Hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0

Ngày 21/10, tại hội thảo "Biến rác thải thành năng lượng sạch: Giải pháp cho phát triển bền vững", do Báo Người Lao Động tổ chức, nhiều sáng kiến về xử lý rác, bảo vệ môi trường đã được chia sẻ.

Theo TS Phạm Viết Thuận - Viện trưởng Viện Kinh tế tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh, nếu biết biến rác thành năng lượng thì không chỉ giảm ô nhiễm mà còn tạo ra nguồn năng lượng tái tạo, thân thiện môi trường, góp phần vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 – Net Zero vào năm 2050 mà Việt Nam đã cam kết tại COP26.

TP. Hồ Chí Minh hiện là trung tâm kinh tế – xã hội lớn nhất cả nước, với gần 14 triệu dân, tạo ra trung bình 13.000 – 14.000 tấn rác thải sinh hoạt mỗi ngày. Tốc độ đô thị hóa, tăng dân số cơ học và mở rộng khu công nghiệp khiến lượng rác tăng trung bình 6–8% mỗi năm.

Dù vậy, 85% rác vẫn được xử lý bằng phương pháp chôn lấp, chủ yếu tại hai khu vực lớn: Đa Phước (huyện Bình Chánh cũ) và Phước Hiệp (huyện Củ Chi cũ), tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ).

Tuy nhiên, phương pháp này đang tiêu tốn diện tích đất khổng lồ với khoảng 300ha cho mỗi bãi rác, gây phát sinh khí CH₄ (metan) – loại khí có hiệu ứng nhà kính gấp 28 lần CO₂. Ngoài ra, nước rỉ rác thấm xuống đất, ô nhiễm nguồn nước ngầm, tạo mùi hôi kéo dài hàng chục năm.  

Về phía doanh nghiệp đầu tư, TP. Hồ Chí Minh đã có 5 dự án đốt rác phát điện được cấp phép với tổng công suất thiết kế hơn 340 MW, song phần lớn vẫn chưa thực hiện được do nhiều nguyên nhân. Nguyên nhân chính là thủ tục đầu tư, quy hoạch điện 7, cơ chế giá điện và công nghệ siêu giới hạn quá cao.

Theo khảo sát mới nhất, rác thải tại TP. Hồ Chí Minh có thành phần gồm: Hữu cơ: 45%;  Xây dựng – xà bần: 27%;  Nhựa, nilon: 9%; Đồ dùng, kim loại, chai lọ: khoảng 15%. Điều này cho thấy tới 70% rác có thể tái chế hoặc tái sử dụng.

Theo phân tích của ông Thuận, nếu 50% lượng rác hữu cơ được chuyển hóa thành phân bón hoặc khí sinh học (biogas), và phần còn lại được đốt phát điện, TP. Hồ Chí Minh có thể tái sinh hàng nghìn MWh điện mỗi ngày – đủ cung cấp cho 100.000 hộ dân.

Chính phủ nhấn mạnh rõ định hướng phát triển kinh tế phải đi đôi với bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu và chuyển đổi năng lượng xanh. Điều đó cho thấy vấn đề rác thải không còn là chuyện riêng của ngành môi trường – mà là bài toán phát triển của cả quốc gia.

Những dự án xử lý rác hiện đại

Chia sẻ kinh nghiệm từ địa phương, ông Thái Đại Ngọc - Bí thư tỉnh ủy Gia Lai cho biết, sau sáp nhập tỉnh Gia Lai có diện tích lớn thứ 2 của cả nước với dân số khoảng 3,5 triệu người. Qua thống kê, tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt của Gia Lai khoảng 1.800 tấn/ngày và tỉ lệ thu gom đạt 71%. Trong đó, tỉ lệ thu gom ở đô thị đạt 90,6% và nông thôn đạt 56%.

Theo ông Thái Đại Ngọc, để tỉnh Gia Lai phát triển bền vững thì phải giải quyết được bài toán biến rác thải thành năng lượng sạch. Ông nhấn mạnh "đây là con đường phải đi". Bởi việc này giúp tỉnh Gia Lai giải quyết môi trường cho cộng đồng; phát triển du lịch, dịch vụ; xuất khẩu nông sản.

“Để biến rác thải thành năng lượng sạch cần vào cuộc đồng bộ của chính quyền, người dân. Trong đó 3 vấn đề cần bàn là Thu hút đầu tư công nghệ xử lý rác hiện đại; Thúc đẩy liên kết công- tư và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực môi trường; Nâng cao nhận thức, hình thành văn hóa ứng xử xanh trong cộng đồng”, ông Ngọc nhấn mạnh.

Bà Lê Thị Bích Thảo, Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Môi trường tỉnh Vĩnh Long, thông tin tổng lượng rác phát sinh trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long khoảng 1.200 tấn/ngày. 

Trong đó, khoảng 200 tấn được xử lý bằng phương pháp đốt, 300 tấn được tái chế, phần còn lại chủ yếu xử lý bằng hình thức chôn lấp. Toàn tỉnh có khoảng 20 đơn vị thu gom, vận chuyển rác thải sinh hoạt.

Để xử lý rác hiệu quả, dự kiến đến cuối năm 2026 hoặc đầu năm 2027, Vĩnh Long sẽ đưa vào vận hành một nhà máy xử lý rác thải có công suất gần 500 tấn/ngày.

Song song đó, tỉnh cũng đang tìm kiếm nhà đầu tư cho một dự án nhà máy xử lý rác thải quy mô lớn, với tổng mức đầu tư khoảng 1.400 tỉ đồng. Tỉnh mong muốn có đối tác đủ năng lực và kinh nghiệm để cùng địa phương giải quyết triệt để bài toán xử lý rác thải trong thời gian tới.

Liên quan đến các dự án xử lý rác, PGS. TS Phùng Chí Sỹ - Phó Chủ tịch Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam, cho biết trong 20 năm gần đây, tại Việt Nam có khoảng 20 dự án đầu tư nhà máy đốt rác phát điện đã và đang được triển khai.

Nhận diện khó khăn, vướng mắc hiện nay, ông Sỹ cho biết, cơ sở pháp lý về đốt rác phát điện còn mang tính định hướng chung chung, chưa có hướng dẫn cụ thể, nhiều nội dung còn chồng chéo tại các Luật, Nghị định khác nhau.

Hiện có nhiều công nghệ mới trong lĩnh vực điện rác như: Khí hóa phát điện, lên men tạo khí biogas phát điện, đốt plasma phát điện... chưa được quy định rõ ràng, đầy đủ về giá mua điện.

Do đó, ông Sỹ kiến nghị, Nhà nước phải xây dựng một hành lang pháp lý rõ ràng, phù hợp, cụ thể hóa cơ chế chính sách để phát triển công nghệ điện rác, bao gồm những chính sách về quy hoạch đầu tư, giá mua điện, tiêu chuẩn thẩm định kỹ thuật, quy chuẩn kỹ thuật; bổ sung, hoàn thiện định mức kinh tế - kỹ thuật về WtE ( chuyển hóa chất thải thành năng lượng) thu gom, vận chuyển, xử lý và đặc biệt là phân loại chất thải rắn tại nguồn.