Tổng quan về tài sản số
Tài sản số (digital asset), tài sản mã hóa (crypto asset) và tài sản ảo (virtual asset) là những khái niệm có liên quan nhưng có sự khác nhau về cách thiết kế, chức năng và phạm vi.
Tài sản số hàm ý liên quan đến bất kỳ loại tài sản nào tồn tại hoàn toàn ở dạng số hoặc điện tử và không có hình thái vật lý. Theo Hiệp hội thị trường vốn quốc tế (ICMA), tài sản số là một công cụ kỹ thuật số được phát hành hoặc thể hiện thông qua việc sử dụng sổ cái phân tán hoặc công nghệ tương tự. Loại tài sản này không bao gồm các hình thái số của tiền tệ pháp định.
Tài sản mã hóa là một loại tài sản số sử dụng các kỹ thuật mã hóa để bảo mật. Nó thường được phân tán và hoạt động trên nền tảng blockchain hoặc sổ cái phân tán. Theo ICMA, tài sản mã hóa là một loại tài sản tư nhân (private) phụ thuộc chủ yếu vào kỹ thuật mã hóa và sổ cái phân tán hoặc công nghệ tương tự để hình thành giá trị; chúng còn được gọi là tiền số. Quy định về thị trường tài sản mã hóa (MiCa) của EU đề xuất định nghĩa rộng hơn, theo đó tài sản mã hóa là “hình thái số của giá trị hoặc quyền có thể được chuyển giao và lưu trữ điện tử, sử dụng công nghệ sổ cái phân tán hoặc công nghệ tương tự”. Bitcoin, Ether, Tether… là những loại tài sản này.
Tài sản ảo là một loại tài sản số, thường được kiểm soát bởi người tạo ra nó và được sử dụng, chấp nhận giữa các thành viên của một cộng đồng mạng hoặc hệ sinh thái trực tuyến cụ thể, thường không thể chuyển đổi thành tiền pháp định và độ an toàn, mức độ minh bạch thấp hơn so với tài sản số.
Theo ICMA, tài sản ảo là hình thái số của giá trị có thể được giao dịch hoặc chuyển nhượng trên môi trường số và có thể được sử dụng cho mục đích thanh toán hoặc đầu tư. Tài sản ảo không bao gồm các hình thái số của tiền tệ pháp định truyền thống, chứng khoán và các tài sản tài chính thông thường khác.
Quá trình phát triển của tài sản số
Tài sản mã hóa đã và đang dẫn đến việc định hình lại bức tranh tài chính kể từ khi ra đời, bắt đầu từ việc tạo ra Bitcoin cho đến sự xuất hiện của các nền tảng tài chính phi tập trung (DeFi) khác nhau. Quá trình phát triển của tài sản mã hóa phản ánh những đổi mới về công nghệ, triết lý kinh tế và thay đổi xã hội.
Khái niệm tiền mã hóa có từ cuối thế kỷ 20 với tiền thân là DigiCash của David Chaum và B-money của Wei Dai. Đến năm 2008, Satoshi Nakamoto giới thiệu Bitcoin thông qua một bài viết mang tính đột phá có tiêu đề “Bitcoin: Hệ thống tiền mặt điện tử ngang hàng”. Sự ra mắt của Bitcoin vào năm 2009 đánh dấu sự khởi đầu của kỷ nguyên blockchain. Sử dụng hệ thống sổ cái phi tập trung được hỗ trợ bởi mã hóa, Bitcoin đã cung cấp một phương tiện trao đổi chống kiểm duyệt. Nguồn cung hạn chế với 21 triệu đơn vị và tính chất số lượng giảm dần đã giúp nó trở thành một giải pháp thay thế cho các hệ thống tiền pháp định truyền thống, đặc biệt là trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu.
Sự thành công của Bitcoin đã thúc đẩy cho sự phát triển của các loại tiền số thay thế khác như Litecoin (năm 2011), Ripple (năm 2012)…, mỗi loại đều nhằm mục đích giải quyết những hạn chế cụ thể của Bitcoin. Sự phát triển thực sự diễn ra vào năm 2015 với sự ra đời của Ethereum trên nền tảng blockchain. Ethereum đưa ra các hợp đồng thông minh, các cam kết tự thực hiện với các điều khoản được mã hóa trực tiếp. Sự đổi mới này đã mở ra rất nhiều ứng dụng ngoài các giao dịch đơn giản, mở đường cho các ứng dụng phi tập trung (dApps) và các tiện ích blockchain mới. Sự nổi lên của các stablecoin như Tether (USDT) và USD Coin (USDC) đã bổ sung thêm chức năng, gắn giá trị của chúng với các loại tiền tệ truyền thống nhằm giảm sự biến động, giúp chúng trở nên hấp dẫn để sử dụng trong mua bán, chuyển tiền kiều hối, thanh toán xuyên biên giới.
Năm 2017, hiện tượng chào bán tiền lần đầu (ICO) đã cho thấy cả tiềm năng và hạn chế của những sáng tạo từ blockchain. ICO cung cấp một phương thức phi tập trung cho các công ty khởi nghiệp để huy động vốn bằng cách phát hành các đơn vị tiền mã hóa (token). Giai đoạn này chứng kiến các dự án đột phá như Filecoin, huy động được hơn 250 triệu USD. Tuy nhiên, bản chất không được kiểm soát của ICO đã dẫn đến một loạt trường hợp gian lận và đổ vỡ. Những vụ lừa đảo như BitConnect đã làm xói mòn lòng tin, khiến các cơ quan quản lý trên toàn thế giới phải áp dụng các biện pháp chặt chẽ hơn.
Mô hình tài chính phi tập trung (DeFi) nổi lên từ khoảng năm 2018 và thu hút chú ý vào năm 2020 đánh dấu một giai đoạn biến đổi mạnh mẽ trong quá trình phát triển tiền mã hóa. Nền tảng DeFi đã tận dụng các hợp đồng thông minh của Ethereum để mô phỏng lại các hệ thống tài chính truyền thống. Các giao thức như Uniswap đã tạo ra cuộc cách mạng trong giao dịch với các nhà tạo lập thị trường tự động, trong khi các nền tảng như Aave và Compound cho phép thực hiện vay và cho vay phi tập trung.
Tiếp đó, các token không thể thay thế (non-fungible token, NFT) nổi lên như một ứng dụng đột phá của công nghệ blockchain. Không giống như tiền mã hóa, mỗi token NFT đại diện cho tài sản số duy nhất. Thị trường NFT đã có được sức hút với các dự án như CryptoPunks vào năm 2017 và bùng nổ với sự ra đời của Bored Ape Yacht Club vào năm 2021. Sự bùng nổ của NFT đã chứng minh tiềm năng của blockchain trong giao dịch tác phẩm nghệ thuật, trò chơi và giải trí. Bức tranh "Everydays: The First 5000 Days" của Beeple được bán với giá 69 triệu USD tại Christie's, đánh dấu một thời khắc lịch sử.
Trong giai đoạn từ năm 2020 đã đánh dấu một trào lưu chấp nhận rộng rãi đối với tài sản số. Các tập đoàn như Tesla và MicroStrategy đã đưa Bitcoin vào trong báo cáo tài chính, cho thấy dấu hiệu tin tưởng vào vai trò của tài sản mã hóa như một phương tiện lưu trữ giá trị. Trong khi đó, PayPal, Visa và Mastercard đã tích hợp tiền mã hóa vào nền tảng thanh toán của họ, cho phép hàng triệu người dùng truy cập vào các loại tiền số.
Các quỹ ETF Bitcoin như ProShares Bitcoin Strategy ETF ra mắt vào năm 2021 đã giúp các nhà đầu tư truyền thống tiếp cận với thị trường tiền mã hóa. Các loại tiền số của ngân hàng trung ương (CBDC), ví dụ như tiền số Nhân dân tệ của Trung Quốc, cũng đã được các nước xem xét như một tài sản thay thế khác cho tiền pháp định và tích hợp vào hệ thống tiền tệ quốc gia.
Các yếu tố thúc đẩy tài sản số
Sự phát triển của tài sản số được thúc đẩy bởi một số yếu tố, bao gồm tiến bộ công nghệ, thay đổi động lực kinh tế, bối cảnh pháp lý. Khi nền kinh tế toàn cầu ngày càng trở kinh tế số thì tài sản số sẽ ngày càng đóng một vai trò lớn hơn nữa.
Sự phi tập trung và công nghệ chuỗi khối
Yếu tố cốt lõi của tiền mã hóa là công nghệ blockchain, cung cấp phương thức thực hiện giao dịch phi tập trung và an toàn mà không cần đến các trung gian như ngân hàng. Hệ thống này đảm bảo tính minh bạch và không thể thay đổi của các giao dịch, giúp tiền mã hóa có khả năng chống gian lận và chịu sự kiểm duyệt.
Không giống như các hệ thống tài chính tập trung truyền thống, blockchain trao quyền cho các cá nhân bằng cách trao cho họ quyền kiểm soát các giao dịch và dữ liệu tài chính của chính họ. Sức hấp dẫn của hệ thống phi tập trung đặc biệt lớn ở những nơi mà niềm tin vào hệ thống tài chính truyền thống thấp hoặc nơi có tỷ lệ lạm phát cao.
Sự chấp nhận ngày càng lớn của các định chế tài chính
Như đã đề cập ở trên, trong những năm gần đây, các định chế tài chính đã ngày càng quan tâm đối với tiền mã hóa như một loại tài sản hợp pháp. Các tổ chức tài chính lớn như Goldman Sachs, Fidelity… đã chấp nhận Bitcoin và một số loại tiền mã hóa khác, cung cấp các lựa chọn đầu tư mới cho khách hàng.
Phòng ngừa lạm phát và bất ổn kinh tế toàn cầu
Các loại tài sản mã hóa, đặc biệt là Bitcoin, đã được xem như công cụ phòng ngừa rủi ro lạm phát và bất ổn kinh tế. Với việc các ngân hàng trung ương trên thế giới thực hiện chính sách nới lỏng tiền tệ nhiều năm qua, mối lo ngại về sự mất giá của tiền pháp định ngày càng tăng.
Do vậy, với nguồn cung cố định của Bitcoin đã khiến nó trở nên hấp dẫn như một phương tiện lưu trữ giá trị. Do đó, nhiều nhà đầu tư xem Bitcoin như một loại tài sản số thay thế cho các hàng hóa truyền thống ví dụ như các kim loại quý.
Đổi mới công nghệ và việc dễ dàng tiếp cận
Sự phát triển của tài sản mã hóa cũng nhờ vào những tiến bộ công nghệ. Từ sự phát triển của các hợp đồng thông minh trên hệ thống Ethereum đến sự phát triển của nền tảng DeFi, tiền mã hóa ngày càng trở nên linh hoạt.
Đặc biệt, nền tảng DeFi cho phép người dùng tham gia vào nhiều hoạt động tài chính, như cho vay, vay và giao dịch mà không cần đến các trung gian tài chính truyền thống. Hơn nữa, sự phát triển của các ứng dụng ví điện tử và giao dịch tiền số thuận tiện với người dùng đã đơn giản hóa quá trình mua, lưu trữ và chuyển giao tài sản số.
Sự thay đổi văn hóa hướng tới tài sản số
Sự phát triển của tài sản số cũng một phần do sự thay đổi văn hóa về tài sản số. Thế hệ trẻ quen thuộc hơn với công nghệ dần đại diện cho phần lớn tài sản toàn cầu nên nhu cầu về tiền số ngày càng tăng. Thế hệ Z và Millennials có nhiều khả năng đầu tư và sử dụng tiền số hơn các thế hệ trước đây.
Sự phát triển của NFT cũng đã góp phần vào sự chấp nhận văn hóa đối với các tài sản dựa trên blockchain. Sự bùng nổ của nghệ thuật dựa trên NFT, các sưu tập số và hàng hóa số đã chứng minh tiềm năng của blockchain trong việc tạo ra nền kinh tế số hoàn toàn mới.
