Yêu cầu từ thực tiễn
Trong những năm gần đây, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam diễn ra rất mạnh mẽ. Việc gia nhập các tổ chức kinh tế thế giới và khu vực như Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), Hiệp định thương mại Việt - Mỹ, Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), cam kết với các tổ chức tài chính như ADB, WB, IMF... đòi hỏi Việt Nam phải cung cấp thông tin có tính chuẩn mực, có khả năng so sánh và được quốc tế thừa nhận. Đồng thời, bối cảnh mới cũng đòi hỏi Việt Nam phải tuân thủ theo lộ trình đã thỏa thuận có cam kết về minh bạch hóa thông tin kế toán, nhất là trong lĩnh vực kế toán công.
Không thể phủ nhận Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc nghiên cứu xây dựng các quy định trong lĩnh vực kế toán công theo hướng hòa nhập với các thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng cách nhất định với thông lệ quốc tế về việc ghi nhận và trình bày các thông tin về thu chi ngân sách nhà nước (NSNN), kế toán các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, kế toán thuế và kế toán tại các đơn vị hành chính sự nghiệp. Hiện nay, Luật Kế toán đã quy định về lập báo cáo tài chính nhà nước của Chính phủ để báo cáo Quốc hội do đó, cần phải hoàn thiện các quy định để báo cáo tài chính nhà nước có số liệu đầy đủ, chính xác và minh bạch theo thông lệ quốc tế.
Đề án công bố hệ thống chuẩn mực kế toán công Việt Nam ban hành kèm theo Quyết định số 1299/QĐ-BTC ngày 31/7/2019 (Đề án 1299) của Thủ tướng Chính phủ. Mục tiêu của Đề án 1299 là hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về tài chính, kế toán; tạo dựng công cụ quản lý nhà nước hiệu lực, hiệu quả đối với các nguồn lực công ở Việt Nam; nâng cao trách nhiệm giải trình của các đơn vị trong lĩnh vực công một cách kịp thời, đầy đủ và được quốc tế thừa nhận; là cơ sở để xây dựng và báo cáo tài chính nhà nước; thúc đẩy sự hội nhập của nền kinh tế, đặc biệt là trong lĩnh vực công với khu vực và thế giới, góp phần nâng cao tính minh bạch và có thể so sánh được của các thông tin tài chính.
Theo kế hoạch của Đề án 1299, giai đoạn 1 (từ năm 2020-2023) xây dựng, ban hành và công bố các chuẩn mực kế toán công Việt Nam (chuẩn mực) giai đoạn 1, gồm 04 đợt ban hành với 21 chuẩn mực; các chuẩn mực kế toán công Việt Nam được xây dựng trên cơ sở nội dung của Hệ thống chuẩn mực kế toán công quốc tế (IPSAS).
Theo Kế hoạch, năm 2024, Bộ Tài chính thực hiện tổng kết, đánh giá về các công việc đã thực hiện giai đoạn 1 và có kế hoạch tiếp theo cho giai đoạn 2. Tuy nhiên, do độ phức tạp về kỹ thuật, có nhiều khác biệt giữa yêu cầu nguyên tắc của chuẩn mực với pháp luật trong lĩnh vực công ở Việt Nam (Luật NSNN, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, Luật Quản lý nợ công, Luật Đầu tư công, cơ chế về giao tự chủ tài chính,…), nên ngay đợt 1 đã ban hành chậm hơn so với kế hoạch (năm 2021 thay vì năm 2020 như dự kiến).
Ngoài ra, do sự khác biệt này nên có một số nội dung của chuẩn mực được ban hành mới chỉ là thông lệ tốt để các đơn vị trong Bộ nghiên cứu xây dựng chính sách phù hợp theo lộ trình mà chưa triển khai thực hiện nay được. Vì vậy, so với Đề án 1299, thực tế phải thay đổi hình thức ban hành từ Thông tư sang Quyết định của Bộ trưởng Bộ Tài chính.
Với lực lượng công chức chuyên môn làm chuẩn mực rất mỏng, các hỗ trợ từ bên ngoài (chuyên gia, tư vấn,…) đối với khu vực công còn rất hạn chế chủ yếu do công chức của Cục QLGSKT thực hiện.
Hơn nữa, do không có hỗ trợ tài chính từ trong nước cho hoạt động xây dựng chuẩn mực, cho nên dù rất cố gắng nhưng cho đến hết năm 2024 Việt Nam mới công bố được 3 đợt gồm 16 chuẩn mực. Theo kế hoạch của Đề án 1299, đợt 4 Việt Nam sẽ tiếp tục công bố 05 chuẩn mực tiếp theo trên cơ sở các chuẩn mực kế toán quốc tế (IPSAS) còn lại.
Triển khai áp dụng chuẩn mực kế toán công Việt Nam
Căn cứ nội dung các chuẩn mực đã công bố, cho đến nay Cục QLGSKT đã nghiên cứu, triển khai hướng dẫn thực hiện hầu hết các nội dung của chuẩn mực trong Thông tư số 24/2024/TT-BTC ngày 17/4/2024 về hướng dẫn chế độ kế toán hành chính sự nghiệp (có hiệu lực từ năm tài chính 2025).
Các quy định của Thông tư số 24/2024/TT- BTC đảm bảo việc ghi chép kế toán được thực hiện thống nhất và số liệu báo cáo tài chính của đơn vị được trình bày đầy đủ, minh bạch, nâng cao chất lượng thông tin tài chính của đơn vị phù hợp trong bối cảnh tự chủ tài chính của các đơn vị, cung cấp thông tin nhằm quản lý, sử dụng các nguồn lực trong khu vực công tiết kiệm, hiệu quả, đúng quy định của pháp luật.
Ngoài việc triển khai hướng dẫn trực tiếp tại Thông tư số 24/2024/TT-BTC, Cục QLGSKT còn căn cứ nội dung chuẩn mực đã được công bố để tham gia với các đơn vị khác trong Bộ nhằm hoàn thiện chính sách pháp luật trong khu vực công, như phối hợp với Vụ NSNN, Cục Quản lý công sản, Kho bạc Nhà nước và các đơn vị liên quan khác để sửa đổi quy định tại Thông tư số 342/2016/TT-BTC ngày 30/12/2016 của Bộ Tài chính về xử lý khoản chênh lệch phụ trội giá bán khi phát hành trái phiếu Chính phủ, tham gia các quy định về quản lý và sử dụng tài sản công, các vấn đề về nâng cao chất lượng thông tin trong lập báo cáo tài chính nhà nước...
Việc công bố chuẩn mực kế toán công Việt Nam rất có ý nghĩa trong giai đoạn này, đóng góp vào việc cải cách chính sách tài chính trong khu vực công ở Việt Nam theo thông lệ quốc tế, được các nhà tài trợ quốc tế đánh giá rất cao, là cơ sở thông lệ tốt để nghiên cứu xây dựng các chính sách pháp luật có liên quan.
Hiện Cục QLGSKT đang thực hiện nghiên cứu để tiếp tục trình Bộ Tài chính công bố 5 chuẩn mực đợt 4 để hoàn thiện giai đoạn 1 của Đề án 1299 (tổng số 21 chuẩn mực) và sẽ thực hiện đánh giá các nội dung chuẩn mực đã ban hành để cập nhật phù hợp với các nội dung chuẩn mực quốc tế cũng như cơ chế chính sách của Việt Nam.
Các chuẩn mực đã được công bố
Quyết định số 1676/QĐ-BTC ngày 01/09/2021 công bố 05 chuẩn mực kế toán công Việt Nam đợt 1, gồm: Chuẩn mực số 01- Trình bày báo cáo tài chính; Chuẩn mực số 02- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ; Chuẩn mực số 12- Hàng tồn kho; Chuẩn mực số 17- Bất động sản, nhà xưởng, thiết bị; Chuẩn mực số 31- Tài sản vô hình.
Quyết định số 1366/QĐ-BTC ngày 06/07/2022 công bố 06 chuẩn mực kế toán công Việt Nam đợt 2, gồm: Chuẩn mực số 05- Chi phí đi vay; Chuẩn mực số 09- Doanh thu từ các giao dịch trao đổi; Chuẩn mực số 11- Hợp đồng xây dựng; Chuẩn mực số 14- Các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ kế toán năm; Chuẩn mực số 23- Doanh thu từ các giao dịch không trao đổi; Chuẩn mực số 24- Trình bày thông tin ngân sách trong báo cáo tài chính.
Quyết định số 1351/QĐ-BTC ngày 14/06/2024 công bố 05 chuẩn mực kế toán công Việt Nam đợt 3, gồm: Chuẩn mực số 03- Các chính sách kế toán, thay đổi ước tính kế toán và các sai sót; Chuẩn mực số 04- Ảnh hưởng của việc thay đổi tỷ giá hối đoái; Chuẩn mực số 19- Các khoản dự phòng, nợ phải trả tiềm tàng và tài sản tiềm tàng; Chuẩn mực số 32- Thỏa thuận nhượng quyền dịch vụ - Bên cấp quyền; Chuẩn mực số 43 - Thuê tài sản.
