Bài 1: Huy động và phân bổ hiệu quả tài chính công

Đảm bảo nền tảng cho tăng trưởng dài hạn

Tài chính công được ví như “mạch máu” của nền kinh tế, đóng vai trò huy động và điều tiết nguồn lực cho các mục tiêu phát triển quốc gia. Trong khi các động lực tăng trưởng truyền thống như lao động giá rẻ và khai thác tài nguyên đang suy yếu, việc sử dụng hiệu quả ngân sách nhà nước trở thành yêu cầu sống còn. Vì vậy, cải cách tài chính công chính là động lực khơi thông các nguồn lực, thúc đẩy tăng trưởng chất lượng cao.

Từ năm 2020 đến 2025, quy mô GDP Việt Nam tăng nhanh từ 346 lên hơn 510 tỷ USD, vươn lên vị trí thứ 32 thế giới. Thu nhập bình quân đầu người dự kiến đạt trên 5.000 USD, đánh dấu bước chuyển mạnh mẽ từ nhóm thu nhập trung bình thấp. Những kết quả này minh chứng cho hiệu quả của chính sách tài khóa chủ động, linh hoạt trong đó tài chính công được xem là trụ cột dẫn dắt tăng trưởng khi dư địa chính sách tiền tệ dần thu hẹp.

Theo TS. Lê Thị Thùy Vân - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính), mục tiêu của cải cách tài chính công không chỉ là đảm bảo cân đối ngân sách mà còn nhằm nâng cao năng suất, chất lượng tăng trưởng và khả năng cạnh tranh. Việc đổi mới thể chế huy động và phân bổ nguồn lực tài chính công giúp chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ “chiều rộng” sang “chiều sâu”, dựa trên hiệu quả sử dụng vốn, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo thay vì chỉ dựa vào vốn và lao động.

Công tác quản lý tài chính Ngân sách Nhà nước tiếp tục đạt được nhiều kết quả nổi bật, toàn diện, hoàn thành toàn bộ 12/12 chỉ tiêu tài chính ngân sách nhà nước chủ yếu giai đoạn 2021-2025. Các nguồn lực tài chính, ngân sách nhà nước được quản lý, huy động và sử dụng ngày càng hiệu quả, góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng và phát triển.

Hiện nay, có thể khẳng định thể chế tài chính - ngân sách đã được cải thiện mạnh mẽ. Trong giai đoạn 2021-2025, Quốc hội thông qua 12 luật và hơn 400 thông tư liên quan, tạo hành lang pháp lý minh bạch, nhất quán. Đặc biệt, Luật Ngân sách Nhà nước sửa đổi năm 2024 giúp khắc phục những điểm nghẽn trong phân bổ nguồn lực, tăng quyền chủ động cho địa phương, đồng thời bảo đảm vai trò điều tiết trung ương trong các dự án liên vùng có tác động lan tỏa lớn.

Về chính sách thu, nhiều sắc thuế đã được cải cách theo hướng minh bạch, phù hợp với thông lệ quốc tế. Luật Thuế Giá trị gia tăng và Thuế Thu nhập doanh nghiệp sửa đổi giúp mở rộng cơ sở thu, giảm thất thu và khuyến khích đầu tư. Thống kê của Bộ Tài chính cho thấy, tổng thu ngân sách giai đoạn 2021-2025 ước đạt 9,4 triệu tỷ đồng, vượt 13% kế hoạch. Tỷ lệ huy động vào ngân sách đạt trên 18% GDP, mức cao so với các nền kinh tế đang phát triển.

Chính sách chi ngân sách nhà nước được thực hiện theo hướng tiết kiệm, hiệu quả, ưu tiên cho đầu tư phát triển. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển tăng từ 28,3% năm 2021 lên 32% năm 2025, trong khi chi thường xuyên giảm xuống dưới 60%. Cơ cấu này phản ánh nỗ lực tái phân bổ nguồn lực công theo hướng tạo động lực tăng trưởng dài hạn, đồng thời duy trì ổn định tài khóa, bảo đảm an sinh xã hội và quốc phòng - an ninh quốc gia.

Bên cạnh đó, quản lý nợ công cũng đạt nhiều tiến bộ. Bội chi ngân sách giai đoạn 2021-2025 duy trì ở mức 3,1-3,2% GDP, thấp hơn mục tiêu 3,7%. Tỷ lệ nợ công giảm, các chỉ số an toàn được bảo đảm. “Việc kiểm soát nợ hiệu quả cho phép Chính phủ chủ động sử dụng vốn vay cho đầu tư phát triển, đồng thời thúc đẩy thị trường vốn trong nước, giảm phụ thuộc vào vay nước ngoài và duy trì nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững”, TS. Lê Thị Thùy Vân phân tích.

Tối ưu nguồn lực công cho phát triển kinh tế

Bên cạnh những kết quả đạt được, TS. Lê Thị Thùy Vân đánh giá hệ thống tài chính công hiện vẫn đối mặt nhiều thách thức. Trong đó, cơ cấu thu ngân sách vẫn phụ thuộc nhiều vào thuế GTGT và thuế doanh nghiệp, trong khi tốc độ tăng thu nội địa chưa ổn định. Tỷ trọng thu nội địa mới đạt bình quân 83% tổng thu thấp hơn kỳ vọng. Thương mại điện tử phát triển nhanh khiến quản lý thuế gặp khó khăn trong xác định giao dịch, doanh thu và nghĩa vụ thuế, làm giảm hiệu quả thu ngân sách.

Ngoài ra, áp lực chi ngân sách cũng gia tăng do yêu cầu phục hồi kinh tế, ứng phó thiên tai, dịch bệnh và đảm bảo an sinh xã hội. Công tác phân bổ chi thường xuyên còn chậm, trong khi đầu tư công một số nơi chưa đạt hiệu quả mong muốn. Bên cạnh đó, biến động lãi suất quốc tế và tỷ giá khiến nghĩa vụ trả nợ tăng, đặc biệt với các khoản vay bằng ngoại tệ. Nếu không quản lý chặt, nợ công có thể gây rủi ro tài chính trung hạn.

Để nâng cao hiệu quả huy động và phân bổ nguồn lực tài chính công, TS. Lê Thị Thùy Vân cho rằng cần đột phá về thể chế. Thứ nhất, hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách theo hướng tập trung cho các dự án trọng điểm quốc gia, có sức lan tỏa liên vùng, đồng thời siết chặt kỷ luật tài chính. Việc cơ cấu lại chi ngân sách phải gắn với mục tiêu tái cơ cấu nền kinh tế, thúc đẩy phát triển bền vững và đảm bảo phân bổ công bằng giữa các vùng, ngành kinh tế trọng yếu.

Thứ hai, phát huy vai trò “vốn mồi” của ngân sách nhà nước trong huy động các nguồn lực xã hội. Cần tăng đầu tư vào hạ tầng số, hạ tầng xanh, công nghệ thông tin và đổi mới sáng tạo, những lĩnh vực tạo nền tảng cho kinh tế số và phát triển bền vững. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh hợp tác công - tư (PPP) trong các dự án giao thông, năng lượng và đô thị, nhằm mở rộng quy mô đầu tư mà không gây áp lực nợ công.

Thứ ba, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, đặc biệt các dự án hạ tầng chiến lược. Việc chậm giải ngân làm lãng phí nguồn lực và kìm hãm tăng trưởng. Cần cơ chế linh hoạt để tháo gỡ vướng mắc về đất đai, đền bù, thủ tục hành chính. Đặc biệt cần tăng cường năng lực quản trị dự án và minh bạch thông tin là điều kiện tiên quyết để bảo đảm hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công trong trung và dài hạn.

Thứ tư, cải cách chính sách thu ngân sách nhà nước theo hướng bền vững. Điều này bao gồm mở rộng cơ sở thuế, áp dụng mức thuế suất hợp lý, tăng cường quản lý thu thương mại điện tử và kinh tế số. Ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý thuế, kết nối dữ liệu liên ngành giúp giảm thất thu, nâng cao tuân thủ và công bằng thuế. Đây là giải pháp lâu dài nhằm củng cố nền tài chính công hiện đại, hiệu quả và minh bạch.

Thứ năm, kiểm soát hiệu quả bội chi và nợ công, đảm bảo an toàn tài chính quốc gia. Trong đó, cần đa dạng hóa nguồn vốn vay, ưu tiên vay trong nước, giảm rủi ro tỷ giá và chi phí vay. Đồng thời, cần tăng cường giám sát nghĩa vụ nợ dự phòng của chính quyền địa phương, doanh nghiệp nhà nước. Quản lý nợ công chặt chẽ không chỉ bảo vệ ổn định vĩ mô mà còn tạo dư địa cho đầu tư phát triển trong giai đoạn tới.