Tăng tính chủ động, linh hoạt cho địa phương
Việc triển khai các cơ chế, chính sách đặc thù theo Nghị quyết số 111/2024/QH15 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia, đặc biệt là quy định về phân bổ và giao dự toán chi thường xuyên ngân sách trung ương hằng năm cho các chương trình mục tiêu quốc gia, đã bước đầu ghi nhận nhiều kết quả tích cực.
Trước khi thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, cơ chế đặc thù quy định Quốc hội quyết định phân bổ dự toán chi thường xuyên ngân sách trung ương theo tổng mức kinh phí của từng chương trình mục tiêu quốc gia. Thủ tướng Chính phủ thực hiện giao dự toán cho các địa phương theo tổng kinh phí từng chương trình; Hội đồng nhân dân cấp tỉnh có quyền quyết định phân bổ hoặc phân cấp cho Hội đồng nhân dân cấp huyện phân bổ dự toán ngân sách chi tiết đến dự án thành phần.
Sau khi chuyển sang mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, thẩm quyền quyết định chi tiết đến từng dự án thành phần được điều chỉnh từ Hội đồng nhân dân cấp huyện xuống Hội đồng nhân dân cấp xã, phù hợp với định hướng phân quyền, phân cấp sâu hơn.
Triển khai cơ chế đặc thù này, ở cấp trung ương, Chính phủ đã trình Quốc hội thông qua phân bổ dự toán ngân sách trung ương năm 2025 tại Nghị quyết số 160/2024/QH15. Trong đó, Quốc hội đã phân bổ 1.867,545 tỷ đồng kinh phí thường xuyên cho chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giao Chính phủ phân bổ tiếp 26.256,326 tỷ đồng cho các chương trình mục tiêu quốc gia còn lại. Thủ tướng Chính phủ đã giao 17.769,535 tỷ đồng, đạt 63,1% tổng dự toán được Quốc hội phê duyệt, phần còn lại 10.354,336 tỷ đồng kinh phí thường xuyên chưa được phân bổ.
Tại các địa phương, trước thời điểm mô hình 2 cấp được vận hành, 22 địa phương lựa chọn phương án phân cấp cho Hội đồng nhân dân cấp huyện quyết định chi tiết việc phân bổ. Sau khi chính thức vận hành mô hình mới từ ngày 1/7/2025, 19 địa phương được hợp nhất từ 22 địa phương trên đã thực hiện phân cấp tiếp cho Hội đồng nhân dân cấp xã theo đúng quy định tại Nghị quyết số 125/2025/NĐ-CP của Chính phủ.
Theo đánh giá của các địa phương, việc để địa phương tự quyết định phân bổ kinh phí giúp tăng tính chủ động, linh hoạt, phù hợp với tình hình thực tế từng nơi, đồng thời rút ngắn quy trình, thủ tục và thời gian trong công tác phân bổ ngân sách. Quan trọng hơn, cơ chế này đã đảm bảo tính nhất quán trong việc áp dụng cho cả ba chương trình mục tiêu quốc gia, bao gồm xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Tiếp tục phân cấp, phân quyền mạnh mẽ
Bên cạnh những hiệu quả mang lại, vẫn còn tồn tại một số hạn chế phát sinh trong quá trình thực hiện. Cụ thể, trong khi các Quyết định phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 của Thủ tướng Chính phủ (như Quyết định số 1719/QĐ-TTg và Quyết định số 90/QĐ-TTg) quy định rõ mức kinh phí chi tiết theo từng dự án thành phần thì việc giao tổng kinh phí cho địa phương quyết định phân bổ có thể làm thay đổi cơ cấu vốn đã được phê duyệt. Điều này dẫn tới khó khăn trong theo dõi, đánh giá kết quả thực hiện chi tiết theo dự án, tiểu dự án, nội dung thành phần của mỗi chương trình.
Để khắc phục hạn chế nêu trên và quán triệt chủ trương tăng cường phân cấp, phân quyền trong quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo xây dựng nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ vốn ngân sách trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia cho các địa phương mới. Nguyên tắc được đề ra là Trung ương phân bổ tổng vốn cho từng chương trình mục tiêu quốc gia, còn địa phương sẽ quyết định chi tiết và tổ chức thực hiện.
Bộ Tài chính cùng các chủ chương trình, bộ, ngành và địa phương cũng được giao nhiệm vụ đẩy nhanh tiến độ vận hành chế độ báo cáo trực tuyến về các chương trình mục tiêu quốc gia trên Hệ thống trong giám sát, đánh giá các chương trình mục tiêu quốc gia.
Đây sẽ là giải pháp nhằm đồng bộ hóa dữ liệu, tăng tính minh bạch và hiệu quả trong công tác theo dõi, giám sát và đánh giá kết quả triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia. Từ đó, góp phần khắc phục những hạn chế hiện nay và nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong phân bổ và sử dụng ngân sách trung ương.
