Trao đổi với phóng viên Tạp chí Kinh tế - Tài chính, Luật sư Nguyễn Thị Ngọc Anh - Giám đốc Công ty Luật TNHH Toàn cầu ATA cho rằng, khi quảng cáo sai sự thật gây thiệt hại cho người tiêu dùng, người nổi tiếng (KOLs/Influencers) không thể đứng ngoài cuộc, mà phải chịu trách nhiệm liên đới, thậm chí bồi thường nếu có vi phạm, không thể viện dẫn lý do "không biết sản phẩm là giả" để phủi trách nhiệm.
Phóng viên: Thời gian vừa qua, thực phẩm giả, sữa giả tràn lan, liên đới rất nhiều đến người nổi tiếng đứng ra quảng cáo tiêu thụ cho các nhãn hàng này, trách nhiệm chính thuộc về ai trong các vụ việc này, thưa luật sư?
Bà Nguyễn Thị Ngọc Anh: Vấn đề thực phẩm giả, sữa giả gắn với người nổi tiếng quảng cáo là một chủ đề nóng và phức tạp. Về mặt pháp lý và đạo đức, trách nhiệm trong các vụ việc này cần được nhìn nhận từ nhiều phía: Doanh nghiệp sản xuất/phân phối, cá nhân người nổi tiếng (KOLs/Influencers), đơn vị kiểm duyệt nội dung...
Trong đó, nhãn hàng, bên sản xuất là chủ thể chính chịu trách nhiệm về nguồn gốc, chất lượng và sự thật trong thông tin sản phẩm. Doanh nghiệp cố ý sản xuất hàng giả, hàng nhái có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định số 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ hoặc truy cứu hình sự (phạt tù) theo Điều 192, 193, 197 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017.
Nói cách khác, không thể đơn thuần viện dẫn lý do "không biết sản phẩm là giả" để phủi trách nhiệm. Khi đã lựa chọn đứng trước công chúng và ảnh hưởng đến quyết định mua sắm của hàng nghìn, thậm chí hàng triệu người, thì người nổi tiếng cũng phải sẵn sàng chịu trách nhiệm nếu điều họ quảng bá gây ra thiệt hại.
Còn những người nổi tiếng có sức ảnh hưởng lớn mà nhận lời nhãn hàng quảng bá sản phẩm không đúng sự thật chắc chắn không thể tránh được liên đới.
Họ có thể bị xử phạt hành chính đến 80 triệu đồng hoặc thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu hậu quả nghiêm trọng. Đồng thời, người nổi tiếng bị phạt sẽ phải cải chính thông tin và tháo giỡ, xoá quảng cáo trên các phương tiện đã phát hành trước đó.
Ví dụ gần đây, vụ việc Công ty TNHH Hiup Milk bị cơ quan chức năng khởi tố vì hành vi sản xuất và buôn bán hàng giả là thực phẩm đã làm dư luận vô cùng bức xúc. Đáng chú ý, nhiều người nổi tiếng từng quảng cáo sữa Hiup trên mạng xã hội không chỉ ca ngợi các thành phần và công dụng của sữa như mô tả của sản phẩm, mà còn kèm theo các khẳng định, cam kết cá nhân như: Đã trực tiếp sử dụng hoặc con cái của mình vẫn sử dụng nên hoàn toàn chắc chắn về công dụng, thậm chí còn tuyên bố sẽ thưởng hoặc đền rất nhiều tiền nếu sữa không phát huy công dụng…
Phóng viên: Nhưng khi người nổi tiếng quay ra “đổ lỗi” cho nhãn hàng cũng lừa họ về sản phẩm, họ không biết gì, thì người tiêu dùng biết kêu ai?
Bà Nguyễn Thị Ngọc Anh: Pháp luật sẽ bảo vệ người tiêu dùng! Theo đúng quy định của pháp luật về quảng cáo, bảo vệ người tiêu dùng và dân sự, người nổi tiếng khi tham gia quảng cáo sản phẩm không chỉ đóng vai trò người truyền tải thông tin, mà còn là một mắt xích quan trọng trong quá trình tác động đến quyết định tiêu dùng. Do đó, nếu nội dung quảng cáo sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn, họ không chỉ bị xử phạt hành chính, mà còn có thể phải bồi thường thiệt hại cho người tiêu dùng.
Ví dụ, Luật Quảng cáo (Điểm d Khoản 4 Điều 20) yêu cầu những sản phẩm này phải có giấy chứng nhận tiêu chuẩn, vệ sinh an toàn thực phẩm hoặc giấy phép lưu hành từ cơ quan có thẩm quyền. Người phát hành hoặc tham gia quảng cáo có trách nhiệm kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của các giấy tờ liên quan và chịu trách nhiệm về nội dung mình truyền tải.
Đáng chú ý, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi năm 2023) đã chính thức đưa người có ảnh hưởng (bao gồm cả KOLs và influencers) vào phạm vi điều chỉnh. Họ có trách nhiệm liên đới nếu cung cấp thông tin không chính xác hoặc thiếu đầy đủ về sản phẩm, trừ khi chứng minh được rằng đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ kiểm tra, xác minh thông tin theo quy định pháp luật.
Nói cách khác, không thể đơn thuần viện dẫn lý do "không biết sản phẩm là giả" để phủi trách nhiệm. Khi đã lựa chọn đứng trước công chúng và ảnh hưởng đến quyết định mua sắm của hàng nghìn, thậm chí hàng triệu người, thì người nổi tiếng cũng phải sẵn sàng chịu trách nhiệm nếu điều họ quảng bá gây ra thiệt hại.
Do vậy, nếu không chứng minh được mình đã thực hiện các nghĩa vụ quy định tại Luật Quảng cáo và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nêu trên, người nổi tiếng quảng cáo sữa phải chịu trách nhiệm bồi thường cho người tiêu dùng nếu người tiêu dùng chứng minh được đã mua sữa do hệ quả từ việc xem quảng cáo của người nổi tiếng.
Phóng viên: Vậy, để chứng minh mình “vô tội”, người nổi tiếng tham gia quảng cáo có thể làm gì?
Bà Nguyễn Thị Ngọc Anh: Bản chất, người nổi tiếng cũng không phải là chuyên gia và nhiều người cũng thiếu hiểu biết pháp lý nên có thể không ý thức được, dễ dàng bị những đơn vị sản xuất lợi dụng để quảng cáo sản phẩm kém chất lượng, không rõ nguồn gốc.
Nếu muốn chứng minh rằng mình không có lỗi và được miễn trừ trách nhiệm đối với người tiêu dùng, họ cần đưa ra được những căn cứ rõ ràng, minh bạch. Cụ thể:
Thứ nhất, họ phải chứng minh rằng ngoài mối quan hệ thuê - trả thù lao phục vụ hoạt động quảng bá, họ không có lợi ích liên đới hay mối quan hệ ràng buộc nào khác với đơn vị sản xuất hoặc phân phối sản phẩm.
Thứ hai, họ cần thể hiện rằng đã thực hiện đầy đủ trách nhiệm kiểm tra và xác minh thông tin về sản phẩm, từ giấy tờ pháp lý, tiêu chuẩn chất lượng đến phản hồi từ người tiêu dùng trước và trong quá trình quảng cáo.
Thứ ba, trong nội dung quảng bá, người nổi tiếng không nên đưa ra những cam kết vượt quá vai trò giới thiệu, chẳng hạn như bảo đảm hiệu quả, khẳng định công dụng chữa bệnh hoặc cam đoan kết quả như cá nhân đã trải nghiệm.
Thứ tư, nếu phát hiện sản phẩm có vấn đề, người nổi tiếng cần chủ động có hành động khắc phục ngay: Gỡ bỏ nội dung quảng cáo, công khai xin lỗi, cải chính thông tin, và nếu có liên quan đến hoạt động phân phối - thì cần chủ động thu hồi sản phẩm và hoàn tiền cho người tiêu dùng.
Phóng viên: Từ góc độ pháp lý, theo bà, chúng ta cần có những giải pháp quản lý nào và hình thức xử phạt ra sao để bảo vệ người tiêu dùng trước tình trạng quảng cáo sai sự thật, đặc biệt khi có sự tham gia của người nổi tiếng?
Bà Nguyễn Thị Ngọc Anh: Dưới góc nhìn của một luật sư thường xuyên tư vấn cho cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng, tôi cho rằng chúng ta cần một hệ thống giải pháp mang tính toàn diện, vừa siết chặt trách nhiệm của người nổi tiếng trong hoạt động quảng bá, vừa đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong bảo vệ người tiêu dùng. Cụ thể:
Một là, pháp luật cần xác lập rõ vai trò và trách nhiệm của người nổi tiếng trong chuỗi quảng cáo. Nếu người nổi tiếng không chỉ đơn thuần truyền tải thông tin mà còn đưa ra những cam kết chủ quan, thậm chí khẳng định chất lượng vượt quá nội dung từ nhãn hàng, thì họ cần phải chịu trách nhiệm liên đới nếu thông tin đó gây thiệt hại cho người tiêu dùng.
Hai là, bổ sung quy định bắt buộc công khai lợi ích tài chính trong hoạt động quảng bá. Nhiều quốc gia như Mỹ và các nước EU đã yêu cầu rõ ràng: nếu người nổi tiếng nhận thù lao hoặc tài trợ từ thương hiệu, thì nội dung đăng tải phải có dấu hiệu nhận biết rõ như “quảng cáo tài trợ”, “hợp tác thương hiệu”, hay “trả phí bởi nhãn hàng”. Điều này giúp người tiêu dùng nhận diện được bản chất quảng cáo, thay vì vô tình tin tưởng những lời “review có tâm” nhưng thực chất là hoạt động thương mại có lợi ích phía sau.
Ba là, cần xem xét tăng mức xử phạt đối với hành vi quảng cáo sai sự thật. đặc biệt là với các sản phẩm liên quan đến sức khỏe cộng đồng. Chế tài hiện nay còn khá nhẹ, thiếu tính răn đe. Việc quy định mức phạt theo quy mô và giá trị ảnh hưởng của vụ việc là cần thiết. Bên cạnh đó, có thể bổ sung các biện pháp khắc phục như cấm tạm thời người nổi tiếng tham gia quảng cáo, hoặc buộc hoàn trả toàn bộ khoản lợi nhuận có được từ hoạt động vi phạm.
Bốn là, xây dựng cơ chế khuyến khích người nổi tiếng chủ động cải chính. Trong một số trường hợp, người nổi tiếng có thể cũng là nạn nhân, đã thực hiện đầy đủ các bước kiểm tra nhưng vẫn bị nhãn hàng đánh lừa. Nếu họ kịp thời gỡ bài, xin lỗi công khai và hỗ trợ người tiêu dùng khắc phục thiệt hại, thì nên xem xét giảm nhẹ hoặc miễn trách nhiệm, để khuyến khích sự minh bạch và hành xử có trách nhiệm trong cộng đồng người có ảnh hưởng.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn bà!
