Tại Hội thảo khoa học quốc tế với chủ đề “Khung pháp lý về Trung tâm Tài chính Quốc tế: Kinh nghiệm nước ngoài và tham khảo cho TP. Hồ Chí Minh” tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh ngày 20/9, nội dung về thông lệ quốc tế, khung pháp lý trong việc giải quyết tranh chấp khi luân chuyển dòng vốn được nhiều chuyên gia, luật sư hiến kế.

Cần có cơ chế tòa án, trọng tài đủ độc lập

TS. Lê Hồng Hạnh - Chủ tịch Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) đã chọn ba trung tâm là Dubai, Astana và Thượng Hải làm dẫn chứng và cho rằng, yếu tố quan trọng nhất để một Trung tâm tài chính quốc tế (TTTCQT) thành công chính là khung pháp lý. Các điều kiện địa chính trị, kinh tế hay quy mô phát triển chỉ là yếu tố cần, còn muốn trung tâm bền vững thì pháp luật phải rõ ràng, minh bạch và vận hành hiệu quả.

Chủ tịch VIAC nhấn mạnh: "Nếu không, dù có 'dọn tổ', 'đại bàng' cũng không đến. Khung pháp lý cần bao gồm bốn yếu tố: mô hình quản trị phù hợp, luật áp dụng rõ ràng, mức độ gắn kết với tài chính quốc tế và cơ chế giải quyết tranh chấp minh bạch, kịp thời".

Theo Chủ tịch VIAC, kinh nghiệm từ Dubai và Astana cho thấy các trung tâm này đều có quyền ban hành luật riêng, có hệ thống pháp luật đặc thù tách biệt với quốc gia, có tòa án độc lập và áp dụng luật mẫu quốc tế trong trọng tài. Trong khi đó, Thượng Hải lại ngược lại: sử dụng luật Trung Quốc, tòa án phụ thuộc hệ thống quốc gia và trọng tài quốc tế đặt tại Thượng Hải chịu sự chi phối lớn của luật trong nước. Từ khi ban hành nghị quyết đến khi vận hành, các trung tâm tài chính thường mất hàng chục năm để hoàn thiện.

“Với Việt Nam, hiện nay nhiều yếu tố pháp lý còn chưa rõ ràng. Chúng ta chưa có mô hình quản trị đạt chuẩn quốc tế, chưa xác định được IFC sẽ nằm ở vị trí nào trong hệ thống tài chính – tư pháp quốc gia và chưa có cơ chế tòa án, trọng tài đủ độc lập. Nếu áp dụng trực tiếp luật quốc gia hiện hành, các TTTCQT sẽ vướng vào sự chồng chéo của các hệ thống như đất đai, thuế, chứng khoán…", ông Hạnh nhấn mạnh.

TS Lê Hồng Hạnh cho rằng, Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi và vận dụng những nguyên lý cơ bản từ mô hình Cambridge, đặc biệt là tính minh bạch, sự tự do hợp đồng và cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả. Đây là nền tảng cần thiết để  TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng trở thành TTTCQT thực sự.

Tại TP Hồ Chí Minh, TTTCQT không chỉ phục vụ sự phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố và vùng lân cận, mà còn có ý nghĩa huy động, phân bổ nguồn lực tài chính hiệu quả, thúc đẩy đổi mới thể chế, tạo động lực cho tăng trưởng của Việt Nam. Nếu thực hiện thành công, TTTCQT không chỉ là kênh huy động vốn, là nơi phát triển thị trường tài chính hiệu quả, nâng cao vị thế quốc gia, mà còn sớm biến Việt Nam thành con rồng của châu Á.

"Cuộc chơi" áp dụng thông lệ quốc tế

Nêu ý kiến về khung pháp lý giải quyết tranh chấp khi luân chuyển dòng vốn tới TTTCQT, luật sư Trần Anh Đức - Công ty TNHH Allen Overy Shearman Sterling (Việt Nam) cho rằng, TTTCQT là "cuộc chơi" áp dụng thông lệ quốc tế mà Việt Nam buộc phải chấp nhận, không có lựa chọn nào khác khi thành lập TTTCQT.

"Nếu chúng ta ban hành những quy định vẫn theo là tuân thủ tuyệt đối trên hành lang pháp luật trong nước thì nhà đầu tư nước ngoài không tới. Nghị quyết 222/2025/QH15 của Quốc hội nêu lên vấn đề này - là hoạt động của TTTCQT sẽ thực hiện theo thông lệ quốc tế. Đây là điểm rất sáng tạo của Việt Nam”, luật sư Trần Anh Đức nhận định.

Hầu hết các TTTCQT hoạt động theo thông lệ quốc tế là luật của các nước Anh, Mỹ, Úc. Sáng tạo của Việt Nam là sẽ dùng từ "thông lệ quốc tế". Thông lệ quốc tế là áp dụng bất kỳ những điểm nào lớn, điểm tốt của nước ngoài.

Đề cập việc giải quyết nếu có tranh chấp, Luật sư Trần Anh Đức đặt vấn đề, các tranh chấp trong TTTCQT, cơ quan nào giải quyết nếu các bên không có thỏa thuận về nơi giải quyết. Cần xác định ai là người đứng ra giải quyết. Trung tâm tài chính áp dụng rất nhiều điểm mới. Với thông lệ quốc tế, thông lệ nào được áp dụng, áp dụng như thế nào. "Đây là những điểm cần được quan tâm và chắc chắn trong thực tế sẽ phát sinh những bất đồng quan điểm", Luật sư Trần Anh Đức nhận định.

Theo PGS-TS Lê Nguyễn Gia Thiện - Phó Trưởng Khoa Luật, Trường Đại học Kinh tế - Luật, Đại học quốc gia TP. Hồ Chí Minh, Trung tâm trọng tài độc lập trong TTTCQT nên vận hành theo luật thương mại quốc tế, có thẩm quyền rõ ràng và tổ chức phù hợp. Luật áp dụng không nhất thiết phải là luật của một quốc gia cụ thể mà có thể là các nguyên tắc trọng tài quốc tế như UNCITRAL, ICC... Điều này tránh sự gượng ép khi bắt buộc sử dụng luật của một quốc gia nào đó như Anh.

Một điểm quan trọng khác là thiết kế tố tụng riêng cho trung tâm trọng tài này, trong đó ghi nhận quyền thỏa thuận miễn hủy, tức là các bên có quyền thỏa thuận về việc trung tâm trọng tài không thể bị hủy phán quyết một cách tùy tiện. Đây là điểm mới và rất đáng chú ý, vì chưa có trung tâm trọng tài nào ở Việt Nam triển khai như vậy.

"Tóm lại, việc xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp tại TTTCQT cần sự minh bạch, linh hoạt, tôn trọng quyền lựa chọn của các bên và phù hợp với thông lệ quốc tế để tạo dựng niềm tin, thuận lợi cho hoạt động kinh doanh và đầu tư trong trung tâm", PGS-TS Lê Nguyễn Gia Thiện nói.

GS.TS Trần Việt Dũng - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TP Hồ Chí Minh cho rằng, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, quyết định chính sách dù quan trọng vẫn chưa đủ; thành công nằm ở mô hình tổ chức, cơ chế quản lý và sự đồng bộ của các thiết chế. Nếu thiếu các điều kiện này, Trung tâm tài chính quốc tế khó vận hành hiệu quả. Vì vậy, việc xây dựng TTTCQT tại TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng cần sự chung tay, cẩn trọng, học hỏi linh hoạt kinh nghiệm quốc tế và áp dụng từng bước phù hợp với điều kiện Việt Nam.