Vẫn còn tồn tại đáng lo ngại

Theo Báo cáo của Đoàn giám sát của Quốc hội, công tác bảo vệ môi trường thời gian qua đã có nhiều chuyển biến rõ rệt, đạt và vượt một số chỉ tiêu quan trọng được xác định trong Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng. Chỉ số phát triển bền vững của Việt Nam tiếp tục cải thiện, nằm trong nhóm dẫn đầu khu vực ASEAN.

3 trong 5 chỉ tiêu chủ yếu đã vượt kế hoạch đề ra cho năm 2025, gồm: tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị đạt chuẩn, tỷ lệ khu công nghiệp, khu chế xuất có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt yêu cầu, và tỷ lệ che phủ rừng.

Ngân sách nhà nước chi cho sự nghiệp môi trường được duy trì không thấp hơn 1% tổng chi ngân sách và có xu hướng tăng dần qua các năm (năm 2024 đạt 1,12%). Cùng với đó, nguồn lực xã hội hóa và đầu tư từ doanh nghiệp cho lĩnh vực này cũng có bước chuyển tích cực.

Trong giai đoạn 2022-2024, Bộ Tài nguyên và Môi trường (trước khi sáp nhập) đã tiến hành thanh tra 812 cơ sở, xử phạt 348 cơ sở với tổng số tiền 96,7 tỷ đồng; các địa phương xử phạt hơn 14.800 vụ vi phạm, thu 643 tỷ đồng. Công tác quản lý chất thải được cải thiện, tỷ lệ thu gom chất thải rắn sinh hoạt đô thị đạt 97,26%, khu vực nông thôn đạt 80,5%, giảm dần hình thức chôn lấp.

Việc chuyển đổi xanh, hướng tới phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 đang được đẩy mạnh, với việc hình thành hành lang pháp lý cho thị trường carbon trong nước.

Tuy nhiên, Đoàn giám sát cũng chỉ ra những tồn tại đáng quan ngại. Đến tháng 9/2025, cả nước vẫn còn 38/435 cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng chưa được xử lý triệt để. Tỷ lệ chôn lấp trực tiếp chất thải dù đã giảm nhưng vẫn chiếm tỷ trọng cao; nhiều bãi rác chôn lấp chậm được xử lý, tiếp tục gây ô nhiễm.

Đáng chú ý, chỉ có 31,5% cụm công nghiệp và 16,6% làng nghề đầu tư hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt chuẩn. Ô nhiễm không khí, đặc biệt là bụi mịn tại các đô thị lớn, vẫn diễn biến phức tạp; chỉ số chất lượng không khí nhiều thời điểm vượt ngưỡng an toàn, ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe người dân.

Kinh tế hóa môi trường và phát triển thị trường carbon

Trước thực trạng nêu trên, Đoàn giám sát kiến nghị nhiều giải pháp đột phá, tập trung vào cơ chế tài chính, chuyển đổi xanh và quản trị môi trường hiện đại.

Một là, thúc đẩy kinh tế hóa môi trường, thiết lập cơ chế định giá tài nguyên, chi trả dịch vụ hệ sinh thái; hoàn thiện và nâng cao hiệu quả các công cụ thuế, phí môi trường và hạn ngạch phát thải, bảo đảm thực hiện nghiêm nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, “người hưởng lợi từ môi trường có nghĩa vụ đóng góp tài chính cho bảo vệ môi trường”.

Hai là, ưu tiên nguồn lực ngân sách và xã hội hóa cho các công trình hạ tầng môi trường thiết yếu, đặc biệt là hệ thống xử lý nước thải đô thị, rác thải sinh hoạt, phục hồi các lưu vực sông ô nhiễm và khu vực nhạy cảm về sinh thái.

Ba là, đẩy mạnh hỗ trợ chuyển đổi xanh và giảm phát thải khí nhà kính, khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo, công nghệ sạch, lưu trữ và tái sử dụng carbon. Đồng thời, đa dạng hóa nguồn cung tín chỉ carbon trong và ngoài nước, hướng đến việc thiết lập và vận hành Sàn giao dịch tín chỉ carbon trong giai đoạn 2025–2030, tiến tới hình thành thị trường carbon Việt Nam phù hợp thông lệ quốc tế.

Bốn là, đổi mới chính sách ưu đãi, hỗ trợ các dự án đầu tư xanh theo tiêu chí môi trường - xã hội - quản trị (ESG), gắn với đặc thù từng địa phương; đồng thời phát triển Chính phủ số, xã hội số và công dân số trong giám sát, kiểm soát nguồn thải, quản lý chất thải và thủ tục hành chính môi trường.

Ngoài ra, Đoàn giám sát đề nghị sớm tổng kết, đánh giá và sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, trình Quốc hội khóa XVI xem xét trong đầu nhiệm kỳ tới. Trước mắt, cần sửa đổi một số điều ngay tại Kỳ họp thứ 10 để tháo gỡ vướng mắc, khơi thông nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo vệ môi trường.

Đoàn cũng kiến nghị Chính phủ ban hành và triển khai Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến năm 2045; đồng thời thực hiện các biện pháp cấp bách kiểm soát ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững.