Xây dựng chuỗi giá trị bền vững

Khảo sát của VCCI cho thấy, 64,7% doanh nghiệp chưa có sự chuẩn bị khi tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, chỉ 15,3% xây dựng được chiến lược dài hạn. Khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn từ đối tác quốc tế mới ở mức trung bình, chứng tỏ chuỗi giá trị nội địa chưa thật sự bền vững.

Theo số liệu, 64,7% doanh nghiệp chưa chuẩn bị và chỉ 2,5% tham gia được chuỗi cung ứng quốc tế phản ánh rõ thực tế hội nhập còn hạn chế. Trong bối cảnh tiêu chuẩn xanh, minh bạch nguồn gốc và rủi ro toàn cầu ngày càng khắt khe, doanh nghiệp Việt không thể đi riêng lẻ. Liên kết thị trường cùng minh bạch chuỗi cung ứng cần được xem là “cặp đôi chiến lược” để nâng sức cạnh tranh. Khi sản xuất và phân phối gắn với công nghệ và chuẩn mực quốc tế, hàng Việt mới có thể vừa giữ vững sân nhà, vừa nâng vị thế trên thị trường toàn cầu.

Theo ông Bùi Quang Hưng - Phó Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), kinh tế thế giới đang đối mặt với nhiều rào cản: tăng trưởng thiếu ổn định, chủ nghĩa bảo hộ, căng thẳng địa chính trị và sức ép chuyển đổi xanh. Những yếu tố này khiến chuỗi cung ứng toàn cầu liên tục bị đứt gãy.

Trong bối cảnh đó, thị trường nội địa hơn 100 triệu dân của Việt Nam chính là nền tảng để hình thành một hệ sinh thái liên kết chặt chẽ từ sản xuất, phân phối đến tiêu dùng. Ở thị trường quốc tế, những tiêu chuẩn mới về phát triển bền vững, giảm phát thải carbon, chuyển đổi xanh và số hóa thương mại ngày càng khắt khe. Doanh nghiệp Việt muốn giữ vững thị phần xuất khẩu buộc phải thích ứng nhanh. Ngay trong nước, dù thị trường lớn là động lực quan trọng cho tăng trưởng, nhưng sự kết nối giữa sản xuất – phân phối – tiêu dùng còn yếu, khả năng chống chịu trước biến động bên ngoài chưa cao.

Còn ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, ví hệ thống phân phối như “hệ thần kinh” của nền kinh tế. Tuy nhiên, 70% các vụ vi phạm hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc lại tập trung ở chợ truyền thống và các cửa hàng nhỏ lẻ. Năm 2024, cơ quan chức năng đã xử lý hơn 47.000 vụ; chỉ riêng 9 tháng đầu năm 2025, phát hiện thêm 15.000 vụ. Con số này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải số hóa và minh bạch chuỗi cung ứng.

"Để làm được điều đó, doanh nghiệp cần tăng cường ứng dụng công nghệ trong lưu thông hàng hóa, thúc đẩy quá trình số hóa và minh bạch hóa toàn bộ chuỗi cung ứng"- ông Tuấn nói.

Làm chủ công nghệ cốt lõi

PGS.TS. Bùi Quang Tuấn - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, chỉ ra rằng: Năm 2024, xuất khẩu của Việt Nam đạt 405,5 tỷ USD (tương đương 87% GDP) nhưng giá trị gia tăng nội địa chỉ chiếm 12,7%. Trong năm 2023, chỉ khoảng 2,5% doanh nghiệp Việt có khả năng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tỷ lệ doanh nghiệp làm chủ công nghệ lõi chưa đến 0,3%, và chỉ 17% doanh nghiệp nhỏ và vừa áp dụng công nghệ 4.0, một tỷ lệ thấp so với khu vực. Đặc biệt, có tới 74% doanh nghiệp cho biết bị tác động bởi các yêu cầu kiểm tra chuỗi cung ứng, cho thấy hoạt động này không chỉ là vận chuyển hàng hóa mà còn gắn với quy định pháp lý, tiêu chuẩn chất lượng và trách nhiệm xã hội.

Sự liên kết giữa các doanh nghiệp trong nước vẫn yếu, khiến hoạt động sản xuất bị phân mảnh. Phần lớn là doanh nghiệp nhỏ và vừa, thiếu vốn đầu tư công nghệ và nhân lực chất lượng cao. Thay vì hợp tác để gia tăng sức mạnh, nhiều doanh nghiệp lại cạnh tranh trực tiếp bằng giá, dẫn đến thị trường manh mún.

Bên cạnh đó, Việt Nam vẫn thiếu những doanh nghiệp đầu tàu có khả năng đóng vai trò dẫn dắt trong chuỗi giá trị. Các hình thức hợp tác chiến lược như liên doanh, sáp nhập hay liên kết ngành còn rất hạn chế, làm suy giảm sức mạnh tổng hợp khi bước ra thị trường quốc tế. Trong khi đó, khu vực FDI chiếm tới 73% kim ngạch xuất khẩu, còn doanh nghiệp nội địa tham gia chuỗi giá trị toàn cầu chỉ chiếm 18% (2023).

PGS.TS. Bùi Quang Tuấn, cho rằng, để xây dựng một chuỗi giá trị bền vững cần hội đủ ba trụ cột then chốt. Về kinh tế, doanh nghiệp phải nâng cao năng suất và tạo giá trị gia tăng thay vì chỉ khai thác thô. Về xã hội, phát triển bền vững đồng nghĩa với việc bảo đảm việc làm chất lượng, tôn trọng quyền lợi người lao động. Còn về môi trường, mục tiêu không chỉ là giảm phát thải mà còn thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn, triển khai hiệu quả cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR).