Giao dịch 1,5 tỷ USD/phiên, thị trường chứng khoán nâng chuẩn hạ tầng

Áp lực nâng cấp hạ tầng ngày càng rõ

Nhìn lại năm 2025, ông Nguyễn Sơn - Chủ tịch Hội đồng thành viên Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) cho rằng, thị trường chứng khoán Việt Nam đã bước sang một giai đoạn phát triển mới, với hai dấu mốc mang tính nền tảng.

Thứ nhất, việc hệ thống công nghệ thông tin mới (KRX) chính thức vận hành sau 5-7 năm chuẩn bị.

Thứ hai, sự kiện FTSE Russell công bố nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam từ cận biên lên mới nổi thứ cấp, với kỳ rà soát vào tháng 3/2026 và dự kiến chính thức nâng hạng vào tháng 9/2026.

Ông Nguyễn Sơn – Chủ tịch HĐTV Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC).

“Sau 25 năm vận hành thị trường, gần 30 năm hình thành cơ quan quản lý, chúng ta đã đi từ thị trường sơ khai lên cận biên và đang chuẩn bị bước sang giai đoạn thứ ba là gia nhập nhóm thị trường mới nổi”, ông Nguyễn Sơn nhấn mạnh.

Theo ông Nguyễn Sơn, việc hệ thống KRX đi vào vận hành cùng quyết định nâng hạng của FTSE Russell chính là hai nền tảng căn bản để thị trường tạo đà bứt phá trong năm 2026 và hướng tới các chuẩn mực cao hơn của MSCI trong dài hạn.

Từ góc độ hạ tầng vận hành, Chủ tịch VSDC cho biết hệ thống KRX đã hoạt động ổn định, an toàn, thông suốt từ tháng 5/2025, góp phần hiện đại hóa toàn bộ quy trình giao dịch, thanh toán và lưu ký. Đây là điều kiện cần để thị trường đáp ứng sự gia tăng nhanh về quy mô và thanh khoản, đồng thời mở ra dư địa phát triển các sản phẩm, dịch vụ mới. Trên nền tảng này, VSDC đang tiếp tục nghiên cứu nâng cấp, tăng hiệu năng xử lý, do hệ thống được xây dựng từ khá lâu và cần được hoàn thiện để theo kịp tốc độ mở rộng của thị trường.

Ông Nguyễn Sơn cho biết, quy mô giao dịch bình quân của thị trường chứng khoán Việt Nam hiện vào khoảng 1,5 tỷ USD mỗi phiên. So với nhiều thị trường trong khu vực, độ sâu của thị trường đã được cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, tốc độ mở rộng nhanh cũng đồng nghĩa với áp lực lớn hơn lên hạ tầng công nghệ và năng lực xử lý.

“Quy mô giao dịch như hiện nay đòi hỏi hệ thống phải tiếp tục được nâng cấp để đáp ứng nhu cầu trong giai đoạn tới”, ông Nguyễn Sơn nói.

Song song với sự gia tăng về thanh khoản, cơ sở nhà đầu tư cũng mở rộng nhanh. Việt Nam hiện có hơn 11,6 triệu tài khoản chứng khoán, vượt mục tiêu 11 triệu tài khoản Chính phủ đặt ra cho năm 2030; riêng tài khoản phái sinh đạt khoảng 2,5 triệu. Trên một thị trường hơn 80 triệu dân, đây là mức độ tham gia rất cao. Tuy nhiên, theo Chủ tịch VSDC, điểm yếu nằm ở cơ cấu nhà đầu tư khi khoảng 90% tài khoản thuộc về nhà đầu tư cá nhân, trong khi thiếu các định chế đầu tư chuyên nghiệp có vai trò ổn định thị trường.

“Bộ Tài chính đã phê duyệt đề án tái cấu trúc cơ sở nhà đầu tư và phát triển ngành quỹ, hướng tới nhà đầu tư chuyên nghiệp chiếm 20-30%. Nếu chỉ dựa vào nhà đầu tư cá nhân, thị trường sẽ biến động lớn do tác động của tâm lý và tài chính hành vi”, ông Nguyễn Sơn đặt vấn đề.

Chuẩn hóa thanh toán, quản trị rủi ro và bài toán duy trì dòng vốn

Trong bối cảnh quy mô giao dịch ngày càng lớn, Chủ tịch VSDC cho rằng việc chuẩn hóa hạ tầng thanh toán là yêu cầu mang tính then chốt. Theo đó, thị trường chứng khoán Việt Nam đang hướng tới áp dụng cơ chế thanh toán đối tác bù trừ trung tâm (CCP) - chuẩn mực đã được luật hóa trong Luật Chứng khoán 2019 và Luật Chứng khoán sửa đổi.

“Dự kiến, vào quý I/2027, chúng tôi sẽ vận hành CCP”, ông Nguyễn Sơn cho biết.

Hiện cơ chế này đã được áp dụng cho thị trường phái sinh, trong khi thị trường cơ sở vẫn vận hành theo mô hình bù trừ đa phương.

Theo lộ trình, VSDC sẽ thành lập một pháp nhân độc lập, có tài sản riêng, đứng ra làm đối tác với cả bên mua và bên bán, chịu trách nhiệm quản trị rủi ro cho toàn thị trường. Công tác chuẩn bị đã được triển khai song song với việc làm việc cùng nhà thầu công nghệ và các quỹ liên quan đến phòng vệ rủi ro.

Bên cạnh hạ tầng thanh toán, thị trường cũng kỳ vọng vào các sản phẩm và tiện ích mới mà hệ thống KRX cho phép, như giao dịch chứng khoán xuyên trưa, kéo dài thời gian giao dịch cho nhà đầu tư chuyên nghiệp, tổ chức giao dịch gắn IPO với niêm yết, cũng như các sản phẩm phái sinh và bán khống.

Song, ông Nguyễn Sơn nhấn mạnh việc triển khai bất kỳ sản phẩm nào cũng phải gắn với năng lực quản trị rủi ro đồng bộ của toàn bộ thành viên thị trường, từ Sở Giao dịch, Trung tâm Lưu ký đến các công ty chứng khoán, ngân hàng lưu ký. Các cơ chế xử lý như sell-out, buy-in, cưỡng chế hay xử lý giao dịch lỗi đều phải được thiết kế đầy đủ và vận hành hiệu quả.

Liên quan đến nâng hạng thị trường, Chủ tịch VSDC khẳng định đây không phải “đích đến” mà chỉ là điểm khởi đầu. Nâng hạng đồng nghĩa với việc thị trường phải đáp ứng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe của các tổ chức xếp hạng quốc tế, đồng thời duy trì các chuẩn mực này một cách bền vững. Ông cảnh báo, kinh nghiệm từ nhiều thị trường từng bị hạ hạng cho thấy hệ quả lớn nhất là dòng vốn rút đi đáng kể.

Theo ông Nguyễn Sơn, để duy trì và mở rộng dòng vốn, cần tháo gỡ đồng bộ các rào cản kỹ thuật và pháp lý theo chuẩn mực của chứng khoán toàn cầu, đặc biệt là yêu cầu của các global brokers. Một trong những nhiệm vụ cấp thiết là nâng cấp hệ thống STP – nền tảng chuyển mạch nghiệp vụ giữa ngân hàng lưu ký, tổ chức giám sát nước ngoài và công ty chứng khoán trong nước – nhằm tăng cường khả năng tương tác và kết nối.

“Đây là những việc phải làm ngay trong 6 tháng cuối năm nay, đầu năm tới và cả giai đoạn sau nâng hạng. Đừng nghĩ rằng lên thị trường mới nổi là vốn sẽ tự động chảy vào ào ào”, ông Sơn nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, bài toán then chốt hiện nay vẫn là nguồn hàng. Nếu không có thêm doanh nghiệp IPO gắn với niêm yết, không rút ngắn chu kỳ niêm yết, thiếu các sản phẩm như trái phiếu công trình, trái phiếu xanh, hoặc vắng bóng doanh nghiệp FDI niêm yết, thì khả năng thu hút dòng vốn trung và dài hạn sẽ bị hạn chế. Việc khối ngoại bán ròng khoảng 11 tỷ USD trong thời gian qua cũng cho thấy nhu cầu cấp thiết về các công cụ phòng vệ rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh biến động tỷ giá, khi nhà đầu tư vẫn thiếu các sản phẩm chuyên biệt.