Từ đáy suy thoái đến dấu hiệu phục hồi

Chỉ vài năm trước, thép trải qua giai đoạn khó khăn nhất trong hơn một thập kỷ. Năm 2022-2023, giá thế giới lao dốc từ đỉnh trên 200 USD/tấn xuống quanh 100 USD/tấn, trong khi cầu nội địa co hẹp mạnh do bất động sản đóng băng và đầu tư công chậm giải ngân. Hệ quả là, nhiều doanh nghiệp thép Việt Nam ghi nhận khoản lỗ lớn, cổ phiếu rớt về vùng thấp nhất trong nhiều năm. Đến năm 2024, cả ngành gần như chạm đáy cả về sản lượng lẫn lợi nhuận, mức tiêu thụ thép trong nước chỉ quanh 22 triệu tấn, thấp hơn nhiều so với giai đoạn cực thịnh 2020-2021.

Bước sang năm 2025, bức tranh bắt đầu đổi màu. Theo Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), sản lượng thép thô nửa đầu năm tăng khoảng 8% so với cùng kỳ, trong khi tiêu thụ nội địa đạt hơn 12 triệu tấn, với mức tăng trưởng hai con số. Một số công ty chứng khoán lớn cũng đưa ra dự báo, lợi nhuận toàn ngành thép có thể tăng 42-47% trong năm nay, trước khi duy trì mức tăng trưởng hơn 30% vào năm 2026. Những dự báo này dựa trên 3 nền tảng, đó là: Sự phục hồi của nhu cầu thép xây dựng trong nước, xu hướng ổn định của giá nguyên liệu đầu vào, kỳ vọng về thay đổi chính sách sản xuất tại Trung Quốc.

Không chỉ Việt Nam, xu hướng phục hồi còn ghi nhận tại châu Á. Theo World Steel Association, nhu cầu thép khu vực ASEAN dự kiến tăng 5% trong năm 2025, nhờ các gói đầu tư hạ tầng và dòng vốn FDI. Giá thép xây dựng trong nước tháng 8 dao động quanh mức 15.500-16.000 đồng/kg, cao hơn gần 3.000 đồng/kg so với đầu tháng, phản ánh sự cộng hưởng giữa cầu nội địa và diễn biến giá quốc tế. Trên thị trường quốc tế, thép thanh kỳ hạn Thượng Hải đã nhích lên 3.200 CNY/tấn, quặng sắt Singapore phục hồi về 101-102 USD/tấn, cho thấy mặt bằng giá đầu vào đã ổn định hơn so với giai đoạn biến động mạnh của năm 2022-2023.

3 yếu tố đang thắp lửa cho "sóng" thép

Yếu tố đầu tiên là cầu nội địa. Khi đầu tư công tăng tốc với hàng loạt dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2, sân bay Long Thành và nhiều hạ tầng trọng điểm, nhu cầu thép xây dựng được kéo trở lại. Thị trường bất động sản sau 2 năm trầm lắng cũng bắt đầu manh nha hồi phục, với tín dụng nới lỏng và nhiều dự án nhà ở xã hội được khởi động. VSA ước tính tổng tiêu thụ thép xây dựng năm 2025 có thể đạt hơn 24 triệu tấn, tăng khoảng 10% so với năm 2024.

Yếu tố thứ hai là diễn biến cung toàn cầu. Trung Quốc - nơi sản xuất gần 50% lượng thép thế giới - phát tín hiệu cắt giảm công suất giai đoạn 2025-2026 nhằm đạt mục tiêu giảm phát thải. Đây là kịch bản từng diễn ra năm 2015-2016, khi việc hạn chế sản lượng giúp giá thép toàn cầu bật mạnh. Tuy nhiên, các tổ chức quốc tế cảnh báo, xuất khẩu thép Trung Quốc năm nay vẫn có thể vượt 100 triệu tấn, nghĩa là áp lực nguồn cung chưa hoàn toàn biến mất, đặc biệt với khu vực ASEAN - thị trường tiêu thụ lớn của thép Việt Nam.

Yếu tố thứ ba là giá nguyên liệu. Quặng sắt - đầu vào chiếm tới 40% chi phí sản xuất - nhiều tháng nay dao động ổn định quanh mức 90-100 USD/tấn, thấp xa so với giai đoạn 2021-2022. Than cốc và thép phế cũng ở mức dễ chịu hơn. Nhờ vậy, biên lợi nhuận của các doanh nghiệp thép được cải thiện rõ rệt. Giá thép cán nóng (HRC) tại Trung Quốc đã nhích lên vùng 470-490 USD/tấn, tạo cơ sở để các nhà sản xuất trong nước như Hòa Phát, Hoa Sen, Nam Kim điều chỉnh tăng giá bán.

Trong bối cảnh đó, nhóm cổ phiếu ngành thép cho thấy sự phân hóa rõ rệt. Hòa Phát vẫn giữ vai trò “anh cả” với gần 40% thị phần thép xây dựng; chỉ trong 6 tháng đầu 2025 đạt 7.600 tỷ đồng lợi nhuận, tăng 23% so với cùng kỳ. Dự án Dung Quất 2 dự kiến vận hành từ tháng 9 sẽ nâng công suất lên 16 triệu tấn/năm, trong đó có 9 triệu tấn HRC - yếu tố có thể thay đổi cán cân nhập khẩu. Hoa Sen phục hồi nhờ xuất khẩu tôn mạ và hệ thống bán lẻ Hoa Sen Home, lợi nhuận 9 tháng niên độ 2024-2025 đạt 647 tỷ đồng, vượt xa kế hoạch. Nam Kim dù thường có độ “nhạy sóng” cao, nhưng trong nửa đầu 2025 có doanh thu và lợi nhuận giảm mạnh, phản ánh rủi ro thuế quan từ các thị trường xuất khẩu.

Sóng bền hay chỉ là hiệu ứng ngắn hạn?

Trong hai phiên đầu tháng 9, nhóm cổ phiếu thép trở thành tâm điểm khi HSG và NKG tăng kịch trần, HPG bật hơn 6% và dẫn đầu về giá trị giao dịch. Thực tế, ngay từ tháng 8, cổ phiếu thép đã phân hóa rõ: HPG tăng gần 12%, giữ vai trò “đầu kéo”; HSG nhích 3-5%; NKG tăng khoảng 2-3%, cho thấy sự thận trọng của dòng tiền trước khi diễn biến sôi động hơn trong tháng 9.

Những biến động này phản ánh sự quan tâm ngày càng lớn của thị trường tới nhóm thép. Tuy nhiên, một chu kỳ tăng bền vững vẫn cần nhiều bằng chứng hơn. Kết quả kinh doanh quý III-IV năm nay sẽ là phép thử quan trọng: Liệu đà tăng trưởng có duy trì khi nhu cầu xuất khẩu còn nhiều bất định? Chính sách siết công suất của Trung Quốc cũng cần được thực thi rõ ràng thay vì chỉ dừng ở tuyên bố. Ngoài ra, giá nguyên liệu phải giữ được ổn định, bởi chỉ một cú tăng sốc từ quặng sắt hay than cốc có thể lập tức bào mòn biên lợi nhuận.

Bài học từ giai đoạn 2021-2022 vẫn còn đó: Cổ phiếu thép từng bứt phá mạnh khi giá HRC tăng vọt, nhưng nhanh chóng quay đầu khi chu kỳ nguyên liệu đảo chiều. Vì vậy, giới phân tích cho rằng, sóng thép hiện tại mang nhiều yếu tố tích cực, nhưng để khẳng định là “upcycle” dài hơi, cần chờ thêm dữ liệu trong vài quý tới. Nói cách khác, đây có thể là khởi đầu cho nhịp phục hồi mang tính chu kỳ, song “sức mạnh thực” chỉ lộ rõ khi các điều kiện về cầu, cung và chi phí sản xuất cùng hội tụ.