Chỉ vài ngày sau khi Nga tiến hành cuộc tấn công Ukraine vào tháng 2/2022, Mỹ và các nước châu Âu đã áp đặt hàng loạt biện pháp trừng phạt chưa từng có đối với ngân hàng trung ương Nga, đóng băng hàng trăm tỷ USD tài sản của nước này.
Đồng Rúp giảm mạnh, đạt mức thấp kỷ lục chỉ 10 ngày sau chiến sự Nga - Ukraine được phát động. Tuy nhiên, sau khi ngân hàng trung ương Nga áp đặt các biện pháp kiểm soát tiền tệ và dòng vốn, đồng Rúp đã phục hồi trở lại.
Tỷ giá hối đoái của đồng Rúp là dấu hiệu rõ ràng nhất về hoạt động kinh tế của Nga, ít nhất là đối với các hộ gia đình Nga. Vì vậy, sự sụt giảm gần đây của đồng tiền này xuống dưới ngưỡng 100 Rúp đổi 1 USD đã khiến Điện Kremlin lo lắng. Điều này cũng khiến ngân hàng trung ương Nga bị chỉ trích.
Trợ lý kinh tế của Tổng thống Nga Vladimir Putin, Maxim Oreshkin, đã đăng tải một bài viết chỉ trích các nhà hoạch định chính sách Nga vì quá “mềm mỏng”. Ngân hàng trung ương Nga ngay lập tức triệu tập một cuộc họp khẩn cấp và quyết định nâng lãi suất cơ bản lên 12%, đồng thời báo hiệu rằng có thể sẽ có nhiều đợt tăng lãi suất nữa.
Có thể thấy, sự trượt giá của đồng Rrúp đã làm nổi bật mức độ áp lực của chiến tranh và các biện pháp trừng phạt đang đè nặng lên nền kinh tế Nga.
Theo ông Sergei Gurier, chuyên gia kinh tế của Sciences Po, sự tăng giá của đồng Rúp trong năm vừa qua phản ánh hai diễn biến gây bất lợi cho nền kinh tế Nga. Đầu tiên, nhập khẩu của Nga giảm do các biện pháp trừng phạt của phương Tây, dẫn đến việc mất khả năng tiếp cận hàng tiêu dùng nhập khẩu và đầu vào trung gian, do đó hạn chế năng lực sản xuất của Nga.
Thứ hai, doanh thu từ xuất khẩu dầu mỏ đã tăng lên, một diễn biến có thể thúc đẩy các chính phủ phương Tây áp đặt lệnh cấm vận dầu mỏ và áp giá trần đối với dầu thô của Nga. Và đó chính xác là những gì đã xảy ra. Vào tháng 5/2022, Châu Âu thông báo rằng lệnh cấm vận đối với khoảng 90% lượng dầu nhập khẩu của Nga sẽ có hiệu lực trong vòng 6 đến 8 tháng tiếp theo. Không lâu sau, các nước G7 đã đạt sự đồng thuận về việc áp giá trần với dầu Nga.
Tuy nhiên, chuyên gia này chỉ ra, việc trì hoãn áp dụng các chính sách này đã cho phép Nga thu được nguồn thu khổng lồ. Mặc dù phương Tây đã đóng băng khoảng 300 tỷ USD dự trữ của ngân hàng trung ương Nga, nhưng thặng dư tài khoản vãng lai của Nga đa vào năm ngoái đạt mức cao kỷ lục là 227 tỷ USD, gần như đã bù đắp cho điều đó.
Mặc dù vậy, những tín hiệu tích cực này đã kết thúc trong nửa đầu năm nay, khi doanh thu từ dầu khí của Nga đã giảm gần một nửa, khiến ngân sách Nga thâm hụt nặng. Lệnh cấm vận dầu và áp trần giá cũng khiến tổng xuất khẩu của Nga giảm mạnh 1/3 so với cùng kỳ năm ngoái.
Kết quả là thặng dư thương mại của Nga đã giảm từ 204 tỷ USD xuống còn 64 tỷ USD và thặng dư tài khoản vãng lai của nước này giảm từ 165 tỷ USD xuống chỉ còn 25 tỷ USD. Doanh thu từ xuất khẩu dầu mỏ giảm mạnh đã khiến vị thế tài chính của Nga suy giảm nhanh chóng.
Mặc dù vậy, Moscow không hề bối rối. Nước này vẫn nắm giữ nguồn dự trữ đồng Nhân dân tệ đáng kể, do đó có thể trang trải được thâm hụt ngân sách. Chiến sự Nga - Ukraine vẫn là ưu tiên hàng đầu của Điện Kremlin: chỉ trong nửa đầu năm nay, chi tiêu quân sự của Nga đã tăng hơn 12% so với năm 2022.
Các chuyên gia cảnh báo, hiện biện pháp trừng phạt rõ ràng đang phát huy tác dụng. Nhưng việc Tổng thống Putin tiếp tục tài trợ cho cuộc chiến tại Ukraine cho thấy rằng Mỹ và phương Tây có thể sẽ tăng thêm các lệnh trừng phạt đối với Nga.
Trước những phương pháp phức tạp mà các doanh nghiệp Nga tìm ra để lách lệnh cấm vận và trần giá dầu, phương Tây giờ đây phải nỗ lực để bịt các lỗ hổng trong lệnh trừng phạt, đồng thời hạ trần giá dầu từ 60 USD/thùng hiện nay xuống còn 50-55 USD/thùng, hoặc thậm chí thấp hơn.
Bài học quan trọng khác cần được rút ra từ sự sụt giảm gần đây của đồng Rúp là Nga đang tìm cách lách các biện pháp trừng phạt thương mại. Đồng Rúp rẻ hơn vì Nga cần USD để thanh toán các hàng hoá nhập khẩu.
Điều này phần nào phản ánh chi phí ngày càng tăng của việc lách lệnh trừng phạt, cũng như đang làm tăng thêm áp lực lên ngân sách và tiền tệ của Nga. Bằng cách thắt chặt việc thực thi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Nga, các nước phương Tây có thể khiến ngân sách của Nga, và nguồn tài chính phục vụ chiến tranh, rơi vào tình trạng bị bóp nghẹt.
