Tăng trưởng theo mô hình truyền thống chạm ngưỡng giới hạn

Tại Hội thảo Hợp tác và hội nhập kinh tế quốc tế lần thứ 13 (CIECI 2025) do Trường Đại học Kinh tế tổ chức ngày 22/10, TS. Nguyễn Thị Thìn - Phó Giám đốc Học viện Ngoại giao nhận định, bối cảnh toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng, buộc các nền kinh tế, trong đó có Việt Nam, phải chủ động thích ứng để không tụt lại trong cuộc đua hình thành các chuẩn mực kinh tế mới.

Sau đại dịch Covid-19, kinh tế thế giới phục hồi nhưng theo hướng phân hóa rõ rệt: châu Á duy trì đà tăng trưởng, châu Âu chậm lại, còn Mỹ ưu tiên chính sách bảo hộ thương mại. Cạnh tranh giữa các cường quốc không chỉ dừng ở thuế quan mà mở rộng sang công nghệ, dữ liệu và tiêu chuẩn môi trường. Các biện pháp như trừng phạt kinh tế, kiểm soát xuất khẩu hay hạn chế đầu tư trở thành “vũ khí chiến lược”, làm gia tăng nguy cơ phân mảnh thương mại toàn cầu.

Bên cạnh đó, những thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, già hóa dân số, bất bình đẳng thu nhập và rủi ro dịch bệnh tiếp tục hiện hữu. Phát triển xanh và bao trùm không còn là lựa chọn mà đã trở thành tiêu chuẩn bắt buộc để tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực tự chủ và tái cấu trúc mô hình tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo, công nghệ và trí tuệ con người.

Theo TS. Thìn, dù Việt Nam có cơ hội mở rộng không gian phát triển và nâng tầm vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu, song nền kinh tế vẫn đối diện nhiều thách thức mang tính cấu trúc. Một trong những vấn đề lớn là sự phụ thuộc vào các thị trường xuất khẩu chủ lực và dòng vốn FDI, khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương trước biến động toàn cầu.

Năng lực đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp trong nước còn hạn chế, đa phần chỉ tham gia vào các khâu có giá trị gia tăng thấp, chưa làm chủ được công nghệ nguồn, yếu tố then chốt trong kinh tế số và kinh tế xanh. Quá trình chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ nhưng thiếu đồng đều, tạo khoảng cách giữa doanh nghiệp lớn và nhỏ, giữa đô thị và nông thôn do chênh lệch về hạ tầng dữ liệu, kỹ năng số và mức độ sẵn sàng công nghệ.

Cùng lúc, mục tiêu chuyển đổi xanh gặp rào cản lớn về nguồn lực. Việt Nam chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu nhưng khả năng tiếp cận vốn xanh, công nghệ giảm phát thải và mô hình tăng trưởng carbon thấp còn hạn chế. Nếu không đẩy nhanh thích ứng, Việt Nam có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu đang ưu tiên tiêu chuẩn môi trường.

Ngoài ra, khung khổ thể chế liên quan đến sở hữu trí tuệ, quản trị dữ liệu, kinh tế số và tài chính xanh vẫn chưa hoàn thiện, gây khó cho doanh nghiệp trong đầu tư công nghệ và đổi mới mô hình kinh doanh…. Những thách thức này làm gia tăng khoảng cách giữa mục tiêu tăng trưởng nhanh và yêu cầu phát triển bền vững. Việt Nam cần chuyển mô hình phát triển từ dựa vào lợi thế sẵn có sang dựa trên đổi mới sáng tạo, công nghệ và năng lực nội sinh như một hướng đi tất yếu để bứt phá trong kỷ nguyên thương mại mới.

Khẳng định tầm nhìn và kiến tạo động lực tăng trưởng mới

Bước vào giai đoạn phát triển mới, Việt Nam đối diện yêu cầu không chỉ duy trì đà phục hồi kinh tế mà còn phải kiến tạo các động lực tăng trưởng bền vững để vượt qua “bẫy thu nhập trung bình”. Khi những trụ cột truyền thống như khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ và vốn đầu tư dần mất hiệu quả, đổi mới thể chế, thúc đẩy sáng tạo và phát huy nội lực khu vực tư nhân trở thành chìa khóa then chốt mở ra không gian phát triển mới cho đất nước.

Trong bối cảnh toàn cầu biến động nhanh với yêu cầu cao hơn về hội nhập, công nghệ và phát triển bao trùm, Việt Nam đang đứng trước thời cơ lịch sử để bứt phá. Theo PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn - Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương, nếu biết tận dụng đúng “ba động lực chiến lược”, Việt Nam có thể tạo ra bước ngoặt phát triển mạnh mẽ, hướng tới một nền kinh tế độc lập, tự chủ, có sức cạnh tranh cao trên trường quốc tế.

PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn cho rằng, Nghị quyết số 68-NQ/TW và 59-NQ/TW của Bộ Chính trị đã hình thành nền tảng tư duy phát triển mới, coi khoa học công nghệ, kinh tế tri thức và khu vực tư nhân là trung tâm của mô hình tăng trưởng hiện đại. Ba trụ cột này không chỉ giúp nâng cao năng suất, năng lực cạnh tranh mà còn mở ra không gian sáng tạo, tạo động lực để Việt Nam chuyển đổi sang nền kinh tế số và xanh.

Đồng quan điểm, PGS.TS Lê Trung Thành- Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế nhấn mạnh, trong bối cảnh cạnh tranh địa kinh tế gay gắt và chuyển đổi xanh toàn cầu, một nền kinh tế chỉ phát triển bền vững khi kết hợp hài hòa ba yếu tố: thương mại năng động, đổi mới sáng tạo và tăng trưởng bao trùm. Đây chính là hướng đi giúp Việt Nam vừa hội nhập sâu rộng, vừa đảm bảo phát triển ổn định, cân bằng và mang tính dài hạn.

Có thể thấy mục tiêu phát triển nhanh và bền vững của Việt Nam gắn chặt với việc đổi mới tư duy, hoàn thiện thể chế và nâng cao năng lực nội sinh. Khi khoa học công nghệ, kinh tế tri thức và khu vực tư nhân được kích hoạt đúng hướng, chúng sẽ trở thành ba động lực chiến lược đưa Việt Nam tiến gần hơn khát vọng trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, hiện thực hóa tầm nhìn “Việt Nam hùng cường, thịnh vượng”.