Đặt vấn đề
Quản lỹ quỹ ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những chức năng hệ thống KBNN đảm nhận, trong đó có kiểm soát chi (KSC) thường xuyên NSNN. Trong những năm qua, công tác KSC thường xuyên NSNN có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả sử dụng kinh phí của các đơn vị sử dụng ngân sách; Đồng thời, làm lành mạnh nền tài chính, nâng cao tính công khai, minh bạch, dân chủ trong việc sử dụng nguồn lực tài chính quốc gia, đáp ứng yêu cầu đổi mới chính sách tài chính của đất nước trong môi trường hội nhập.
Hệ thống KSNB nói chung bao gồm 5 yếu tố cấu thành: Môi trường kiểm soát; Đánh giá rủi ro; Hoạt động kiểm soát; Thông tin và truyền thông; Giám sát. 5 yếu tố này có mối quan hệ mật thiết với nhau, chi phối đến việc thiết kế và vận hành của hệ thống KSNB hoạt động. Bài viết này đề cập đến yếu tố môi trường kiểm soát chi thường xuyên NSNN.
Không phải là yếu tố duy nhất nhưng môi trường kiểm soát là nền tảng cho tất cả các yếu tố khác trong hệ thống KSNB, tạo lập nề nếp kỷ cương, đạo đức, cơ cấu tổ cho tổ chức. Môi trường kiểm soát chi thường xuyên NSNN tại Kho bạc Nhà nước (KBNN) bao gồm các yếu tố: Sự liêm chính và giá trị đạo đức; Năng lực nhân viên; Triết lý quản lý và phong cách lãnh đạo; Cơ cấu tổ chức; Chính sách nhân sự.
Môi trường kiểm soát chi thường xuyên tại Kho bạc Nhà nước Quảng Ngãi
Sự liêm chính và giá trị đạo đức
Nhân tố này xác định thái độ cư xử chuẩn mực của cán bộ công chức (CBCC) trong quá trình thực hiện nhiệm vụ (thể hiện qua việc tuân thủ các điều lệ, quy định, đạo đức ứng xử). Để nâng cao đạo đức CBCC trong thi hành nhiệm vụ, KBNN đã ban hành nhiều quy định, quy chế nhằm cụ thể hóa đạo đức công vụ như: Quy định “10 điều kỷ luật” ban hành kèm theo Quyết định số 875/KB-QĐ-VP ngày 18/9/2002 của Tổng Giám đốc; Quy định tiêu chuẩn “05 xây, 05 chống” ban hành kèm theo Quyết định số 105/KB/QĐ/TCCB ngày 04/3/2005 của Tổng Giám đốc; Quy định tiêu thức “Văn minh, văn hóa nghề Kho bạc” ban hành kèm theo Quyết định số 831/QĐ-KBNN ngày 10/10/2006 của Tổng Giám đốc; Quy định tiêu chuẩn “Đạo đức, lối sống” ban hành kèm theo Quyết định số 1503/QĐ-KBNN ngày 30/11/2007 của Tổng Giám đốc KBNN... Kết quả thực hiện các quy định này cho thấy, chất lượng đạo đức công vụ của đội ngũ CBCC KBNN nói chung, KBNN Quảng Ngãi đã được nâng lên rõ nét.
Năng lực nhân viên
Để phát triển nguồn lực và tạo nguồn quy hoạch cán bộ lãnh đạo, KBNN Quảng Ngãi đã chú trọng đến việc xây dựng và phát triển lực lượng CBCC trên cơ sở đào tạo, bồi dưỡng trình độ chuyên môn nghiệp vụ theo tiêu chuẩn ngạch công chức và chức danh lãnh đạo. Đến nay, trình độ chuyên môn của CBCC thực hiện KSC thường xuyên NSNN đều tốt nghiệp đại học trở lên (100%), số lượng nữ công chức chiếm hơn 60%. Như vậy là hoàn toàn phù hợp với yêu cầu về chuyên môn và đặc điểm công việc của vị trí chuyên viên KSC.
CBCC có kinh nghiệm trong công tác chuyên môn liên quan đến KSC thường xuyên NSNN và kế toán nhà nước tại KBNN Quảng Ngãi chiếm trên 90%. Chính vì vậy, phần lớn hoạt động KSC thường xuyên NSNN tại đơn vị được thực hiện nhịp nhàng, hạn chế tình trạng lúng túng khi xử lý công việc và giao tiếp với khách hàng. Tuy nhiên, độ tuổi trung bình của đội ngũ CBCC Phòng Kế toán Nhà nước lại khá cao, trên 50 tuổi chiếm đến 50% số lượng CBCC của đơn vị. Con số này thể hiện đội ngũ công chức dày dặn kinh nghiệm nhưng có khó khăn nhất định trong ứng dụng công nghệ thông tin, cũng như cập nhật chính sách, chế độ mới...
Bên cạnh đó, số lượng CBCC tại KBNN Quảng Ngãi còn thiếu. Thời gian qua, thực hiện quy định, KBNN Quảng Ngãi cắt giảm nhân lực. Phòng KSC thường xuyên NSNN KBNN Quảng Ngãi được cấp 22 biên chế, nhưng hiện nay chỉ mới có 20 công chức. Điều này tạo ra áp lực lớn trong công việc.
Triết lý quản lý và phong cách lãnh đạo
Qua 30 năm xây dựng và phát triển, KBNN Quảng Ngãi luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Ngoài các yếu tố như vai trò lãnh đạo của người đứng đầu, sự đoàn kết thống nhất của tập thể CBCC KBNN Quảng Ngãi, công tác đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ luôn được Ban lãnh đạo KBNN Quảng Ngãi đặt lên hàng đầu. Ban lãnh đạo luôn xác định, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phải gắn với công tác quy hoạch, bồi dưỡng tốt để có nguồn cán bộ đưa vào quy hoạch.
Ban lãnh đạo KBNN Quảng Ngãi luôn giám sát thường xuyên mọi hoạt động của đơn vị, cung cách phục vụ của CBCC đối với khách giao dịch. Hàng năm đều có Biểu trưng cầu ý kiến để khảo sát lấy ý kiến của khách giao dịch về thái độ phục vụ của CBCC. Lãnh đạo KBNN Quảng Ngãi luôn động viên và có chính sách quản lý giúp cho CBCC thoải mái trong khi thực thi nhiệm vụ, luôn quan tâm đến đời sống vật chất và tinh thần của CBCC. Khi CBCC hoặc người thân CBCC ốm đau hay gặp khó khăn trong cuộc sống Lãnh đạo KBNN luôn quan tâm thăm hỏi và động viên kịp thời về vật chất lẫn tinh thần. Thực hiện tốt chính sách thi đua khen thưởng hàng quý, năm, kết quả xét thi đua hàng quý năm là thước đo đánh giá mức độ hoàn thành của CBCC. Mặt khác, KBNN Quảng Ngãi luôn có chế độ khen thưởng đột xuất khi CBCC có sáng kiến cải tiến kỹ thuật đem lại hiệu quả cho hoạt động ở đơn vị.
Cơ cấu tổ chức
Cơ cấu tổ chức bộ máy của KBNN Quảng Ngãi hiện nay đang thực hiện theo Quyết định số 1618/QĐ-BTC ngày 22/8/2019 của Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của KBNN ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, gồm 01 giám đốc, 01 số phó giám đốc và 05 phòng chức năng, gồm: Văn phòng; Phòng Kế toán nhà nước; Phòng Kiểm soát chi; Phòng Thanh tra kiểm tra và Phòng Tài vụ - Quản trị. Giám đốc chịu trách nhiệm toàn diện trước Tổng giám đốc KBNN và trước pháp luật về toàn bộ hoạt động của KBNN trên địa bàn tỉnh, thành phố. Phó Giám đốc chịu trách nhiệm trước Giám đốc và trước pháp luật về lĩnh vực công tác được phân công phụ trách.
KBNN Quảng Ngãi được tổ chức thành các phòng nghiệp vụ. Lãnh đạo các phòng nghiệp vụ là Trưởng phòng, phó phòng. Trong từng bộ phận, các trưởng phòng đều có sự phân định quyền hạn và trách nhiệm rõ ràng cho từng cá nhân trên cơ sở đánh giá năng lực thực tế và trình độ chuyên môn, đạo đức của mỗi CBCC. Lãnh đạo đơn vị luôn đảm bảo tuân thủ nguyên tắc phân công phân nhiệm, bất kiêm nhiệm, phê chuẩn ủy quyền trong việc phân công cán bộ. Theo quy định hiện hành, nhiệm vụ kiểm soát, thanh toán, hạch toán kế toán các khoản chi thường xuyên qua KBNN do Phòng Kế toán Nhà nước đảm nhận. Nguồn nhân lực của bộ phận này hiện có là 20 CBCC, trong đó kế toán trưởng là người chịu trách nhiệm chung. Nhiệm vụ của từng cá nhân đều được phân công cụ thể, rõ ràng. Ngoài sự kiểm soát của Trưởng phòng, các cá nhân thực hiện nhiệm vụ đều có sự phối hợp và kiểm soát chéo lẫn nhau trong khi thực hiện nhiệm vụ.
Chính sách nhân sự
Năng lực chuyên môn của người cán bộ KBNN là yếu tố quyết định hiệu quả KSC thường xuyên NSNN. Không làm tốt công tác này sẽ không phát hiện ra những thất thoát, lãng phí trong chi thường xuyên NSNN. Những năm qua, KBNN Việt Nam nói chung và KBNN Quảng Ngãi nói riêng ngày càng quan tâm đến việc tuyển dụng, đào tạo để nâng cao năng lực chuyên môn của cán bộ KBNN. Một trong những mục tiêu của Chiến lược phát triển KBNN đến năm 2020: Là xây dựng KBNN hiện đại, hoạt động an toàn, hiệu quả và phát triển vững chắc trên cơ sở cải cách thể chế, chính sách, hoàn thiện tổ chức bộ máy, gắn với hiện đại hóa công nghệ và phát triển nguồn nhân lực để thực hiện tốt các chức năng: “Hoạt động KBNN được thực hiện trên nền tảng công nghệ thông tin hiện đại và hình thành Kho bạc điện tử”. Để đạt được những mục tiêu đó chính sách công tác tuyển dụng, đào tạo bồi dưỡng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đã được KBNN Quảng Ngãi hết sức chú trọng. Cụ thể:
Chính sách tuyển dụng: Công tác tuyển dụng CBCC nói chung và CBCC làm nhiệm vụ KSC thường xuyên NSNN nói riêng cơ bản được KBNN Quảng Ngãi thực hiện chặt chẽ, nghiêm túc, đúng quy định nhằm lựa chọn được những CBCC có trình độ chuyên môn đáp ứng yêu cầu trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Chỉ tiêu biên chế công chức năm 2020 được KBNN Quảng Ngãi thực hiện theo Quyết định số 210/QĐ-KBNN ngày 10/6/2020. Cụ thể, cơ chế tuyển dụng công chức được thực hiện công khai, khi có chỉ tiêu tuyển sinh ở KBNN cấp trên giao, đơn vị đều thông báo và áp dụng đúng với tiêu chuẩn, đúng chuyên ngành. Chỉ tiêu biên chế thực tế của đơn vị được tính toán trên cơ sở doanh số hoạt động, số lượng đơn vị giao dịch, lượng chứng từ giao dịch thường xuyên.
Trong phân công công việc và đánh giá kết quả, KBNN Quảng Ngãi đã thực hiện theo Luật CBCC; Quyết định quy định chức năng nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính và KBNN hiện hành. Công tác bổ nhiệm, bổ nhiệm lại CBCC được thực hiện kịp thời, đảm bảo đúng quy trình, dân chủ, công khai, minh bạch. Việc luân chuyển, điều động, chuyển đổi vị trí công tác từ chức vụ lãnh đạo đến công chức làm nhiệm vụ chuyên môn đã được KBNN Quảng Ngãi bố trí phù hợp. Về cơ bản nguồn lực công chức tuyển dụng mới đáp ứng tốt nhiệm vụ chuyên môn cũng như bù đắp kịp thời số CBCC nghỉ hưu hàng năm.
- Chính sách đào tạo và phát triển: Đối với đào tạo và phát triển, hàng năm KBNN Quảng Ngãi đều có đăng ký danh sách đào tào, bồi dưỡng đối với những CBCC trong diện quy hoạch hoặc CBCC làm nghiệp vụ để bổ sung kiến thức và nâng cao trình độ về mọi mặt của CBCC đáp ứng được yêu cầu ngày càng phát triển của hệ thống KBNN. Tạo điều kiện cho CBCC tham gia các lớp đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ do Bộ Tài Chính hoặc KBNN tổ chức, Lãnh đạo KBNN Quảng Ngãi đã sắp xếp, bố trí thời gian và có những chính sách hỗ trợ kinh phí nhất định.
Giải pháp hoàn thiện môi trường kiểm soát chi thường xuyên tại Kho bạc Nhà nước Quảng Ngãi
Thời gian tới, nhằm hoàn thiện môi trường KSC thường xuyên tại Kho bạc Nhà nước Quảng Ngãi, cần chú trọng một số giải pháp sau:
Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng chuyên môn nghiệp vụ
Hệ thống KSNB tại KBNN Quảng Ngãi hoạt động có hiệu quả hay không thì yếu tố về môi trường kiểm soát trong đó yếu tố con người vẫn luôn đóng vai trò quyết định. Do vậy, công tác đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn và nâng cao tính chính trực, giá trị đạo đức của CBCC KBNN Quảng Ngãi là vô cùng cần thiết. Theo đó, cần thực hiện các nội dung sau:
- Cần xây dựng các tiêu chuẩn để mỗi CBCC tự phấn đấu đạt được trình độ chuyên môn theo yêu cầu. Để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, mỗi CBCC cần phải nắm vững nghiệp vụ chuyên môn điều này đòi hỏi mỗi CBCC phải tự học tập, nghiên cứu các văn bản, chế độ trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.
- Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về chuyên môn nghiệp vụ theo hướng chuyên nghiệp cho cán bộ KSC thường xuyên NSNN bằng cách tạo điều kiện cho CBCC thường xuyên tham gia các lớp bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ dưới nhiều hình thức như: đào tạo ngắn hạn, đào tạo kiến thức căn bản, đào tạo chuyên ngành, tập huấn theo chuyên đề, cập nhật kiến thức mới gắn với nội dung đào tạo, tạo điều kiện cho CBCC tham gia nhiều chương trình bồi dưỡng chiều sâu về kiến thức nghiệp vụ KSC để cán bộ làm công tác KSC thường xuyên nắm bắt được các yêu cầu, nhiệm vụ mới của tiến trình hiện đại hóa KBNN.
- Định kỳ đơn vị cần phải tổ chức sinh hoạt chuyên môn để trao đổi, hướng dẫn cụ thể về các cơ chế, chính sách, chế độ, định mức… mà các cơ quan có thẩm quyền ban hành, tránh trường hợp không có sự thống nhất giữa giữa các CBCC thực thi nhiệm vụ.
- Thường xuyên tổ chức các cuộc thi kiến thức về nghiệp vụ nhằm tạo cho CBCC có tinh thần học tập, lao động sáng tạo trong công tác.
Tổ chức và bố trí cán bộ theo vị trí việc làm
Công tác tổ chức, bố trí cán bộ phải có sự phù hợp giữa trình độ chuyên môn với vị trí việc làm. Nhiệm vụ của Phòng Kế toán Nhà nước được quy định tại Quyết định số 3435/QĐ-KBNN rất đa dạng; Trong đó, KSC thường xuyên là một trong số những nhiệm vụ, đòi hỏi lãnh đạo Phòng trong quá trình phân công công việc phải lưu ý việc bố trí công chức KSC phải có đủ trình độ chuyên môn nghiệp vụ, có khả năng tự nghiên cứu, hiểu biết rộng, đúng năng lực, sở trường, đảm bảo tố chất trung thực, liêm khiết, có đạo đức nghề nghiệp… nhằm giúp CBCC phát huy tối đa năng lực trong công việc.
Đánh giá năng lực cán bộ công chức
Hàng quý, hàng năm tổ chức đánh giá CBCC dựa trên mức độ hoàn thành công việc, thực hiện cơ chế thưởng phạt nghiêm minh, chế độ khen thưởng hợp lý, tăng cường động viên, khuyến khích cán bộ tâm huyết với công việc và hoạt động có hiệu quả, một mặt tạo ra điều kiện vật chất thuận lợi giúp cán bộ yên tâm công tác, phát huy cao hơn nữa vai trò và năng lực của từng cá nhân. Bên cạnh đó, thông qua các phong trào thi đua biểu dương những tấm gương tiêu biểu không chỉ giỏi về chuyên môn mà còn về đạo đức như thực hành tiết kiệm, chống tham ô lãng phí, kiên quyết từ chối những khoản chi không đúng quy định. Đồng thời, cần có chế tài xử phạt một cách nghiêm minh đối với những cán bộ cố tình làm sai chế độ, sai quy trình nghiệp vụ, gây thất thoát vốn NSNN.
Tăng cường rèn luyện, nâng cao đạo đức nghề nghiệp, kỹ năng giao tiếp cho CBCC
Ngoài trình độ năng lực kiến thức chuyên môn, CBCC có tố chất trung thực, liêm khiết, có đạo đức nghề nghiệp đồng thời cần phải có những kỹ năng mềm như giao tiếp, giải thích, ứng xử với khách hàng giao dịch để tạo sự đồng thuận và sự hài lòng trong quá trình giao dịch (kể cả các nghiệp vụ từ chối thanh toán vẫn mang lại sự hài lòng đối với khách hàng giao dịch). Để thực hiện điều này, cần xây dựng môi trường lạnh mạnh, tạo điều kiện cho CBCC tu dưỡng, rèn luyện, đồng thời thường xuyên tổ chức các hội nghị đối thoại giữa thủ trưởng đơn vị với CBCC nhằm nắm bắt tâm tư, tình cảm, định hướng tư tưởng, giải quyết kịp thời nhu cầu, nguyện vọng chính đáng và những vấn đề phát sinh để định hướng, điều chỉnh.
Tài liệu tham khảo:
1.Bộ Tài chính (2020), Quyết định số 3772/QĐ-BTC ngày 16 tháng 11 năm 2006 của Bộ Trưởng Bộ Tài chính quy định chế độ trách nhiệm đối với cán bộ, công chức, viên chức Hệ thống Kho bạc Nhà nước;
2.Bộ Tài chính (2019), Quyết định số 1618/QĐ-BTC ngày 22/8/2019 của Bộ Tài chính quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Kho bạc Nhà nước ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương;
3.Kho bạc Nhà nước (2020), Quyết định số 3435/QĐ-KBNN ngày 25/6/2020 của Kho bạc Nhà nước ban hành quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các phòng và văn phòng thuộc Kho bạc Nhà nước ở tỉnh, thành phố trực Trung ương.
(*) ThS. Đặng Quốc Hương - Trường Đại học Tài chính – Kế toán.
(**) Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số kỳ 1 tháng 10/2021.
