Nguy cơ mất thị trường xuất khẩu lớn

Theo thống kê của Bộ Tài chính, trong 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu thép đạt 7,92 triệu tấn, tương ứng 5.174 triệu USD, giảm 79,6% về lượng và 71,7% về giá trị so với cùng kỳ 2024. Những con số này phản ánh sức ép khổng lồ đối với ngành, khiến uy tín và năng lực cạnh tranh của thép Việt trên thị trường quốc tế bị đặt dấu hỏi.

Nguyên nhân chính xuất phát từ tình trạng “mượn xuất xứ”. Một số doanh nghiệp chuyển thép từ các nước chịu thuế cao sang Việt Nam, gắn nhãn “Made in Vietnam” để lách thuế khi xuất khẩu. Hành vi này ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của thép Việt Nam và khiến các doanh nghiệp minh bạch phải chịu thiệt hại. Số liệu cho thấy, ngành thép Việt Nam đã mất hàng tỷ USD giá trị xuất khẩu do các vụ điều tra kéo dài.

Trong năm 2024, Việt Nam hứng chịu ít nhất bảy vụ điều tra liên quan thép, chiếm 26% tổng số vụ việc với hàng hóa xuất khẩu. Mới đây, Bộ Thương mại Hoa Kỳ áp thuế chống bán phá giá với tôn mạ Việt Nam từ 87,07% đến 162,96% do nghi ngờ gian lận xuất xứ. Mexico cũng khởi xướng điều tra dây cáp thép giai đoạn 2022-2024. Thực tế này cho thấy thép Việt Nam đang đối mặt rủi ro lớn về uy tín trên thị trường quốc tế.

Nếu diễn biến tiêu cực tiếp tục, nguy cơ các thị trường lớn ngừng nhập khẩu hoặc mở rộng điều tra là rất cao. Điều này ảnh hưởng dây chuyền tới nhiều ngành khác như dệt may, da giày và điện tử, làm giảm hiệu quả xuất khẩu chung. Uy tín quốc gia bị suy giảm sẽ khiến việc khôi phục niềm tin trở nên phức tạp, tốn nhiều năm để xây dựng lại, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng khốc liệt.

Cải tổ quản trị và minh bạch hóa để bảo vệ uy tín quốc tế

Theo các chuyên gia, ngành thép Việt Nam cần chủ động cải tổ để nâng cao năng lực nội tại. Việc áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế như ISO 9001, ASTM giúp doanh nghiệp chứng minh độ tin cậy và giá trị sản phẩm. Đồng thời, xây dựng thương hiệu mạnh và tăng cường liên kết trong chuỗi cung ứng là giải pháp quan trọng nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu từ các quốc gia chịu thuế cao, vốn là điểm yếu trong các vụ điều tra.

Bên cạnh đó, minh bạch hóa sổ sách kế toán và cải thiện báo cáo tài chính rõ ràng là yếu tố cần thiết để tránh bị nghi ngờ về xuất xứ hoặc giá trị sản phẩm. Nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn vì báo cáo tài chính không đầy đủ hoặc thiếu chi tiết, dẫn đến nghi vấn từ các cơ quan điều tra nước ngoài. Đây là bài học lớn cho toàn ngành, khi yếu tố minh bạch trở thành “lá chắn” bảo vệ xuất khẩu.

Doanh nghiệp cũng cần nâng cao hiểu biết và ứng dụng công cụ phòng vệ thương mại. Nắm vững cơ chế vận hành của các biện pháp này giúp chủ động ứng phó khi đối mặt với vụ việc. Sự phối hợp giữa các doanh nghiệp cùng ngành để xây dựng bộ hồ sơ thống nhất là rất cần thiết. Nếu dữ liệu bị phân tán hoặc các doanh nghiệp e dè chia sẻ thông tin, hồ sơ sẽ kém thuyết phục, khó bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong các cuộc điều tra.

Đầu tư phát triển công nghiệp phụ trợ, thúc đẩy chuyển đổi xanh - sạch trong sản xuất và tiêu chuẩn hóa sản phẩm là hướng đi dài hạn. Chuỗi giá trị rõ ràng, bền vững và thân thiện môi trường giúp giảm rủi ro bị “soi xét” trong điều tra. Đồng thời, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe từ các đối tác nhập khẩu lớn. Đây là cách ngành thép khẳng định vai trò quan trọng trong phát triển bền vững của nền kinh tế.

Ngành thép Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng là tiếp tục chịu thiệt hại từ các biện pháp phòng vệ thương mại hay chủ động cải tổ để nâng cao năng lực cạnh tranh. Chỉ khi các doanh nghiệp đồng lòng tuân thủ luật pháp và giữ chuẩn mực đạo đức kinh doanh, uy tín thép Việt Nam mới thực sự vững chắc. Điều này bảo vệ quyền lợi hiện tại và mở ra cơ hội khẳng định vị thế lâu dài trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu.

Tương lai ngành thép phụ thuộc vào việc chuẩn hóa sản phẩm, phát triển công nghiệp phụ trợ, minh bạch quản trị và chuyển đổi xanh - sạch trong sản xuất. Một ngành thép phát triển bền vững, thân thiện môi trường và có chuỗi giá trị rõ ràng sẽ ít bị điều tra, đồng thời đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe từ các đối tác lớn. Đây chính là chiến lược giúp ngành thép duy trì uy tín, tăng trưởng bền vững và khẳng định vị thế quốc tế.