Đây là nhận định của ông Ngô Vĩnh Bạch Dương - Chuyên gia kinh tế, Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật (Viện Nhà nước và pháp luật) trong khi trao đổi với phóng viên về những nội dung liên quan tài sản số, tài sản mã hóa tại Việt Nam.
Phóng viên: Việt Nam hiện vẫn chưa có quy định pháp lý cụ thể nào về tài sản mã hóa, tiền số, nhưng các hoạt động giao dịch liên quan đang diễn ra vô cùng sôi động. Điều này có thể gây rủi ro gì cho nhà đầu tư, đặc biệt là gần 20 triệu tài khoản đang sở hữu loại hình tài sản này?
Ông Ngô Vĩnh Bạch Dương: Dễ thấy nhất là việc người nắm giữ, giao dịch tài sản mã hóa không được bảo hộ quyền tài sản. Do chưa được công nhận là tài sản hợp pháp, nhà đầu tư khi có tranh chấp, mất tài sản hoặc bị lừa đảo mà không có một biện pháp pháp lý nào có thể bảo vệ họ một cách thỏa đáng.
Ví dụ thế này, việc kiện đòi một thứ chưa được coi là hợp pháp thì khó được thụ lý, đồng thời việc thu thập, xác minh các chứng cứ đều rất khó khăn, không đơn thuần là chuyện công nghệ phức tạp mà chủ yếu là tính hợp pháp của chứng cứ và quá trình thu thập, xác minh chứng cứ được xác định như thế nào trong môi trường .
Thực tiễn đã cho thấy nhiều dự án đa cấp, Ponzi, rug pull (rút vốn đột ngột) đang lợi dụng sự thiếu hiểu biết của nhà đầu tư để chiếm đoạt tài sản mã hóa. Dù chỉ mất tài sản mã hóa, nhưng nhà đầu tư đã phải tiêu tốn thời gian, công sức và chi những khoản tiền pháp định để có được các tài sản mã hóa đó, cho nên cái mất ở đây là mất tiền thật, mất tài sản thật chứ không ảo. Quy định pháp luật về tạo lập, phát hành, lưu trữ, giao dịch, nếu có, sẽ là một công cụ quan trọng để kiểm soát các rủi ro đó. Trường hợp ngược lại, nếu không có quy định của pháp luật về lĩnh vực này, các dự án ma như vậy sẽ có thêm nhiều cơ hội để gây thiệt hại cho các nhà đầu tư.
Do đó, việc sớm hoàn thiện hành lang pháp lý là rất quan trọng để bảo vệ nhà đầu tư và đảm bảo sự phát triển bền vững của thị trường. Đồng thời nó cũng tạo ra các công cụ quản lý để nhà nước kiểm soát và chống lại các rủi ro về an ninh tiền tệ, tài trợ khủng bố, rửa tiền.
Phóng viên: Hàng tỷ USD của người Việt đang được đổ vào tài sản mã hóa, tài sản số giống như một “canh bạc”. Vậy, làm sao để hóa giải thách thức này và tận dụng được nguồn vốn khổng lồ đó?
Ông Ngô Vĩnh Bạch Dương: Tôi khá đồng tình với nhận định về tính chất giống như “canh bạc” của việc đổ tiền vào tài sản mã hóa, với kỳ vọng nó tăng giá trị hàng trăm, hàng ngàn lần trong tương lai gần. Thực tế giá trị sử dụng tài sản mã hóa hữu ích đến đâu còn cần thời gian chứng minh thì các kỳ vọng, niềm tin của những người tham gia thị trường đã làm cho giá cả của chúng chuyển động, thậm chí là chuyển động dữ dội. Các bước sóng giá có biên độ 30-60% khá phổ biến, cá biệt có biến động cả ngàn phần trăm trong một vài ngày, nhưng cũng có những tài sản bị dừng giao dịch ngay sau khi phát hành. Biến động mạnh có thể làm người ta giàu trong vài ngày nhưng cũng có thể làm họ phá sản sau một phiên giao dịch.
Để tận dụng dòng vốn này, thay vì để nó trở thành một canh bạc rủi ro, kiểm soát việc biến rủi ro cá nhân thành rủi ro xã hội (như hiện tượng vỡ nợ hàng loạt), chúng ta cần thực hiện nhiều biện pháp. Nói về mục tiêu và nhiệm vụ, chúng ta phải chuyển dòng vốn đầu cơ thành dòng vốn đầu tư vào đổi mới sáng tạo.
Hầu hết nhà đầu tư hiện nay tham gia vào thị trường tài sản mã hóa theo hướng đầu cơ ngắn hạn, thay vì đầu tư dài hạn vào công nghệ blockchain hay các dự án có giá trị thực tiễn. Các giải pháp, cũng là nhiệm vụ bao gồm nhưng không giới hạn trong các hành động chính sách: Công nhận tài sản mã hóa là một loại tài sản hợp pháp và quản lý theo các quy định chặt chẽ, tránh tình trạng thị trường “xám” như hiện nay.
Dù vậy, điều này cũng không thể đủ vì việc công nhận hay thừa nhận chỉ trao quyền cho người nắm giữ tài sản mã hóa chứ không thể kiểm soát được hết các rủi ro từ bên ngoài. Vì vậy, cũng là giải pháp pháp lý, nhưng nó đặt trọng tâm vào các thực thể trung gian như các sàn giao dịch, đó là cấp phép và kiểm soát hoạt động của các sàn giao dịch trong nước cũng như nước ngoài hướng đến các nhà giao dịch Việt Nam, yêu cầu tuân thủ các tiêu chuẩn chống rửa tiền (AML), xác minh danh tính (KYC), đặt máy chủ tại Việt Nam, thống kê và báo cáo giao dịch phát sinh.
Các giải pháp về thuế giao dịch cũng là một công cụ quan trọng để bảo đảm người giao dịch có trách nhiệm với đất nước, cũng đồng thời là việc mở rộng cơ sở thuế, tăng thu ngân sách nhằm thực hiện các lợi ích chung. Điều quan trọng là phải tổ chức kê khai và báo cáo biến động tài sản mã hóa của nhà đầu tư, nhà giao dịch, giám sát hoạt động của các sàn giao dịch để tránh thất thu và thực hiện các giao dịch bất minh. Ngoài ra, mức thuế cũng nên được xác định một cách hợp lý, không quá cao để tránh hiện tượng chuyển vốn ra nước ngoài.
Nếu quản lý tốt, tài sản mã hóa có thể trở thành một động lực phát triển kinh tế số của đất nước thay vì chỉ là một công cụ đầu cơ siêu rủi ro.
Phóng viên: Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tài chính phối hợp với các đơn vị liên quan sớm hoàn thiện hồ sơ nghị quyết thí điểm để quản lý các hoạt động liên quan đến tài sản ảo, tài sản mã hóa. Ông có thể đề xuất ý kiến để chính sách sớm được thực thi, hiệu quả?
Ông Ngô Vĩnh Bạch Dương: Việc Thủ tướng giao Bộ Tài chính phối hợp với các đơn vị liên quan để hoàn thiện hồ sơ nghị quyết thí điểm về quản lý tài sản ảo, tài sản mã hóa là một bước quan trọng trong việc định hướng chính sách cho lĩnh vực này tại Việt Nam. Để chính sách sớm được thực thi và đạt hiệu quả, có thể xem xét các đề xuất sau:
Một là, xác định phạm vi pháp lý rõ ràng, định nghĩa cụ thể các loại tài sản mã hóa, phân biệt giữa tiền mã hóa (cryptocurrency), token tiện ích (utility token) và token chứng khoán (security token), tài sản số trong game hoặc các nền tảng số. Nghị quyết thí điểm này cũng cần làm rõ tài sản nào được phép giao dịch, tài sản nào bị hạn chế, và tài sản nào không được phép.
Hai là, thực hiện thí điểm Sandbox, cần áp dụng thử nghiệm có kiểm soát cho một số sàn giao dịch và doanh nghiệp blockchain, tương tự như nhiều nước đã làm trong thời gian qua.
Ba là, quản lý sàn giao dịch trong nước, yêu cầu đăng ký hoạt động, đảm bảo minh bạch tài chính và bảo vệ tài sản khách hàng. Các sàn giao dịch quốc tế lâu năm đã được cấp phép tại các thị trường lớn như Mỹ, EU cũng có thể được phép hoạt động hợp pháp tại Việt Nam nếu họ tuân thủ các yêu cầu về thành lập doanh nghiệp tại Việt Nam, đặt máy chủ tại Việt Nam và thực hiện các nghĩa vụ khác như doanh nghiệp Việt Nam.
Bốn là, quản lý thuế và giám sát tài chính. Cần thu thuế từ giao dịch tài sản mã hóa nhưng theo mô hình linh hoạt để tránh gây áp lực lên nhà đầu tư.
Năm là, cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế. Tiếp thu các bài học, thực tiễn tốt từ các nước đi trước như Singapore, UAE, EU trong việc quản lý tài sản mã hóa để đảm bảo vừa kiểm soát được rủi ro vừa thu hút dòng vốn đầu tư. Nội dung chính sách này cũng cần đặt thêm nhiệm vụ không dừng lại ở việc học hỏi mà còn triển khai hợp tác quốc tế trong việc phòng chống tội phạm rửa tiền, tài trợ khủng bố và đặc biệt là bảo vệ nhà đầu tư, nhà giao dịch.
Bộ Tài chính sẽ có vai trò trung tâm trong việc xây dựng chính sách quản lý tài sản mã hóa. Vai trò này sẽ được thể hiện qua các chức năng, hoạt động như xây dựng khung pháp lý, đảm bảo minh bạch và ổn định tài chính; Quản lý thuế và chống thất thoát ngân sách bằng cách yêu cầu kê khai thuế từ giao dịch tài sản mã hóa; Cấp phép và kiểm soát các sàn giao dịch, đảm bảo hoạt động theo tiêu chuẩn quốc tế.
Bộ này cũng cần xây dựng một thiết chế mới, hoặc bổ sung chức năng cho các thiết chế hiện có (chẳng hạn Ủy ban Chứng khoán Nhà nước) để bảo vệ nhà đầu tư, hạn chế lừa đảo và rửa tiền thông qua các cơ chế giám sát chặt chẽ. Với năng lực, kinh nghiệm trong quản lý, điều hành thị trường tài chính từ nhiều năm qua, tôi cho rằng Bộ Tài chính sẽ thực hiện tốt vai trò trung tâm này của mình.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!
