Tránh thất thoát, lợi dụng chính sách không đấu giá quyền khai thác khoáng sản

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng.

Cơ sở dữ liệu quốc gia đối với khoáng sản sẽ hoàn thành trong quý II/2026

Tại phiên thảo luận về Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản của Quốc hội ngày 1/12, nhiều đại biểu Quốc hội đã đưa ra ý kiến về cơ chế cấp phép khai thác khoáng sản phục vụ công trình công cộng và các dự án trọng điểm. Các đại biểu đề nghị cân nhắc về phạm vi công trình được hưởng chính sách và thẩm quyền quyết định cấp phép, đồng thời tránh mở rộng đối tượng không cần quy hoạch, dẫn đến kẽ hở trục lợi chính sách.

Làm rõ vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, việc khai thác mở rộng xuống sâu chỉ áp dụng với các mỏ đang hoạt động, không cần bổ sung quy hoạch, còn các dự án mới bắt buộc phải có quy hoạch đầy đủ. Đối với việc cấp phép khai thác khoáng sản nhóm 3 để làm vật liệu xây dựng thông thường, dự thảo Luật quy định cấp phép không phải căn cứ vào phương án quản lý về địa chất, khoáng sản trong quy hoạch tỉnh, nhưng các khu vực mỏ vẫn phải phù hợp với các nội dung khác của quy hoạch tỉnh như yêu cầu về quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường, xây dựng hạ tầng.

Cùng với đó, các tổ chức, cá nhân phải thực hiện thăm dò, đánh giá trữ lượng khoáng sản làm cơ sở cấp phép khai thác. Các quy định về an toàn kỹ thuật trong khai thác mỏ, thống kê và kiểm kê trữ lượng đã khai thác cũng được áp dụng nhằm giảm thiểu rủi ro và tránh lãng phí tài nguyên khoáng sản.

Trước một số ý kiến của đại biểu Quốc hội đề nghị cần phải xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia đối với khoáng sản, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho hay, Bộ được Chính phủ giao chủ trì thực hiện nhiệm vụ này và sẽ được hoàn thành trong quý II/2026.

Vấn đề quản lý khoáng sản đất hiếm cũng được nhiều đại biểu quan tâm. Theo Bộ trưởng Trần Đức Thắng, Việt Nam là một trong những nước có trữ lượng đất hiếm lớn, đứng thứ hai, thứ ba trên thế giới, phân bố tại 21 tỉnh, thành phố. Bộ đã khoanh định cơ bản đầy đủ các khu vực mỏ và chủ trì cùng các bộ, ngành xây dựng Chiến lược quốc gia về đất hiếm, dự kiến trình Chính phủ và cấp có thẩm quyền ban hành vào đầu năm 2026. Sau khi hoàn thành việc khoanh định, bước quan trọng tiếp theo là đưa đất hiếm vào khai thác và chế biến sâu để mang lại lợi ích kinh tế cho đất nước. Dự thảo Luật cũng tách đất hiếm ra thành một chương riêng, với chế tài cụ thể để Chính phủ ban hành các văn bản dưới luật, hướng tới hình thành chuỗi giá trị khép kín và hạn chế tối đa việc xuất khẩu nguyên liệu thô.

Tạo nguồn nguyên liệu ổn định cho các công trình, dự án quan trọng

Đại biểu cũng đề cập đến khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng - Đoàn TP. Hồ Chí Minh cho biết, dự thảo luật mở rộng phạm vi khu vực không đấu giá để bảo đảm an ninh năng lượng, nguyên liệu cho dự án trọng điểm và các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Đại biểu đồng tình với định hướng bảo đảm nguồn cung vật liệu cho nền kinh tế, song cho rằng phạm vi khu vực không đấu giá nếu không có tiêu chí rõ ràng và cơ chế đánh giá định kỳ sẽ rất dễ bị lạm dụng, dẫn tới nguy cơ giao mỏ theo chỉ định thiếu cạnh tranh và thất thu ngân sách nhà nước.

Do đó, đại biểu đề nghị xem xét, bổ sung bắt buộc làm rõ căn cứ kỹ thuật, sản lượng, thời hạn phục vụ dự án; công khai danh sách khu vực không đấu giá hàng năm và thu hồi cơ chế không đấu giá khi dự án đã hoàn thành để tránh duy trì tình trạng độc quyền tài nguyên.

Quang cảnh phiên họp.

Làm rõ nội dung này, Bộ trưởng Trần Đức Thắng thông tin, dự thảo Luật đã thiết kế nguyên tắc và tiêu chí cụ thể nhằm tạo nguồn nguyên liệu ổn định cho các nhà đầu tư thi công các công trình, dự án quan trọng và cấp bách, cũng như các dự án chế biến khoáng sản. Bộ trưởng ví dụ, mỏ đá phục vụ nhà máy xi măng đã được cấp phép nếu mang ra đấu giá sẽ không phù hợp. Do đó, dự thảo Luật giao Chính phủ quy định chi tiết các điều kiện, trình tự khoanh định khu vực không đấu giá.

Theo Bộ trưởng, quá trình khoanh định sẽ phối hợp liên ngành giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an và các địa phương để đánh giá đầy đủ nhu cầu thị trường, hiệu quả sử dụng tài nguyên, năng lực chủ đầu tư, tác động môi trường và sinh kế người dân. Cách làm này giúp hình thành chuỗi chế biến sâu trong nước, kiểm soát rủi ro ngay từ khâu xác lập khu vực, và tránh việc lợi dụng chỉ định gây thất thoát tài nguyên khoáng sản chiến lược đặc biệt quan trọng. Trong quá trình tổ chức thực hiện, Bộ trưởng khẳng định sẽ quan tâm đến ý kiến của các đại biểu Quốc hội để tránh thất thoát và lợi dụng chính sách.

Bộ trưởng Trần Đức Thắng nhấn mạnh, việc hoàn thiện dự thảo luật với các quy định trên sẽ giúp vừa đẩy nhanh khai thác vật liệu phục vụ các công trình trọng điểm, vừa quản lý đất hiếm hiệu quả và khoanh định hợp lý khu vực không đấu giá quyền khai thác, đảm bảo phát triển bền vững và mang lại lợi ích lâu dài cho đất nước.