Kế toán - tài chính chuyển vai trò sang dẫn dắt

Tại Hội thảo quốc tế Đổi mới trong chuyển đổi mô hình kinh doanh, kế toán và tài chính hướng tới phát triển bền vững tổ chức ngày 6/11 tại Hà Nội, PGS.TS Lê Trung Thành, Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế (Đại học quốc gia Hà Nội), nhấn mạnh bối cảnh “chuyển đổi kép” đang diễn ra sâu rộng. Một mặt là làn sóng chuyển đổi số dưới tác động của trí tuệ nhân tạo, mặt khác là yêu cầu hiện thực hóa các mục tiêu phát triển bền vững trên phạm vi toàn cầu.

Theo PGS. TS. Lê Trung Thành, hai động lực chuyển đổi này không chỉ tác động đến cách thức vận hành nền kinh tế mà còn đặt ra yêu cầu tái cấu trúc mô hình quản trị doanh nghiệp. Trong đó, kế toán và tài chính không còn giữ vai trò ghi nhận và phản ánh số liệu quá khứ đơn thuần, mà phải chuyển sang định hướng chiến lược, dự báo xu hướng, hỗ trợ hoạch định giá trị bền vững, và bảo đảm minh bạch trong toàn bộ chuỗi vận hành tổ chức.

Dẫn lại các sự kiện như vụ gian lận khí thải của Volkswagen hay vấn đề báo cáo của Tesco giai đoạn 2003-2023, TS. Nguyễn Huy Tâm (Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp thông tin tài chính và phi tài chính trong bảo đảm trách nhiệm doanh nghiệp. Kế toán hiện đại vì thế không chỉ theo dõi lợi nhuận mà còn phải đo lường tác động môi trường và xã hội, phản ánh đầy đủ dấu ấn của doanh nghiệp trong chuỗi phát triển bền vững.

Hiện nay, nhiều khung tiêu chuẩn toàn cầu về kế toán và kiểm toán hướng tới bền vững đang được áp dụng rộng rãi, bao gồm Hướng dẫn ESG của IFC, Báo cáo tích hợp và các bộ chỉ số đánh giá về môi trường, xã hội và quản trị. Các báo cáo kế toán theo đó phải đáp ứng yêu cầu đo lường và xác minh các chỉ số phát triển bền vững. TS. Nguyễn Huy Tâm cho rằng cần tiếp tục nghiên cứu sâu ứng dụng AI trong báo cáo ESG và triển khai tại doanh nghiệp nhỏ và nền kinh tế mới nổi.

Từ góc độ nghề nghiệp, kế toán viên tương lai không chỉ đảm bảo tính trung thực của thông tin tài chính mà còn đóng vai trò phân tích, xác định và giám sát các chỉ số phát triển bền vững, góp phần bảo vệ “sức khỏe của hành tinh”. Đây là sự chuyển dịch từ nhiệm vụ kiểm soát sang trách nhiệm dẫn dắt. Điều này đòi hỏi người làm nghề phải có năng lực liên ngành, vừa hiểu kinh tế, vừa nhận thức sâu về tác động môi trường và xã hội.

Nghiên cứu của PGS. TS. Kanitsorn Terdpaopong (Đại học Rangsit, Thái Lan) khảo sát 991 sinh viên kế toán tại bốn quốc gia ASEAN cũng cho thấy, giáo dục kế toán cần chuyển từ đào tạo kỹ năng thực hành thuần túy sang phát triển năng lực tư duy chiến lược, phân tích dữ liệu và đạo đức nghề nghiệp. Qua đó, kế toán viên tương lai có thể trở thành người quản lý và giám sát AI đáng tin cậy, tạo lập báo cáo theo tiêu chuẩn toàn cầu và đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Tích hợp ESG vào mô hình quản trị doanh nghiệp

Tại phiên thảo luận, các nhà khoa học trong và ngoài nước nhấn mạnh định hướng phát triển của lĩnh vực kế toán - kiểm toán trong giai đoạn mới. Trong đó, trọng tâm là tích hợp kế toán bền vững và báo cáo ESG vào hệ thống quản trị doanh nghiệp và cơ chế công bố quốc gia. Việc xây dựng mô hình báo cáo tích hợp phù hợp bối cảnh Việt Nam được coi là nền tảng để đo lường hiệu quả và minh bạch hóa tác động môi trường, xã hội và quản trị.

Cùng với đó, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và công nghệ số được xem là động lực quan trọng để nâng cao năng lực quản trị tài chính. AI và dữ liệu lớn cho phép phân tích rủi ro nhanh và sâu hơn, hỗ trợ dự báo chính xác, từ đó tối ưu hóa quyết định kinh doanh. Đây là con đường trực tiếp giúp doanh nghiệp tăng năng suất lao động, giảm chi phí và gia tăng khả năng cạnh tranh trong thị trường toàn cầu.

Trong phiên chia sẻ học thuật, PGS. TS. Nazim Hussain (Đại học Groningen, Hà Lan) trình bày nghiên cứu về hiện tượng “CSR decoupling”, khoảng cách giữa cam kết trách nhiệm xã hội và hành động thực tế của doanh nghiệp. Phân tích dữ liệu từ hàng nghìn tập đoàn quốc tế cho thấy sự đa dạng giới trong hội đồng quản trị, đặc biệt với thành viên nữ độc lập, có tác dụng tăng cường minh bạch và giảm nguy cơ doanh nghiệp chỉ thực hiện CSR vì hình thức.

Theo ông Hussain, phụ nữ giữ vai trò lãnh đạo không chỉ mang ý nghĩa bình đẳng giới mà còn đóng góp vào chất lượng quản trị và uy tín doanh nghiệp. Sự hiện diện của họ giúp tăng cường giám sát đạo đức, bảo vệ lợi ích cổ đông và củng cố niềm tin thị trường. Điều này cho thấy trách nhiệm xã hội không phải yếu tố phụ trợ, mà là chiến lược phát triển và quản trị bền vững có tác động thực tiễn đến giá trị doanh nghiệp.

Diễn giả Toshihiro Yamada (Haru4, Nhật Bản) giới thiệu mô hình kiến trúc gỗ đô thị dựa trên công nghệ vật liệu mới, cho phép xây dựng các công trình cao tầng bằng gỗ đạt tiêu chuẩn an toàn, thân thiện môi trường và phù hợp với xu thế giảm phát thải carbon. Nhật Bản đang hình thành nền kinh tế tuần hoàn gỗ với chu trình trồng - khai thác - tái tạo, đồng thời thúc đẩy giáo dục cộng đồng thông qua chương trình “MOKUIKU”, tạo nền văn hóa tiêu dùng xanh.

Ông Yamada nhận định sự phát triển của mô hình phụ thuộc vào hệ thống chính sách, tiêu chuẩn hóa công nghệ và chuỗi cung ứng gỗ bền vững. Việt Nam được xem là quốc gia có tiềm năng lớn nhờ nguồn rừng và xu hướng đô thị xanh đang mở rộng. Sự hợp tác giữa chính quyền, doanh nghiệp và kiến trúc sư có thể tạo nên mô hình đô thị sinh thái mới, góp phần cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường trong dài hạn.

Theo các chuyên gia, tái định hình nguồn nhân lực kế toán - tài chính là nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn tới. Các chương trình đào tạo cần chuyển từ dạy kỹ năng thao tác sang trang bị tư duy phân tích dữ liệu, năng lực sử dụng công nghệ, hiểu biết ESG và chiến lược bền vững. Lực lượng kế toán - kiểm toán viên tương lai sẽ trở thành người giám sát đáng tin cậy của AI và là lực lượng dẫn dắt doanh nghiệp trong hành trình chuyển đổi phát triển bền vững.