Thương mại điện tử xanh là mô hình thương mại điện tử nhằm giảm thiểu tác động đến môi trường từ các hoạt động kinh doanh. Theo đó, thương mại điện tử xanh là xu hướng tất yếu trong bối cảnh toàn cầu hướng đến phát triển bền vững và giảm phát thải.
TS. Nguyễn Thị Kim Thu
Học viện Báo chí và Tuyên truyền
Email: kimthu.ktct2@gmail.com
Tóm tắt
Thương mại điện tử xanh là mô hình thương mại điện tử nhằm giảm thiểu tác động đến môi trường từ các hoạt động kinh doanh. Theo đó, thương mại điện tử xanh là xu hướng tất yếu trong bối cảnh toàn cầu hướng đến phát triển bền vững và giảm phát thải. Nghiên cứu phân tích khái niệm, lợi ích của thương mại điện tử xanh đối với doanh nghiệp và môi trường, đồng thời chỉ ra những thuận lợi, khó khăn khi triển khai tại Việt Nam. Từ đó, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy thương mại điện tử xanh, góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong kinh doanh và xây dựng hệ sinh thái tiêu dùng bền vững tại Việt Nam trong thời gian tới.
Từ khóa: Bảo vệ môi trường, kinh doanh, thương mại điện tử, Việt Nam
Summary
Green e-commerce is an electronic commerce model that aims to reduce the negative impact on the environment. In this context, green e-commerce has become an inevitable trend as the world moves toward sustainable development and emission reduction. The study analyzes the concept and benefits of green e-commerce for both businesses and the environment, while identifying the opportunities and challenges associated with its implementation in Viet Nam. Based on the findings, the author proposes several solutions to foster the development of green e-commerce, thereby raising environmental awareness in business practices and contributing to the development of a sustainable consumption ecosystem in the country in the future.
Keywords: Environmental protection, business, e-commerce, Viet Nam
ĐẶT VẤN ĐỀ
Thương mại điện tử xanh (Green E-commerce) là mô hình thương mại điện tử (TMĐT) tập trung phát triển bền vững môi trường và tạo ra một trải nghiệm mua sắm có tác động tích cực đến môi trường và xã hội. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, có 02 giai đoạn chính trong quá trình TMĐT tác động tiêu cực đến môi trường: (1) giai đoạn giao hàng, liên quan đến các phương tiện trên đường, thải ra một lượng lớn carbon; (2) giai đoạn đóng gói, góp phần làm tăng lượng khí thải carbon.
Đối với Việt Nam, trước xu thế phát triển của TMĐT, các công đoạn giao hàng và đóng gói đều có thể gây ra một lượng lớn rác thải từ việc đóng gói và khí thải khi thực hiện hoạt động giao hàng. Trong bối cảnh đó, việc phát triển TMĐT xanh đã trở thành yêu cầu bắt buộc trong xu hướng hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp ở cả hiện tại và tương lai.
TỔNG QUAN VỀ TMĐT XANH
Khái niệm
TMĐT xanh hay TMĐT bền vững là hoạt động kinh doanh trực tuyến hướng tới giảm chất thải, khí nhà kính, tiêu thụ năng lượng, tắc nghẽn giao thông và tiếng ồn, đồng thời, khuyến khích sự tham gia có trách nhiệm với môi trường trong toàn bộ quá trình kinh doanh từ sản xuất, cung ứng hàng hóa tới người tiêu dùng và thu gom, tái chế, tái sử dụng (ECGI, 2024). TMĐT xanh cũng giống như TMĐT truyền thống, nhưng có thêm yếu tố bền vững. Đó là việc đưa ra những ý tưởng mới mẻ, sáng tạo để giảm thiểu chất thải, giảm lượng khí thải carbon và đưa ra những lựa chọn có trách nhiệm trong mọi bước của quy trình - từ khâu tìm nguồn cung ứng, sản xuất, vận chuyển và giao hàng (Ecocart, 2023).
Lợi ích của TMĐT xanh
Đối với doanh nghiệp
TMĐT xanh đem lại rất nhiều lợi ích cho doanh nghiệp. Cụ thể: (1) Thu hút khách hàng nhờ thân thiện với môi trường. Một khảo sát của McKinsey và Company (2020) cho thấy, 66% người tham gia khảo sát và 75% thế hệ trẻ cân nhắc yếu tố bền vững trong quyết định mua hàng của họ. Các thương hiệu đáp ứng nhu cầu này có cơ hội tăng lượng khách hàng mới và lòng trung thành của khách hàng; (2) Tạo hình ảnh, thương hiệu tích cực. Thực tế cho thấy, 70% người tiêu dùng ở Mỹ và Canada ưu tiên mua hàng từ các thương hiệu mà họ cho là bền vững và thân thiện với môi trường (Dinara Bekmagambetova, 2020); (3) Tiếp cận thị trường mới. Việc triển khai các hoạt động TMĐT xanh có thể mở ra các thị trường và cơ sở khách hàng mới ngày càng có ý thức về môi trường (Ecocart, 2023); (4) Tiết kiệm chi phí. Các hoạt động TMĐT xanh giúp các công ty giảm thiểu chất thải và lượng khí thải carbon; cắt giảm chi phí năng lượng và vận chuyển; thúc đẩy lợi nhuận của các doanh nghiệp bền vững.
Đối với môi trường
TMĐT xanh cũng mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho môi trường như: (1) Góp phần giảm chất thải: Nhờ việc sử dụng bao bì thân thiện môi trường, phù hợp với quy định của pháp luật (vật liệu tái chế, có khả năng tái sử dụng, tái chế và phân hủy sinh học) dẫn tới giảm lượng vật liệu nguyên sinh cũng như chất thải; (2) Giảm phát thải khí nhà kính, nâng cao chất lượng không khí: Thông qua việc áp dụng các mô hình sản xuất và vận chuyển thân thiện hơn với môi trường; (3) Bảo vệ hệ sinh thái: Do sử dụng ít hơn các chất độc hại, năng lượng, bao bì.
THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN TRONG PHÁT TRIỂN TMĐT XANH Ở VIỆT NAM
Tình hình TMĐT ở Việt Nam
Từ năm 2016, TMĐT trở nên phổ cập ở Việt Nam và phát triển nhanh chóng sau đó. Trong giai đoạn 2020- 2021, xảy ra đại dịch COVID-19, tốc độ tăng trưởng lĩnh vực này của Việt Nam đứng ở nhóm 10 quốc gia cao nhất thế giới. Theo Bộ Công Thương, năm 2024, quy mô thị trường TMĐT bán lẻ Việt Nam ước vượt mốc 25 tỷ USD, tăng khoảng 20% so với năm 2023. Số này cao hơn so với dự báo 22 tỷ USD trước đó của Google, Temasek, Bain và Company đưa ra tại báo cáo “e-Economy SEA 2024”. Như vậy, trong khu vực, quy mô TMĐT Việt Nam hiện chỉ sau Indonesia (65 tỷ USD) và Thái Lan (26 tỷ USD).
Giai đoạn 2024-2030, TMĐT được dự báo sẽ duy trì tốc độ tăng trưởng trung bình hằng năm trên 20% và đạt quy mô khoảng 90 tỷ USD vào năm 2030 (VECOM, 2024). Theo Báo cáo eConomy SEA của Google, Temasek và Bain&Co, quy mô TMĐT Việt Nam năm 2030 sẽ ở mức từ 90 đến 200 tỷ USD.
Thuận lợi
Hiện nay, có khá nhiều thuận lợi khi phát triển TMĐT xanh ở Việt Nam. Cụ thể:
Thứ nhất, quyết tâm chính trị trong thực hiện cam kết quốc tế. Việt Nam cam kết mạnh mẽ đối với Chương trình nghị sự 2030 Vì sự phát triển bền vững của Liên hợp quốc; đồng thời, đã ban hành lộ trình thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030.
Thứ hai, hành lang pháp lý dần hoàn thiện. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước có nhiều chủ trương, chính sách thúc đẩy tăng trưởng xanh gắn với bảo vệ môi trường. Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 và Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030 đều nhấn mạnh tới xây dựng và hoàn thiện thể chế, chính sách về bảo vệ môi trường (BVMT). Bên cạnh đó, Luật BVMT 2020 cùng các Nghị định và quyết định của Chính phủ đã tạo ra hệ thống chính sách và pháp luật khá đồng bộ về BVMT và các lĩnh vực cụ thể như giảm phát thải khí nhà kính, giảm bao bì và chất thải nhựa, đặc biệt là chất thải nhựa đại dương.
Thứ ba, nhận thức thay đổi. Người tiêu dùng đã nhận thấy mặt trái của TMĐT tới môi trường, đặc biệt mức độ sử dụng bao bì nhựa quá mức khi đặt giao hàng đồ ăn. Ngoài ra, khách hàng ngày càng thể hiện sự ủng hộ đối với các doanh nghiệp thân thiện với môi trường và có xu hướng quay lưng, tẩy chay các doanh nghiệp có hoạt động sản xuất, kinh doanh gây ô nhiễm môi trường. Bản thân các doanh nghiệp cũng dần thay đổi nhận thức khi ngày càng quan tâm đến các hoạt động BVMT.
Thứ tư, hiệu quả từ hoạt động truyền thông. Để đẩy mạnh tăng trưởng xanh, TMĐT xanh, các hoạt động truyền thông ngày càng được coi trọng và thể hiện tính hiệu quả. Nhiều phương tiện truyền thông, bao gồm các kênh trực tuyến, đã thông báo mức độ sử dụng bao bì nhựa lớn trong hoạt động bán lẻ hàng hoá trực tuyến, gây tác động nghiêm trọng tới môi trường nếu bao bì không được thu gom, xử lý đúng cách.
Về khó khăn, thách thức
Theo WWF-Việt Nam (2024), bên cạnh thuận lợi, sự phát triển TMĐT xanh ở Việt Nam còn đối mặt với những trở ngại sau:
Thứ nhất, các chính sách liên quan trực tiếp tới phát triển TMĐT chưa gắn với yêu cầu BVMT. Hiện nay, Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2021-2025; Kế hoạch hành động nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển dịch vụ logistics Việt Nam đến năm 2025... đều chưa lồng ghép yêu cầu BVMT. Trong khi đó, các văn bản pháp luật liên quan tới TMĐT bao gồm Luật Thương mại, Luật Bưu chính, Nghị định về TMĐT, Nghị định về kinh doanh dịch vụ logistics hầu như chưa có các quy định về BVMT, mà chỉ chủ yếu giới hạn ở việc cấm kinh doanh các sản phẩm, dịch vụ thuộc danh mục hàng hóa, dịch vụ cấm kinh doanh, hạn chế kinh doanh, và kinh doanh có điều kiện.
Thứ hai, sự phối hợp hành động giữa các cơ quan quản lý nhà nước về TMĐT, logistics, bưu chính, môi trường với các tổ chức xã hội - nghề nghiệp và doanh nghiệp, người tiêu dùng còn thấp. Trong khi, TMĐT Việt Nam phát triển với tốc độ nhanh chóng và có nguy cơ tạo tác động xấu tới môi trường, đặc biệt với mức độ sử dụng bao bì, vật liệu nhựa gia tăng.
Thứ ba, nhu cầu cao đối với bán lẻ hàng hóa trực tuyến sẽ gây áp lực lớn cho việc giảm nhanh mức độ sử dụng bao bì, vật liệu nhựa. Hầu hết các doanh nghiệp kinh doanh trực tuyến chưa nhiệt tình với hoạt động BVMT do nhận thức chưa cao, chi phí kinh doanh tăng lên, chưa có các quy định pháp luật cụ thể. Các doanh nghiệp chưa đầu tư vào các thiết bị giao hàng sử dụng năng lượng sạch, ít khí thải và bao bì đóng gói thân thiện với môi trường. Công nghệ chế tái chế của Việt Nam hiện vẫn lạc hậu.
Thứ tư, một số khách hàng đã nhận thấy tác động tiêu cực của TMĐT tới môi trường, song vẫn thụ động trong việc thay đổi các thực hành cần thiết, chưa tạo ra những áp lực đủ lớn tới các cơ quan quản lý nhà nước cũng như doanh nghiệp liên quan. Phần lớn người dân vẫn chưa có thói quen sử dụng các bao bì thân thiện với môi trường hoặc tái sử dụng.
Khuyến nghị
Để thúc đẩy phát triển mạnh mẽ TMĐT xanh trong thời gian tới, cần chú trọng một số giải pháp sau:
Một là, sử dụng bao bì thân thiện với môi trường. Mặc dù việc chuyển sang sử dụng bao bì bền vững sẽ tốn kém hơn và người tiêu dùng cũng phải trả nhiều tiền hơn. Tuy nhiên, về lâu dài, nhận thức của người tiêu dùng thay đổi, thì việc đầu tư vào bao bì thân thiện với môi trường là khoản đầu tư phù hợp. Bên cạnh đó, cần từng bước loại bỏ nhựa dùng một lần - tác nhân lớn gây ra chất thải, ô nhiễm và biến đổi khí hậu.
Hai là, giảm thiểu chất thải thông qua các phương pháp vận chuyển hiệu quả. Tối ưu hóa các phương pháp vận chuyển và giảm thiểu bao bì cho phép các doanh nghiệp giảm chi phí vận chuyển, giảm lượng khí thải carbon và cải thiện sự hài lòng của khách hàng bằng cách giao hàng nhanh chóng và đáng tin cậy. Để đạt được điều này, doanh nghiệp có thể sử dụng các chiến thuật như giảm kích thước và trọng lượng bao bì, triển khai hậu cần ngược và chuyển sang các tùy chọn vận chuyển trung hòa carbon.
Ba là, phát triển các chương trình tái chế và sửa chữa. Bằng cách sửa chữa và tái chế các sản phẩm trả lại, các doanh nghiệp giảm thiểu chất thải phát sinh và nhu cầu sản xuất sản phẩm mới. Đổi lại, điều này giúp bảo tồn tài nguyên và giảm lượng khí thải carbon của doanh nghiệp. Về mặt tài chính, các chương trình tái chế giúp các doanh nghiệp tiết kiệm chi phí xử lý các sản phẩm và vật liệu không mong muốn.
Bốn là, chuyển sang nguồn năng lượng xanh trong kho và trung tâm dữ liệu. Bằng cách chuyển sang các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, doanh nghiệp có thể giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và giảm lượng khí thải nhà kính. Ngoài ra, dù có một số chi phí đầu tư ban đầu, nhưng theo thời gian, doanh nghiệp sẽ tiết kiệm được tiền hóa đơn năng lượng và giảm tổng chi phí hoạt động.
Năm là, cung cấp bù trừ carbon cho công tác vận chuyển. Trong hoạt động TMĐT, các doanh nghiệp TMĐT cần sử dụng các công cụ để tính toán chính xác lượng khí thải carbon của từng đơn hàng riêng lẻ và bù đắp bằng cách quyên góp số tiền chính xác cho các chương trình bù trừ carbon để giảm lượng carbon trong khí quyển. Ngoài ra, cần tính đến việc mua bù trừ carbon cho doanh nghiệp. Tới đây khi Việt Nam phát triển thị trường carbon, doanh nghiệp có thể mua tín dụng carbon bằng cách cho phép khách hàng của mình lựa chọn (và tùy chọn, trả tiền) bù trừ carbon theo từng đơn hàng và cho phép bù trừ tác động carbon của quá trình sản xuất sản phẩm và thậm chí là giao hàng chặng cuối.
KẾT LUẬN
TMĐT xanh khuyến khích sự tham gia có trách nhiệm của doanh nghiệp đối với môi trường trong toàn bộ quá trình kinh doanh từ sản xuất, cung ứng hàng hóa tới người tiêu dùng và thu gom, tái chế, tái sử dụng. Do đó, TMĐT xanh trở thành xu thế tất yếu đối với thương mại toàn cầu, đặc biệt là quốc gia có tốc độ tăng trưởng TMĐT nhanh nhất khu vực như Việt Nam nhằm thực hiện các cam kết bảo vệ môi trường cũng như đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Tài liệu tham khảo:
1. Ecocart (2023). A Guide to Green Ecommerce. https://ecocart.io/greenecommerce/#:~:text=Green%20ecommerce%20is%20just%20like,manufacturing%2C%20shipping%2C%20and%20delivery.
2. McKinsey & Company (2020). The State of Fashion 2020. BOF.
3. Peter Twomey (2024). How to Make Your Ecommerce Eco-Friendly, truy cập từ: https://www.shipbob.com/blog/green-commerce
4. VECOM và WWF-Việt Nam (2024). Bộ tiêu chí TMĐT Xanh - ECGI - 2024.
(Theo Tạp chí Kinh tế - Tài chính, kỳ 2 tháng 6/2025)
