xu thế phát triển, áp dụng công nghệ tiên tiến vào quy trình sản xuất kinh doanh, vào quản trị doanh nghiệp, vào tìm kiếm thị trường”, ông Hiển nói.

Còn theo của Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế huy động và sử dụng vốn, phát huy hợp tác công tư, khuyến khích doanh nghiệp nhà nước dẫn dắt chuỗi liên kết với khu vực tư nhân, thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện, gắn phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội. Đồng thời, cần hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong khu vực nhà nước với các trung tâm nghiên cứu, quỹ đầu tư mạo hiểm, cơ chế khuyến khích sáng tạo và ứng dụng công nghệ cao.

Phó Chủ tịch Quốc hội chia sẻ quan điểm, phát triển doanh nghiệp nhà nước không chỉ là yêu cầu kinh tế mà còn là nhiệm vụ chính trị, gắn liền với xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trong hội nhập quốc tế sâu rộng. "Các tập đoàn, tổng công ty nhà nước cần xác định rõ sứ mệnh và trách nhiệm trong giai đoạn mới, chủ động xây dựng chiến lược phát triển dài hạn, nâng cao năng lực cạnh tranh, hiệu quả và sức lan tỏa trong nền kinh tế", ông Vũ Hồng Thanh nhấn mạnh.

Tại Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội XIV, Đảng đã đặt ra mục tiêu, nhiệm vụ nhằm xác lập mô hình tăng trưởng mới, cơ cấu lại nền kinh tế, trong đó có nhiều nội dung về đổi mới kinh tế nhà nước, trọng tâm là doanh nghiệp nhà nước.

Một trong những nhiệm vụ đặt ra tại Dự thảo là xây dựng, triển khai chương trình hành động thực hiện Nghị quyết về phát triển kinh tế Nhà nước, khẳng định vai trò chủ đạo, dẫn dắt, định hướng; nâng cao hiệu quả sử dụng tài chính công, tài sản công; đẩy mạnh cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước.