Áp lực từ các chính sách phòng vệ thương mại

Các hình thức điều tra PVTM đối với gỗ chủ yếu gồm điều tra chống lẩn tránh thuế, điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp. Nước nhập khẩu đưa ra các hàng rào về kỹ thuật, pháp lý, điển hình như Mỹ đưa ra đạo luật Lacey, yêu cầu nghiêm ngặt về nguồn gốc gỗ hợp pháp, buộc doanh nghiệp Việt Nam phải xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc chặt chẽ để chứng minh không sử dụng gỗ khai thác trái phép. Các thị trường Mỹ, EU yêu cầu, sản phẩm gỗ xuất khẩu phải đáp ứng các chứng chỉ về quản lý rừng bền vững

Theo Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP. Hồ Chí Minh (HAWA), năm 2025, xuất khẩu gỗ được dự báo sẽ chạm mốc 20 tỷ USD. Trong đó, ngành gỗ và sản phẩm gỗ Việt Nam đã khẳng định được vị thế vững chắc tại Hoa Kỳ - thị trường xuất khẩu số một của ngành trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, áp lực từ các chính sách PVTM của quốc gia này đang ngày một lớn.

Chỉ tính riêng trong 6 tháng đầu năm nay, xuất khẩu gỗ và nội thất sang Hoa Kỳ đã đạt 4,6 tỷ USD, tăng 11,6% so với cùng kỳ năm 2024.

Theo HAWA, vị thế trên đồng thời kéo theo tần suất xuất hiện các vụ kiện thương mại ngày càng tăng. Mới đây, ngày 26/9, Tổng thống Hoa Kỳ thông báo sẽ bắt đầu áp thuế 50% đối với kệ phòng tắm và 30% đối với một số loại nội thất. Lý do chính quyền Hoa Kỳ áp thuế lên tủ bếp, kệ phòng tắm và một số mặt hàng nội thất là do lượng hàng nhập khẩu quá lớn, gây thiệt hại cho các nhà sản xuất trong nước. Trước đó, mức thuế đối ứng mà chính quyền Hoa Kỳ áp dụng cho hàng hóa Việt Nam đã là 20%.

Ngoài thuế quan, Hoa Kỳ cũng đang tiến hành điều tra an ninh quốc gia theo Mục 232 với mặt hàng nội thất bằng gỗ. Điều tra này cho phép Tổng thống Hoa Kỳ áp đặt hạn ngạch hoặc thuế nhập khẩu nếu hàng hóa bị xác định ảnh hưởng đến an ninh quốc gia. Chưa kể, còn có thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp (AD/CVD) do Liên minh Thương mại Công bằng trong ngành ván ép cứng của Hoa Kỳ đã đệ đơn kiến nghị áp dụng các mức thuế AD/CVD với nhà sản xuất từ Trung Quốc, Indonesia và Việt Nam.

Cách nào ứng phó?

Theo các chuyên gia, tác động tiêu cực tiềm ẩn từ các chính sách PVTM của Hoa Kỳ đối với ngành gỗ Việt Nam là rất lớn, đặc biệt là từ vụ điều tra chống bán phá giá và trợ cấp xuyên quốc gia đối với mặt hàng gỗ dán. Vụ điều tra này được xem là một điển hình để áp dụng cho các vụ việc khác nếu có khả năng và phía Hoa Kỳ có thể tiếp tục khởi kiện các sản phẩm tương tự.

Tại Tọa đàm về PVTM trong lĩnh vực gỗ do Cục PVTM, Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST ) và HAWA phối hợp tổ chức mới đây, ông Cao Xuân Thanh - Chánh Văn phòng VIFOREST cho biết, doanh nghiệp ngành gỗ đang gặp nhiều khó khăn về thời gian trong việc điền các biểu mẫu thông tin để xuất khẩu. Văn phòng đã phải hướng dẫn doanh nghiệp cách thu thập các mẫu này trong trường hợp không được phía nhập khẩu cung cấp.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp gỗ Việt Nam còn đối diện với nguy cơ chịu thuế kép, thuế đối ứng và thuế AD/CVD nếu các biện pháp này được áp dụng đồng thời.

Cảnh báo về nguy cơ lây lan của các vụ kiện, ông Lương Hoàng Thái - Cục trưởng Cục PVTM cho rằng, các vụ kiện sẽ như vết dầu loang dần dần, gốc rễ thường là từ những sản phẩm cơ bản và về sau sẽ ngày càng lan rộng, do đó cần chủ động ngăn chặn ngay từ đầu.

Theo ông Lương Hoàng Thái, để hóa giải thách thức tại thị trường Hoa Kỳ, và Hiệp hội phải phối hợp giải trình triệt để để không bị áp các mức tính thuế không phù hợp.

Ông Lương Hoàng Thái cho rằng, tính bền vững là yếu tố cạnh tranh quan trọng. Doanh nghiệp phải đảm bảo tính minh bạch về nguồn nguyên liệu và đáp ứng yêu cầu của Đạo luật Lacey cấm buôn bán gỗ có nguồn gốc bất hợp pháp, sử dụng gỗ từ rừng trồng hoặc gỗ có chứng chỉ (như FSC, COC). Các cơ quan quản lý cần tăng cường kiểm tra, giám sát chặt chẽ khâu cấp chứng nhận nguồn gốc xuất xứ để ngăn chặn gian lận thương mại nhằm lẩn tránh thuế, ảnh hưởng tiêu cực đến ngành.

Đồng thời, doanh nghiệp cần tăng cường hợp tác, chia sẻ thông tin để chủ động ứng phó rủi ro. Phát triển bền vững phải là một phần không thể thiếu trong chiến lược kinh doanh, trong đó chất lượng tốt hơn, giá cả phải chăng hơn, tính linh hoạt, độ bền và sự đổi mới sẽ là động lực chính để thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ.