Phòng vệ thương mại gây áp lực lên doanh nghiệp xuất khẩu

Tại hội thảo “Tăng cường năng lực phòng vệ thương mại trong lĩnh vực công nghiệp tại Việt Nam” do Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương) tổ chức vừa qua, ông Đặng Xuân Tâm - Chánh Văn phòng Cục Phòng vệ Thương mại đánh giá, Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới đã mở ra nhiều cơ hội xuất khẩu và đóng vai trò quan trọng trong hội nhập kinh tế của Việt Nam.

Theo đó, các FTA đã giúp hàng hóa Việt Nam tiếp cận nhiều thị trường lớn với mức thuế ưu đãi, từ đó gia tăng năng lực cạnh tranh. Hội nhập thúc đẩy dòng vốn FDI vào sản xuất nguyên phụ liệu, giúp đáp ứng quy tắc xuất xứ và phát triển bền vững. Các doanh nghiệp được khuyến khích cải tiến công nghệ, cải thiện chất lượng sản phẩm để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

Tuy nhiên, doanh nghiệp Việt Nam cũng phải đối mặt với những thách thức. Các FTA yêu cầu hàng hóa phải đáp ứng quy tắc xuất xứ, điều này đòi hỏi ngành phải phát triển mạnh chuỗi cung ứng trong nước. Các tiêu chuẩn về môi trường và lao động đang trở thành yếu tố bắt buộc, đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư lớn để đáp ứng. Các quốc gia nhập khẩu, đặc biệt là các nước phát triển, ngày càng gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại, gây áp lực lớn cho doanh nghiệp xuất khẩu.

Theo thống kê, tính đến cuối tháng 8/2025, hàng hóa Việt Nam đã phải đối mặt với 292 vụ việc phòng vệ thương mại. Trong đó có 160 vụ chống bán phá giá (hơn một nửa tổng số vụ), 33 vụ chống trợ cấp, 59 vụ tự vệ và 40 vụ lẩn tránh thuế. Hoa Kỳ chiếm 26% tổng số vụ việc đối với Việt Nam.

Tính đến hết tháng 10/2025, đã có 297 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại với sản phẩm Việt Nam. Hơn 100 biện pháp phòng vệ thương mại vẫn đang được các nước duy trì và rà soát hàng năm. Các thị trường lớn như Hoa Kỳ, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ đều đã từng đưa hàng hóa Việt Nam vào “tầm ngắm” điều tra.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Hằng Nga - Phó trưởng phòng Phòng xử lý và phòng vệ thương mại nước ngoài (Cục Phòng vệ thương mại), nhận định các quốc gia nhập khẩu, đặc biệt là các nước phát triển, đang ngày càng gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại, gây áp lực lớn cho doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam.

Đáng lưu ý, các vụ kiện có xu hướng ngày càng phức tạp, cơ quan điều tra tại các nước liên tục thay đổi và đưa ra các nội dung điều tra mới, chưa từng có tiền lệ trước đây, như điều tra trợ cấp xuyên quốc gia. Điển hình năm 2024, Hoa Kỳ lần đầu tiên đã tiến hành điều tra trợ cấp xuyên quốc gia đối với Việt Nam trong vụ pin năng lượng mặt trời. Kể từ đó, Hoa Kỳ tiếp tục điều tra trợ cấp xuyên quốc gia đối với Việt Nam trong 4 vụ điều tra trợ cấp.

Đặc biệt, các nước thường điều tra đồng thời nhiều biện pháp đối với một mặt hàng. Cụ thể, sản phẩm nhôm thép của Việt Nam từng bị điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại, sau đó tiếp tục bị điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp, chống lẩn tránh. Hay sản phẩm Pin mặt trời của Việt Nam bị điều tra tự vệ toàn cầu, chống lẩn tránh thuế, sau đó là điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp.

Cùng với đó, phạm vi điều tra ngày càng mở rộng không chỉ tập trung vào các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như sắt thép, dệt may, da giày, điện tử… thì hiện nay ngay cả những mặt hàng có giá trị nhỏ như vỏ viên nhộng, túi giấy, hộp nhựa, đinh thép, sợi đúc… cũng bị điều tra. "Điều này cho thấy bất cứ mặt hàng nào cũng có thể bị điều tra. Cơ quan điều tra liên tục áp đặt những yêu cầu rất khó, đòi hỏi những thông tin chi tiết mà doanh nghiệp không có sẵn, cần thời gian tổng hợp, thậm chí cả những thông tin nhạy cảm của doanh nghiệp…” - bà Nga đưa ra cảnh báo.

Xây dựng các chiến lược cốt lõi trong phòng vệ thương mại

Các chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, việc nâng cao năng lực phòng vệ thương mại đã trở thành yêu cầu cấp thiết, mang tính sống còn đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Theo ông Đặng Xuân Tâm, thực tế cho thấy phòng vệ thương mại vừa là thách thức, vừa là cơ hội. Thách thức này đặt ra một yêu cầu cho các doanh nghiệp phải có một chiến lược sản xuất kinh doanh hợp lý. Ông Đặng Xuân Tâm nhận định: “Việc nâng cao năng lực phòng vệ thương mại đã trở thành yêu cầu cấp thiết, mang tính sống còn đối với các doanh nghiệp Việt Nam”.

Còn theo bà Nguyễn Hằng Nga, để ứng phó, doanh nghiệp cần tập trung vào các chiến lược cốt lõi. Trong đó, đa dạng hóa thị trường và nguồn cung. Thị trường đầu ra cần đa dạng hóa sản phẩm và thị trường xuất khẩu, tránh tập trung quá nhiều vào một thị trường thường xuyên điều tra phòng vệ thương mại.

Đồng thời, doanh nghiệp cần chuẩn bị nguồn lực tài chính và nhân sự chuyên trách phòng vệ thương mại. Bà Nga cho rằng chi phí theo đuổi một vụ việc phòng vệ thương mại rất lớn. Chi phí thuê luật sư, soạn thảo bản trả lời, thuê phiên dịch, tham gia thẩm tra, hay thậm chí chi phí đi sang nước ngoài tham dự phiên điều trần, đều cần được dự trù. Vì vậy, doanh nghiệp cần thành lập quỹ dự phòng để có nguồn tài chính nhất định khi một vụ việc xảy ra. Cùng với đó, doanh nghiệp nên chuẩn bị đội ngũ nhân lực chuyên trách về phòng vệ thương mại trong ban pháp chế hoặc phòng kinh doanh xuất nhập khẩu.

Song song, doanh nghiệp cần minh bạch hóa hệ thống sổ sách và truy xuất nguồn gốc. Các doanh nghiệp cần phải chuẩn bị sẵn một hệ thống sổ sách kế toán rõ ràng, minh bạch và có một hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm rất rõ ràng.

“Hệ thống truy xuất nguồn gốc nguyên liệu của sản phẩm sẽ giúp doanh nghiệp ứng phó khi bị điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại hay gian lận xuất xứ, những xu hướng đang gia tăng mạnh mẽ”- bà Nguyễn Hằng Nga nhấn mạnh.