Nhiều giải pháp ngăn chặn tình trạng chậm đóng

Những năm qua, BHXH Việt Nam và BHXH các địa phương luôn chú trọng thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế thấp nhất số đơn vị, doanh nghiệp chậm đóng BHXH. Tuy nhiên, thực tế tình trạng doanh nghiệp chậm, trốn đóng BHXH với số tiền hàng tỷ đồng đến vài chục tỷ đồng vẫn diễn ra. Ngoài một số doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc nộp, đóng thì còn có những doanh nghiệp cố tình chây ì, lợi dụng kẽ hở pháp lý trong quản trị tài chính, không chủ động phối hợp để đóng BHXH theo quy định. Thậm chí nhiều trường hợp, chủ doanh nghiệp bỏ trốn, khiến người lao động không thể chốt sổ BHXH, không được hưởng các quyền lợi và cũng không thể tiếp tục tham gia BHXH tại nơi làm việc khác.

Trước tình trạng đó, tại Hà Nội, nhằm “siết” hành vi chậm đóng, Tổ công tác liên ngành của BHXH cơ sở Sóc Sơn đã làm việc với hơn 80 đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn 5 xã (Sóc Sơn, Nội Bài, Kim Anh, Trung Giã, Đa Phúc) về tình hình đóng BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm (BH) thất nghiệp cho người lao động năm 2025. Cùng với công tác tuyên truyền, phổ biến trách nhiệm và nghĩa vụ của đơn vị, Tổ công tác yêu cầu các đơn vị chấp hành nghiêm thời hạn đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp theo quy định.

Đồng thời, Tổ công tác cũng làm rõ nguyên nhân, thống nhất phương án và thời điểm nộp bổ sung để bảo đảm quyền lợi cho người lao động; nhấn mạnh các chế tài xử lý đối với hành vi cố tình chậm đóng, trốn đóng BHXH, trong đó có các trường hợp có thể bị xem xét xử lý theo Bộ luật Hình sự. Nội dung được phổ biến rõ ràng là cảnh báo nghiêm túc đối với các đơn vị cố tình vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT, BH thất nghiệp.

Tương tự, Tổ công tác BHXH cơ sở Đống Đa cũng đã làm việc với 60 đơn vị, doanh nghiệp chậm đóng trên địa bàn 2 phường Láng và Kim Liên. Tại các buổi làm việc, đại diện tổ công tác đã thông báo tình trạng đơn vị đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp chưa đúng quy định và yêu cầu các đơn vị khắc phục; phổ biến quy định về các chế tài xử lý chậm đóng theo Luật BHXH, Luật Xử lý vi phạm hành chính và Bộ luật Hình sự; lập biên bản làm việc với từng đơn vị, ghi rõ số tiền, thời gian chậm đóng và trách nhiệm khắc phục của từng đơn vị nợ. Nhờ đó, đã có 24 đơn vị nộp hết số tiền nợ đóng BHXH, 17 đơn vị nộp một phần, còn lại 29 đơn vị ký cam kết sẽ nộp hết số tiền còn thiếu trong tháng 11, 12/2025. 

Vẫn cần khâu thực thi hiệu quả

Ngày 16/10/2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 274/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật BHXH về việc chậm đóng, trốn đóng BHXH, BH thất nghiệp; khiếu nại, tố cáo về BHXH và có hiệu lực từ ngày 30/11/2025. Theo quy định mới, người sử dụng lao động nếu chậm hoặc trốn đóng BHXH bắt buộc, BH thất nghiệp sẽ bị xác định cụ thể số tiền và số ngày vi phạm. Mức tiền chậm đóng được tính dựa trên nghĩa vụ đóng của đơn vị sử dụng lao động, trong khi số ngày trốn đóng được xác định kể từ ngày tiếp theo của thời hạn đóng theo quy định. Ngoài ra, Nghị định quy định rõ thẩm quyền và quy trình xử lý khiếu nại, tố cáo liên quan đến hành vi vi phạm trong lĩnh vực BHXH, bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người lao động…

Để bảo đảm tính răn đe, Nghị định quy định mức thu tiền lãi chậm đóng, trốn đóng bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền vi phạm. Với hành vi trốn đóng, người sử dụng lao động còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để bảo vệ quyền lợi của người lao động, tránh tình trạng doanh nghiệp dây dưa, kéo dài thời gian nợ đóng, gây ảnh hưởng đến quá trình giải quyết các chế độ BHXH, BH thất nghiệp sau này.

Theo quy định tại Điều 17 Luật BHXH năm 2024, cơ quan BHXH Việt Nam có quyền kiểm tra, thanh tra chuyên ngành việc thực hiện pháp luật về BHXH, BHYT, BH thất nghiệp. Đồng thời có trách nhiệm xử lý hoặc kiến nghị xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này. Quy định cho thấy, BHXH không chỉ là đơn vị quản lý, thu chi quỹ mà còn là cơ quan có vai trò thực thi pháp luật, bảo đảm mọi đối tượng tham gia được hưởng đầy đủ quyền lợi theo quy định.

TS Phạm Ngọc Lang - Phó Viện trưởng Doanh Trí cho rằng, Luật BHXH năm 2024 và các văn bản dưới luật đã làm rõ ranh giới giữa hành vi “chậm đóng” và “trốn đóng” là một bước tiến rất cần thiết và tích cực. Nghị định số 274/2025/NĐ-CP giúp phân định rõ ràng giữa doanh nghiệp gặp khó khăn thật sự về dòng tiền (dẫn đến chậm đóng) và doanh nghiệp cố tình chây ỳ, chiếm dụng quỹ (trốn đóng). Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động mà còn tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng.

Theo đánh giá của các chuyên gia, điểm đột phá của Nghị định số 274/2025/NĐ-CP là thiết lập một “ranh giới pháp lý minh bạch” giữa hành vi “chậm đóng BHXH cho người lao động” và hành vi “trốn đóng BHXH cho người lao động”. Chính vì thế, doanh nghiệp phải chuyển từ tư duy “bị động phản ứng” sang tư duy “chủ động phòng ngừa” bằng việc rà soát lại danh sách người lao động thuộc diện tham gia BHXH, tránh bỏ sót hoặc kê khai thiếu - vấn đề này ít xảy ra với các doanh nghiệp lớn. Song đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc bỏ sót/kê khai thiếu là rất thường xuyên diễn ra.