Bộ Tài chính cho biết, tại Điều 5 Nghị định số 53/2020/NĐ-CP quy định miễn phí BVMT đối với các trường hợp sau: Nước xả ra từ các nhà máy thủy điện; nước biển dùng vào sản xuất muối xả ra; nước thải sinh hoạt của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân ở các xã, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân ở các phường, thị trấn chưa có hệ thống cấp nước sạch, hộ gia đình, cá nhân không kinh doanh ở các phường, thị trấn đã có hệ thống cấp nước sạch tự khai thác nước sử dụng; nước làm mát (theo quy định pháp luật về BVMT) không trực tiếp tiếp xúc với các chất gây ô nhiễm, có đường thoát riêng; nước thải từ nước mưa tự nhiên chảy tràn; nước thải từ các phương tiện đánh bắt thủy sản của ngư dân và nước thải của các hệ thống xử lý nước thải tập trung khu đô thị theo quy định pháp luật về thoát nước và xử lý nước thải đã xử lý đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về môi trường theo quy định trước khi thải vào nguồn tiếp nhận.
Tuy nhiên, qua đánh giá của Bộ Tài chính, quy định miễn phí BVMT với những trường hợp trên còn tồn tại vướng mắc. Cụ thể, về miễn phí đối với nước xả ra từ các nhà máy thủy điện, thực tế cho thấy, nước xả từ nhà máy thủy điện gồm nhiều nguồn như: Nước qua tua bin chạy máy phát điện; nước thải sinh hoạt; nước rỉ ra từ phòng chứa máy móc thiết bị có nhiễm dầu (thường được quản lý theo quy định về chất thải nguy hại)...
Do đó, để làm rõ loại nước thải nào từ các nhà máy thủy điện được miễn phí, tại dự thảo Nghị định phí quy định về bảo vệ môi trường đối với nước thải, Bộ Tài chính đề xuất sửa thành: “Nước xả ra từ các nhà máy (đập, hồ) thủy điện, không bao gồm nước thải từ các hoạt động cơ khí, kỹ thuật, tổ chức, vận hành khác của nhà máy có tiếp xúc với các chất gây ô nhiễm”.
Với trường hợp khác, Bộ Tài chính cho biết, quy định hiện hành miễn phí cho toàn bộ nước thải sinh hoạt ở các xã chưa phản ánh đúng điều kiện kinh tế - xã hội đã thay đổi, đặc biệt sau khi áp dụng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp từ 1/7/2025. Bộ Tài chính đề xuất chỉ miễn phí cho các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân tại xã có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn theo quy định pháp luật đầu tư, và các địa bàn chưa có hệ thống cung cấp nước sạch.
Về trường hợp nước làm mát, theo Bộ Tài chính, trước đây, Nghị định số 53/2020/NĐ-CP miễn phí đối với nước làm mát không tiếp xúc trực tiếp với chất ô nhiễm và có đường thoát riêng. Tuy nhiên, một số nhà máy hiện sử dụng nước này để xử lý khí thải, không tách riêng đường thoát, gây khó xác định lưu lượng thải. Dự thảo mới quy định miễn phí cho “nước trao đổi nhiệt (nước làm mát)” theo đúng định nghĩa pháp luật về BVMT để bảo đảm thống nhất.
Trường hợp khác, Bộ Tài chính cho biết, Luật BVMT đã bắt buộc xử lý đạt chuẩn trước khi xả thải, do đó điều kiện này không cần gắn với việc miễn phí. Bộ Tài chính đề xuất miễn phí cho nước thải từ hệ thống thoát nước và xử lý nước thải (sinh hoạt) tại khu đô thị, khu chung cư, cụm dân cư tập trung (là hạng mục bắt buộc đầu tư theo Luật BVMT) nhằm tránh thu phí hai lần và đồng bộ quy định.
Đối với nước thải từ hoạt động khai thác khoáng sản, hiện nay, ngoài hoạt động khai thác cát, sỏi lòng sông, phần lớn các loại hình khai thác khoáng sản được thực hiện trên bề mặt (lộ thiên) hoặc dưới lòng đất (hầm lò). Quá trình này chủ yếu phát sinh nước mưa tự nhiên chảy tràn (loại nước thải phải được thu gom, thoát riêng theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường). Nghị định số 53/2020/NĐ-CP cũng đã quy định miễn thu phí đối với nước mưa chảy tràn.
Trên thực tế, các mỏ khoáng sản thường nằm ở khu vực đồi núi, xa trung tâm đô thị và khu dân cư. Doanh nghiệp khai thác khoáng sản hiện vẫn phải nộp phí BVMT đối với khai thác khoáng sản, trong đó đã tính đến yếu tố nước thải phát sinh (nếu có). Đối với một số loại hình khai thác như cát, sỏi, cuội, sạn… vốn diễn ra ở sông, suối, trên biển, lưu lượng nước thải gần như không thể xác định do hòa lẫn trong môi trường nước tự nhiên.
Vì vậy, để tránh việc một hoạt động vừa phải nộp phí BVMT đối với nước thải, vừa nộp phí BVMT đối với khai thác khoáng sản, Bộ Tài chính đề xuất bổ sung vào dự thảo Nghị định quy định miễn thu phí cho “nước thải từ hoạt động khai thác khoáng sản (trừ cơ sở sản xuất, chế biến khoáng sản)”.
Cũng tại dự thảo Nghị định, nhằm thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và sử dụng tài nguyên nước hiệu quả, Bộ Tài chính đề xuất miễn phí đối với “nước thải từ hoạt động sản xuất, chế biến được tái sử dụng theo quy định của pháp luật về môi trường”, áp dụng cho các trường hợp nước thải đạt chuẩn được dùng cho tưới cây xanh, rửa đường, hoặc phục vụ sản xuất.
