Trường Đại học Tài chính Quản trị kinh doanh
Email: maihuyen21689@gmail.com
Tóm tắt
Biến đổi khí hậu là một trong những thách thức toàn cầu nghiêm trọng nhất đối với tiến trình phát triển của thế giới. Trong bối cảnh đó, cần có hành động khẩn cấp để giảm thiểu những ảnh hưởng cũng như thích ứng với những tác động của biến đổi khí hậu. Tài chính khí hậu (còn gọi là tài chính xanh) với khả năng huy động hiệu quả các nguồn lực tài chính được coi là chiến lược hiệu quả nhất để giảm thiểu những tác động tiêu cực do biến đổi khí hậu gây ra, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững. Bài viết nghiên cứu tổng quan về tài chính khí hậu, đánh giá thực trạng tài chính khí hậu tại Việt Nam, từ đó đề xuất một số khuyến nghị nhằm thúc đẩy tài chính khí hậu, góp phần đạt được mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050 như cam kết của Việt Nam tại COP26.
Từ khóa: Tài chính khí hậu, nguồn lực tài chính, biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường
Summary
Climate change is one of the most pressing global challenges threatening sustainable development worldwide. In response, urgent actions are required to both mitigate its adverse impacts and adapt to its inevitable consequences. Climate finance (also referred to as blue finance), with its potential to effectively mobilize financial resources, is regarded as one of the most effective strategies to address climate-related risks and promote sustainable development. The article provides an overview of climate finance, evaluates the current state of climate finance in Viet Nam, and proposes several recommendations to enhance its implementation, thereby contributing to the achievement of Viet Nam’s carbon neutrality goal by 2050, as pledged at COP26.
Keywords: Climate finance, financial resources, climate change, environmental protection
ĐẶT VẤN ĐỀ
Từ năm 1992, tài chính khí hậu trở thành một trong những vấn đề thu hút được sự quan tâm của các quốc gia thông qua các cuộc đàm phán về biến đổi khí hậu toàn cầu. Thỏa thuận về Biến đổi Khí hậu Cancun năm 2010 kêu gọi các nước phát triển cùng nhau huy động 100 tỷ USD hàng năm vào năm 2020 để giải quyết nhu cầu của các nước đang phát triển. Tại thời điểm đó, đây được xem là một mục tiêu khả quan. Tuy nhiên, theo đánh giá tại Hội nghị Biến đổi Khí hậu của Liên hợp quốc (COP28) vào tháng 12/2023, cả đóng góp tài chính lẫn nỗ lực giảm thiểu biến đổi khí hậu vẫn còn khoảng cách khá xa so với cam kết.
Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO) ước tính, nhu cầu tài chính hàng năm trên toàn cầu cho các biện pháp giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu được thiết lập để tăng đều đặn lên mức ước tính trung bình là 9.000 tỷ USD vào năm 2030 và tăng lên 10.000 tỷ USD/năm vào năm 2050 (ISO, 2024). Tuy nhiên, hiện nay nguồn lực tài chính khí hậu thấp hơn nhiều lần so với nhu cầu. Trong đó, các nước đang phát triển - nơi chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất của biến đổi khí hậu - gặp nhiều khó khăn trong việc tài trợ để thực hiện các biện pháp cần thiết.
Trong bối cảnh đó, tài chính khí hậu được xem là giải pháp quan trọng để tạo nguồn lực giúp các cộng đồng dễ bị tổn thương nhất trên thế giới ứng phó với những tác động ngày càng tăng của biến đổi khí hậu. Bằng cách cung cấp các nguồn lực tài chính để thích ứng, xây dựng khả năng phục hồi và hành động dự đoán, tài chính khí hậu giúp các quốc gia giảm thiểu rủi ro khí hậu và bảo vệ sinh kế, đặc biệt là ở những khu vực phải đối mặt với cả xung đột và cú sốc khí hậu. Cụ thể, tài chính khí hậu giúp các quốc gia giảm phát thải khí nhà kính thông qua tài trợ cho năng lượng tái tạo như năng lượng gió, năng lượng mặt trời; đồng thời giúp cộng đồng thích ứng với những tác động của biến đổi khí hậu để tiếp tục duy trì, phát triển sản xuất lương thực, tạo thu nhập cho người dân. Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn tổng quan về tài chính khí hậu và một số kết quả từ những nỗ lực thúc đẩy tài chính khí hậu tại Việt Nam; đồng thời đưa ra một số giải pháp nhằm thúc đẩy tài chính khí hậu tại Việt Nam trong thời gian tới.
TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH KHÍ HẬU
Quan điểm về tài chính khí hậu
Theo Ủy ban thường trực về tài chính (SCF) của Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu (UNFCCC), tài chính khí hậu là nguồn lực tài chính nhằm mục đích giảm phát thải, tăng cường hấp thụ khí nhà kính và giảm thiểu tình trạng dễ bị tổn thương, đồng thời duy trì và tăng khả năng phục hồi của hệ thống con người và sinh thái trước những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu. Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) cho rằng, tài chính khí hậu đề cập đến các nguồn tài chính và công cụ được sử dụng để hỗ trợ hành động ứng phó với biến đổi khí hậu. Tài chính khí hậu rất quan trọng để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu vì cần có các khoản đầu tư quy mô lớn để chuyển đổi sang nền kinh tế toàn cầu ít carbon và giúp các quốc gia xây dựng khả năng phục hồi và thích ứng với tác động của biến đổi khí hậu.
Theo Ủy ban Cứu hộ Quốc tế (IRC, 2024), tài chính khí hậu là nguồn tài trợ và các nguồn lực khác được sử dụng để hành động chống lại biến đổi khí hậu thông qua các khoản đầu tư vào thích ứng, giảm thiểu và phục hồi. ISO (2024) cho rằng, tài chính khí hậu bao gồm tất cả các dòng tài chính mà tác động dự kiến của chúng là giảm phát thải khí nhà kính ròng và/hoặc tăng cường khả năng chống chịu với các tác động của biến đổi khí hậu hiện tại và dự kiến. Về cơ bản, có 3 hạng mục chính, mỗi hạng mục được hỗ trợ bởi các giải pháp tài chính khí hậu chuyên biệt được thiết kế để huy động và hướng nguồn vốn vào các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu (Bảng).
Các công cụ của tài chính khí hậu
Tài chính khí hậu bao gồm nhiều công cụ khác nhau. Để đáp ứng nhu cầu vốn ngày càng tăng, các giải pháp tài chính khí hậu sáng tạo đã xuất hiện để tài trợ hoặc tái cấp vốn cho các dự án và tài sản góp phần vào hành động ứng phó với biến đổi khí hậu. Theo ISO (2024), một số công cụ tài chính chính trong hoạt động tài chính khí hậu bao gồm:
- Các khoản tài trợ và quyên góp: Các khoản tài trợ cung cấp các khoản tiền không hoàn lại để hỗ trợ các dự án và sáng kiến liên quan đến khí hậu. Chúng thường hoạt động như một hình thức tài trợ dựa trên kết quả, trong đó việc giải ngân tiền được gắn liền với việc cung cấp thành công các đầu ra cụ thể như cơ sở hạ tầng.
- Hoán đổi nợ: Hoán đổi nợ lấy khí hậu là các thỏa thuận tài chính, trong đó các quốc gia nợ đàm phán để tái cấu trúc khoản nợ hiện tại của họ, đổi lấy cam kết đầu tư các nguồn lực được giải phóng vào các dự án giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu trong biên giới của họ. Cơ chế này đặc biệt có lợi cho những quốc gia đang phải vật lộn với gánh nặng nợ nần đáng kể.
- Cổ phần vốn chủ sở hữu: Cổ phần thường đề cập đến cổ phần sở hữu hoặc cổ phần trong các công ty hoặc dự án. Cổ phần vốn chủ sở hữu trong các hoạt động liên quan đến khí hậu cho phép các nhà đầu tư hỗ trợ các sáng kiến phù hợp với mục tiêu khí hậu trong khi vẫn có khả năng kiếm được lợi nhuận dựa trên sự thành công của dự án.
Bảng: Các hạng mục chính nhận được hỗ trợ tài chính khí hậu
|
| Hạng mục | Ý nghĩa |
|
1 | Đầu tư giảm thiểu | Hướng đến mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và bao gồm các dự án tài trợ liên quan đến các nguồn năng lượng tái tạo. |
|
2 |
Đầu tư thích ứng | Tập trung vào việc tăng cường khả năng phục hồi trước tác động của biến đổi khí hậu, ví dụ như hỗ trợ cải thiện cơ sở hạ tầng có thể chịu được các sự kiện thời tiết khắc nghiệt. |
|
3 |
Đầu tư lợi ích kép | Phục vụ cho cả mục tiêu giảm thiểu và thích ứng, chẳng hạn như các sáng kiến nông nghiệp bền vững góp phần cô lập carbon đồng thời cải thiện an ninh lương thực. |
Nguồn: ISO (2024)
- Trái phiếu xanh: Trái phiếu xanh là một công cụ thu nhập cố định được thiết kế để hỗ trợ các dự án cụ thể liên quan đến khí hậu hoặc thân thiện với môi trường.
- Bảo lãnh: Bảo lãnh thể hiện cam kết mà bên bảo lãnh (ví dụ như tổ chức tài chính phát triển hoặc cơ quan tín dụng xuất khẩu) cam kết thực hiện nghĩa vụ của bên nợ đối với bên cung cấp nợ. Bảo lãnh đóng vai trò then chốt trong việc mở khóa nguồn tài trợ của khu vực tư nhân bằng cách giảm thiểu rủi ro tài chính liên quan đến các sáng kiến về khí hậu.
- Khoản vay ưu đãi: Các khoản vay này khác với các khoản vay truyền thống vì chúng cung cấp các điều khoản thuận lợi như thời hạn hoàn trả dài hơn hoặc lãi suất thấp hơn thị trường. Các khoản vay này được các tổ chức tài chính lớn, như các ngân hàng phát triển và các quỹ đa phương cấp cho các nước đang phát triển để thực hiện các dự án có tác động lớn nhằm chống biến đổi khí hậu và xây dựng tương lai bền vững hơn.
THỰC TRẠNG VỀ TÀI CHÍNH KHÍ HẬU Ở VIỆT NAM
Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu toàn cầu.
- Quyết tâm chính trị: Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã thể hiện quyết tâm trong việc hướng đến tăng trưởng xanh, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Chính phủ đã thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia triển khai thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26; ban hành nhiều đề án, chiến lược, kế hoạch hành động, như: Đề án về những nhiệm vụ, giải pháp triển khai kết quả Hội nghị COP26; Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050; Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030; Kế hoạch hành động giảm phát thải khí metal đến năm 2030; Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metal ngành giao thông vận tải; Chương trình phát triển lâm nghiệp bền vững giai đoạn 2021-2030…
- Hoàn thiện khung khổ pháp lý: Trong thời gian qua, nhiều văn bản pháp lý cũng đã được ban hành nhằm cụ thể hóa nỗ lực của Việt Nam trong thích ứng với biến đổi khí hậu.
Quốc hội đã ban hành Luật Bảo vệ môi trường số 55/2014/QH13 và Luật Bảo vệ môi trường số 72/2020/QH14. Chính phủ đã ban hành Nghị định số 06/2022/NĐ-CP và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, trong đó quy định chi tiết về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính, bảo vệ tầng ozone và bảo vệ môi trường. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 01/2022/QĐ-TTg quy định trách nhiệm phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính đối với 1.912 cơ sở có mức phát thải khí nhà kính hằng năm từ 3.000 tấn CO2 trở lên nhằm góp phần thực hiện mục tiêu quốc gia về giảm phát thải khí nhà kính.
- Xây dựng các chính sách huy động cho tài chính khí hậu: Theo Phùng Thanh Quang, Nguyễn Dung Hạnh (2024), các chính sách liên quan tới tài chính bền vững (bao gồm tài chính xanh và tài chính khí hậu) của Việt Nam hướng tới những nội dung chủ yếu sau: i) Chi ngân sách Nhà nước theo hướng ưu tiên các chương trình mục tiêu quốc gia liên quan đến bảo vệ môi trường (mức kinh phí không thấp hơn 1% tổng chi cân đối của ngân sách Nhà nước). ii) Chính sách thuế, phí đã được chú trọng đối với các doanh nghiệp có tác động tích cực tới môi trường. ii) Chính sách tín dụng hỗ trợ lãi suất đối với các dự án bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng, năng lượng tái tạo và công nghệ sạch.
- Sự vào cuộc mạnh mẽ của các ngân hàng: Thời gian qua, nhiều ngân hàng đã nhanh chóng vào cuộc. Chẳng hạn, SeABank đặt mục tiêu trở thành đơn vị tiên phong trong việc liên kết các khu vực công và khu vực tư nhân để tạo ra các cơ hội minh bạch và hấp dẫn cho thị trường, thúc đẩy các khoản đầu tư vào kinh tế xanh lam của Việt Nam. Đến nay, ngân hàng này đã mở rộng hợp tác quốc tế để thu hút dòng vốn ngoại với tổng số tiền lên tới gần 850 triệu USD từ các tổ chức tài chính hàng đầu thế giới như IFC, DFC, AIIB, Norfund... cho các dự án môi trường. SeABank cũng tiên phong ứng dụng công cụ tài chính sáng tạo thông qua việc phát hành trái phiếu xanh cho các tổ chức tài chính quốc tế là IFC và AIIB với tổng giá trị lên tới 150 triệu USD. Trong khi đó, Vietcombank trở thành ngân hàng đầu tiên tại Việt Nam phát hành trái phiếu xanh theo tiêu chuẩn quốc tế và Việt Nam, để tài trợ cho các dự án thân thiện môi trường. Việc phát hành thành công 2.000 tỷ đồng trái phiếu xanh đầu tiên vào ngày 14/11/2024 là cột mốc quan trọng trong chiến lược quản trị môi trường, xã hội và doanh nghiệp của Vietcombank. Đây cũng là cam kết mạnh mẽ của Vietcombank về phát triển bền vững, ưu tiên tăng trưởng tín dụng xanh. Trước đó, tháng 9/2024, BIDV đã phát hành thành công 3.000 tỷ đồng trái phiếu bền vững, kỳ hạn 5 năm, để tài trợ các dự án môi trường và xã hội. Tính chung trong năm 2024, tổng giá trị trái phiếu xanh phát hành thành công đạt 6.870 tỷ đồng, tăng 275% so với năm 2023.
KHÓ KHĂN, RÀO CẢN
Tuy nhiên, hiện nay tài chính khí hậu ở Việt Nam vẫn còn đối mặt với một số khó khăn, rào cản:
- Nhận thức của các tổ chức, cá nhân về việc huy động và sử dụng tài chính khí hậu để giải quyết các vấn đề biến đổi khí hậu vẫn còn khá hạn chế.
- Nguồn lực bảo vệ môi trường, nhất là từ khu vực tư nhân cho tài chính khí hậu vẫn còn hạn chế.
- Việc thu hút nguồn vốn tư nhân đầu tư vào các dự án xanh gặp nhiều cản trở do mức độ hấp dẫn về mặt lợi nhuận của những dự án đó đối với các nhà đầu tư tư nhân trong nước và quốc tế chưa cao.
- Các quy định, chế tài nhìn chung chưa đủ sức răn đe để doanh nghiệp thực hiện nghiêm những quy định về bảo vệ môi trường.
ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP
Về phía cơ quan quản lý
- Cần xây dựng khuôn khổ pháp lý và giải pháp rõ ràng để thúc đẩy thị trường tài chính xanh nói chung và tài chính khí hậu nói riêng cũng như khuyến khích dòng vốn tư nhân chảy vào lĩnh vực xanh. Tạo lập được môi trường đầu tư tư nhân minh bạch và hiệu quả để khu vực tư nhân đáp ứng được khoảng 70% tổng nhu cầu tài chính khí hậu trong tương lai gần.
- Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của tài chính khí hậu trong nỗ lực chống biến đổi khí hậu; tiếp tục truyền thông, tạo ra những thay đổi trong nhận thức của chính quyền và người dân về tài chính khí hậu. Cùng với đó, đẩy mạnh hơn nữa những giải pháp thay đổi sâu sắc hành vi người tiêu dùng có ảnh hưởng tới khí hậu và môi trường; có các biện pháp bổ sung khác nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của người dân.
- Tiếp tục nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung những chính sách ưu đãi, nhất là ưu đãi về thuế, phí, cho vay nhằm khuyến khích doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ theo hướng công nghệ thân thiện với môi trường hơn, sử dụng tài nguyên thiên nhiên hiệu quả hơn, giảm cường độ phát thải khí nhà kính tốt hơn.
- Cần thực hiện quyết liệt, đồng bộ các giải pháp để tránh tình trạng kinh doanh và tiêu dùng sản phẩm thân thiện với môi trường theo kiểu hình thức. Cùng với đó, cần ban hành cơ chế giám sát, kiểm soát rủi ro môi trường hiệu quả, đặc biệt là cần ban hành các chế tài xử phạt đủ mạnh đối với những hành vi vi phạm quy định bảo vệ môi trường.
- Tăng cường hợp tác quốc tế trong nỗ lực giảm thiểu biến đổi khí hậu nói chung và thúc đẩy tài chính khí hậu nói riêng nhằm chia sẻ kinh nghiệm và các thông lệ tốt, hiệu quả, phù hợp với tình hình thực tế của Việt Nam.
Về phía các tổ chức tài chính
- Cần dành một phần tín dụng hợp lý để cho vay các lĩnh vực ưu tiên như nông nghiệp hoặc năng lượng sạch, đảm bảo nguồn tài chính hỗ trợ cho các ngành có ảnh hưởng lớn đến khí hậu.
- Tập trung phát triển hệ thống tài chính xanh nhằm huy động nguồn tài trợ từ khu vực tư nhân cho các dự án môi trường đòi hỏi nguồn vốn lớn và dài hạn. Trong đó, trái phiếu xanh là một trong những công cụ tài chính cần được đẩy mạnh phát hành để huy động vốn cho các dự án có tác động tích cực đến môi trường và khí hậu.
- Kết nối liên kết các khu vực công và khu vực tư nhân để tạo ra các cơ hội minh bạch và hấp dẫn cho thị trường, thúc đẩy các khoản đầu tư vào kinh tế xanh lam.
- Đẩy mạnh hợp tác quốc tế và phát triển tài chính xanh. Phối hợp với các tổ chức tài chính để cung cấp các tài liệu, hướng dẫn cần thiết về việc đáp ứng tiêu chí của dự án, xác định danh mục dự án xanh đủ điều kiện hỗ trợ nền kinh tế xanh, chuyển các nguyên tắc chung về tài trợ nền kinh tế xanh thành các hướng dẫn phát hành trái phiếu xanh và cho vay xanh…
KẾT LUẬN
Ngày nay, biến đổi khí hậu đã trở thành một thách thức đáng kể đối với sự bền vững toàn cầu. Trong bối cảnh đó, khái niệm tài chính khí hậu đã nổi lên như một cơ chế quan trọng để hỗ trợ các quốc gia đang phát triển trong nỗ lực giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tài chính khí hậu bao gồm việc huy động các nguồn tài chính để hỗ trợ các nỗ lực nhằm giảm thiểu, thích ứng và tạo khả năng phục hồi trước biến đổi khí hậu. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu toàn cầu. Trong bối cảnh đó, việc thúc đẩy tài chính khí hậu trở nên quan trọng, cần thiết hơn bao giờ hết.
Tài liệu tham khảo:
1. IRC (2024). What is climate finance and why is it so important? Available at: https://www.rescue.org/article/what-climate-finance-and-why-it-so-important
2. Climate finance: The key to a sustainable future. Link truy cập: https:// www.iso.org/climate-change/climate-finance
3. Phùng Thanh Quang, Nguyễn Dung Hạnh (2024). Thúc đẩy tài chính khí hậu tại Việt Nam: Thực trạng và khuyến nghị. Tạp chí Thị trường tài chính tiền tệ.
4. Minh Lâm (2025). Động lực phát triển thị trường trái phiếu xanh Việt Nam năm 2025. Tạp chí Tài chính điện tử. Link truy cập: https://tapchitaichinh.vn/ dong-luc-phat-trien-thi-truong-trai-phieu-xanh-viet-nam-nam-2025.html
