Hướng đi chiến lược tái cơ cấu ngành nông nghiệp

Trong hành trình thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) đã khẳng định vai trò là một trong những trụ cột quan trọng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế khu vực nông thôn, nâng cao thu nhập và đời sống của người dân, biến lợi thế “mỗi làng, mỗi xã một sản phẩm” thành giá trị hàng hóa có khả năng cạnh tranh, gắn với chuỗi giá trị, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường trong nước và quốc tế.

Không đơn thuần là một chương trình phát triển sản phẩm nông nghiệp và phi nông nghiệp đặc trưng của từng địa phương, tầm nhìn của Việt Nam về OCOP là xây dựng chuỗi giá trị bền vững, cạnh tranh và bao trùm, nâng cao thu nhập và chất lượng sống cho người dân, là hướng đi chiến lược nhằm tái cơ cấu ngành nông nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn theo hướng bền vững. 

Dưới sự điều phối, hướng dẫn của “nhạc trưởng” Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn trước đây (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Chương trình có sự tham gia đồng bộ của cả hệ thống chính trị từ lãnh đạo các cấp chính quyền địa phương, các tổ chức đến cộng động đoanh nghiệp và người dân. Nhiều địa phương đã có chính sách ưu đãi về đất đai, vốn vay, hỗ trợ bao bì, nhãn mác, truyền thông cho sản phẩm OCOP; kết nối người dân với thị trường, giúp sản phẩm OCOP không chỉ được chứng nhận mà còn tiêu thụ bền vững. Tất cả đã tạo “điểm tựa” để chương trình OCOP đi vào chiều sâu, tạo sức lan tỏa rộng khắp. 

Chương trình đi vào chiều sâu, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ

Nhìn lại một hành trình dài có thể thấy Chương trình OCOP đã được triển khai mạnh mẽ, trở thành điểm nhấn trong phát triển kinh tế nông thôn. Theo báo cáo tổng kết 05 năm triển khai, thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 của Chính phủ, tính đến hết tháng 6/2025, cả nước đã có 16.855 sản phẩm OCOP đạt 3 sao trở lên (tăng 12.368 sản phẩm so với năm 2020), trong đó 76,2% sản phẩm 3 sao, 22,7% sản phẩm 4 sao, 126 sản phẩm 5 sao, còn lại là tiềm năng 5 sao. Có 9.822 chủ thể OCOP (tăng 7.378 chủ thể so với năm 2020), trong đó có 32,9% là HTX, 25,3% là doanh nghiệp nhỏ, 33,5% là cơ sở sản xuất/hộ kinh doanh, còn lại là tổ hợp tác.

Đáng chú ý, có tới 40% chủ thể là phụ nữ và 17,1% là người dân tộc thiểu số. Hiện hơn 3.000 hợp tác xã đã tham gia sản xuất sản phẩm OCOP, cho thấy tính lan tỏa của Chương trình. Hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm OCOP được tăng cường tại nhiều địa phương như Quảng Ninh, Hà Nội..., góp phần xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường trong và ngoài nước. Các sản phẩm OCOP đang từng bước khẳng định được chất lượng và giá trị trên thị trường; ngày càng được người tiêu dùng trong nước đón nhận, đồng thời cũng ngày càng được nhiều khách du lịch quốc tế đến Việt Nam biết tới.

Chương trình OCOP cũng được gắn với phát triển ngành nghề nông thôn và làng nghề truyền thống, kết hợp với đào tạo nghề, chuyển giao kỹ thuật và xúc tiến tiêu thụ sản phẩm. Một số tỉnh, thành phố như Hà Nội, Thanh Hóa, Nghệ An,... đã triển khai hiệu quả các cụm công nghiệp nông thôn và chương trình khôi phục, bảo tồn làng nghề có giá trị văn hóa - kinh tế đặc thù, tạo sinh kế ổn định cho người dân nông thôn.

Bên cạnh đó, bản sắc văn hóa và sản phẩm OCOP cũng được lan tỏa cùng sự phát triển du lịch nông thôn. Theo kết quả báo cáo của các địa phương, cả nước có khoảng hơn 580 mô hình du lịch nông nghiệp, nông thôn đang hoạt động, tập trung nhiều ở khu vực miền núi phía Bắc và Đồng bằng sông Cửu Long. Có 382 điểm du lịch ở khu vực nông thôn được UBND cấp tỉnh công nhận, trong đó có 11,3% các điểm du lịch nông nghiệp, làng nghề; 21,2% điểm du lịch cộng đồng; 21,7% điểm du lịch sinh thái, còn lại là di tích lịch sử, thăm quan, lưu trú và thương mại dịch vụ. Nhiều mô hình du lịch nông nghiệp, nông thôn đã góp phần hình thành các điểm đến ở các địa phương, tạo việc làm phi nông nghiệp, tăng thu nhập và nâng cao nhận thức cộng đồng trong bảo tồn cảnh quan, môi trường và văn hóa nông thôn. 

Những năm qua, hệ thống hợp tác xã, tổ hợp tác chính là nơi đưa Chương trình OCOP phát triển mạnh mẽ hơn. Đến tháng 4/2025, cả nước có khoảng 22.289 hợp tác xã nông nghiệp đang hoạt động. Nhiều hợp tác xã chuyển đổi mô hình hoạt động phù hợp, tăng cường liên kết sản xuất - tiêu thụ theo chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ và phát triển sản phẩm đạt chuẩn OCOP. Đơn cử như tại các vùng sản xuất chè tập trung tại huyện Đại Từ, Phú Lương (tỉnh Thái Nguyên cũ) đã phát triển nhiều hợp tác xã hoạt động hiệu quả, liên kết chặt chẽ trong việc cung ứng vật tư, phân phối lao động, chế biến và tiêu thụ sản phẩm, góp phần xây dựng thương hiệu của chè Thái Nguyên. 

Chương trình OCOP như được "chắp thêm cánh" từ phong trào khởi nghiệp nông nghiệp, nhất là trong lực lượng thanh niên, lao động trẻ nông thôn. Nhiều mô hình khởi nghiệp đã ứng dụng hiệu quả công nghệ số và thương mại điện tử trong các khâu sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, lan tỏa tinh thần đổi mới sáng tạo, tạo nên một sân chơi rộng lớn hơn cho các sản phẩm OCOP. Điển hình mô hình sản xuất trà thảo mộc đạt chuẩn OCOP gắn với kinh doanh online tại Hà Tĩnh… Qua đó, góp phần nâng cao thu nhập bền vững cho người dân nông thôn.

Thành công lớn nhất của OCOP chính là góp phần gia tăng thu nhập cho nông dân và các chủ thể tham gia. Thông qua OCOP, hàng trăm nghìn hộ gia đình, hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ đã tìm thấy hướng đi mới, nâng cao chất lượng sản phẩm, chuẩn hóa quy trình sản xuất, gắn sản phẩm với tiêu chuẩn an toàn và truy xuất nguồn gốc.

Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn năm 2024 đạt khoảng 54 triệu đồng/người/năm (tăng 1,3 lần so với năm 2020). Đến hết tháng 6/2025, cả nước có 81% số xã đạt tiêu chí 10 về Thu nhập (tăng 4,0% so với cuối năm 2021); Có 93,2% số xã đạt tiêu chí 12 về Lao động (giảm 5,6% so với cuối năm 2021); Có 88,3% số xã đạt tiêu chí 13 về Tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn (giảm 1,3% so với cuối năm 2021).

Bên cạnh giá trị kinh tế, OCOP còn là câu chuyện về văn hóa và bản sắc. Nhiều sản phẩm OCOP gắn với vai trò như một “đại sứ” truyền tải những câu chuyện sản phẩm mang tính nhân văn của vùng, miền như: sản phẩm trà Phìn Hồ mang hương sắc, văn hóa của đồng bào người Dao ở vùng núi Hoàng Su Phì tỉnh Hà Giang; sản phẩm từ sen - thể hiện những giá trị về văn hóa, con người xứ sở sen Hồng tỉnh Đồng Tháp..., giúp lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam đến bạn bè quốc tế. Qua đó, OCOP góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc trong quá trình hội nhập.

Kết quả thực hiện Chương trình OCOP giai đoạn 2021 - 2025 cho thấy đây không chỉ là một sáng kiến phát triển kinh tế nông thôn, mà còn là bước đột phá trong chiến lược xây dựng nông thôn mới toàn diện, hiện đại, giàu bản sắc. Đây là “cánh cửa vàng” để nông thôn Việt Nam hội nhập sâu rộng, góp phần đưa đất nước vững bước trên con đường phát triển bền vững và thịnh vượng.