Trong hơn một thập kỷ qua, Việt Nam đã có bước chuyển mình mạnh mẽ trong cách đo lường và phân tích các vấn đề về lao động. Từ những thống kê đơn giản về việc làm, hệ thống thống kê lao động của Việt Nam nay đã trở thành nền tảng cho việc hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng và phát triển bền vững, với dữ liệu đáp ứng bình đẳng giới và có thể so sánh trên phạm vi quốc tế.
Một thập kỷ chuyển đổi và hội nhập quốc tế
Đầu những năm 2010 đánh dấu bước ngoặt quan trọng đối với hệ thống thống kê của Việt Nam. Nhận thấy sự phức tạp ngày càng tăng của thị trường lao động trong bối cảnh kinh tế phát triển nhanh, Tổng cục Thống kê - nay là Cục Thống kê (Bộ Tài chính) (CTK) đã khởi động quá trình hiện đại hóa toàn diện.
Việc triển khai Khảo sát Lao động Việc làm hàng quý từ năm 2011 là một dấu mốc lớn. Lần đầu tiên, Việt Nam có thể theo dõi thường xuyên các xu hướng việc làm, thất nghiệp và sử dụng lao động chưa hiệu quả gần như theo thời gian thực. Sự chuyển đổi từ thu thập dữ liệu hằng năm sang hằng quý không chỉ nâng cao độ chính xác mà còn giúp Chính phủ phản ứng kịp thời hơn trước các biến động kinh tế - xã hội.
Cam kết của Việt Nam trong việc hài hòa hóa dữ liệu với chuẩn mực quốc tế nhanh chóng đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có hệ thống thống kê lao động tiên tiến trong khu vực. Cục Thống kê đã phối hợp chặt chẽ với các đối tác ASEAN, Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và các chuyên gia quốc tế để thống nhất khái niệm, phương pháp và chỉ tiêu thống kê.
Năm 2025 cũng đánh dấu 5 năm Việt Nam áp dụng các tiêu chuẩn của Hội nghị quốc tế lần thứ 19 của các nhà Thống kê Lao động (ICLS) - một bước tiến quan trọng định hình lại cách đo lường việc làm, lao động và sử dụng lao động trên toàn cầu.
Nhờ đó, Việt Nam trở thành một trong số ít các nước đang phát triển ở châu Á có khả năng sản xuất dữ liệu thống kê lao động kịp thời, chất lượng cao và có thể so sánh quốc tế - thành tựu được các đối tác quốc tế ghi nhận rộng rãi.
Dữ liệu phản ứng kịp thời với biến động của thị trường lao động
Giá trị thực sự của một hệ thống thống kê vững mạnh được thể hiện rõ nhất trong giai đoạn biến động. Khi đại dịch bùng phát năm 2020, mạng lưới thống kê chuyên nghiệp cùng Khảo sát Lao động Việc làm hàng quý của Việt Nam đã phát huy vai trò đặc biệt quan trọng. Chỉ trong vài tháng, Cục Thống kê đã công bố các báo cáo chuyên đề phản ánh tác động của đại dịch tới việc làm, thu nhập và lao động phi chính thức - những dữ liệu quý giá giúp Chính phủ đưa ra các chính sách hỗ trợ đúng đối tượng và kịp thời.
Một trong những tiến bộ nổi bật - cũng là minh chứng rõ nét cho khả năng thích ứng nhanh của thống kê lao động Việt Nam trước thay đổi của thị trường - là việc đo lường và công bố chính thức lao động phi chính thức, cùng với việc thí điểm đo lường lao động trên nền tảng số (digital platform work).
Nhận thấy ngày càng nhiều người làm việc thông qua các nền tảng số - như lái xe công nghệ, giao hàng, làm nghề tự do trực tuyến hay cung cấp dịch vụ qua mạng - Việt Nam đã tiên phong thử nghiệm thu thập thông tin về nhóm lao động này. Thí điểm này giúp Việt Nam trở thành một trong những quốc gia đầu tiên ở châu Á từng bước ghi nhận kinh tế nền tảng trong thống kê lao động chính thức.
Cách tiếp cận chủ động và tiên phong đó khẳng định hệ thống thống kê của Việt Nam không chỉ vững mạnh, mà còn linh hoạt, thích ứng và hướng tới tương lai - luôn bảo đảm dữ liệu phản ánh đúng, kịp thời và toàn diện bức tranh việc làm đang thay đổi nhanh chóng.
Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo
Những năm gần đây, Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác thu thập và xử lý dữ liệu. Cục Thống kê đã áp dụng phương pháp phỏng vấn trực tiếp bằng máy tính (CAPI), mở rộng sử dụng dữ liệu hành chính và kết nối với các cơ sở dữ liệu khác. Trí tuệ nhân tạo (AI) cũng đã được áp dụng ở một số khâu, như làm sạch và phân loại dữ liệu tự động. Những đổi mới này không chỉ nâng cao chất lượng dữ liệu mà còn tăng hiệu quả toàn hệ thống, giúp thống kê Việt Nam theo kịp tốc độ của kỷ nguyên số.
Hướng tới tương lai
Khi Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển dựa trên tri thức và công nghệ, nhu cầu về dữ liệu lao động chất lượng cao, kịp thời và chi tiết ngày càng trở nên cấp thiết. Nỗ lực hiện đại hóa khảo sát, ứng dụng AI trong xử lý và tích hợp dữ liệu đang đặt nền tảng cho thế hệ thống kê lao động tiếp theo.
Thành công của thống kê lao động Việt Nam là kết quả của hợp tác bền chặt giữa các cơ quan trong nước và các tổ chức quốc tế. Cùng nhau, các cơ quan đã tăng cường năng lực kỹ thuật cho đội ngũ thống kê, đẩy mạnh phổ biến dữ liệu, và thúc đẩy việc sử dụng thống kê trong hoạch định chính sách. Việt Nam cũng trở thành thành viên tích cực trong các diễn đàn khu vực và toàn cầu về đo lường lao động, chia sẻ kinh nghiệm và truyền cảm hứng cho các quốc gia láng giềng.
Nhân Ngày Thống kê Thế giới, hành trình phát triển của thống kê lao động Việt Nam một lần nữa khẳng định: thống kê không chỉ là những con số - đó là nền tảng để hiểu cuộc sống con người, xây dựng chính sách công bằng và kiến tạo tương lai bao trùm. Dưới chủ đề toàn cầu “Thúc đẩy thay đổi bằng thống kê và dữ liệu chất lượng vì mọi người”, Việt Nam là minh chứng sống động cho tinh thần đó - nơi mỗi con số kể một câu chuyện, và mỗi câu chuyện góp phần dựng xây một đất nước vững mạnh hơn.
