Phát triển giao thông xanh: Bài học từ Cộng hòa Czech

Thúc đẩy xe điện hài hòa và hiệu quả

Việc sử dụng xe điện được xem là một trong những giải pháp chủ đạo để giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện chất lượng không khí, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, phù hợp với cam kết của Liên minh châu Âu (EU) về Net Zero.

Theo dữ liệu của Cơ quan Giám sát nhiên liệu thay thế châu Âu (EAFO) và tổ chức Čistá Doprava (Giao thông sạch) của Czech, tổng số xe điện (xe điện chạy pin – BEV) trên đường phố Czech tính tới cuối năm 2024 là 36.364 xe. Quý I-2025 có thêm khoảng 3.113 xe điện mới đăng ký, tăng 140% so với cùng kỳ năm 2024, đưa tỷ lệ xe điện chiếm 5,2% trong số các xe mới được đăng ký trong giai đoạn này. Thị trường xe điện cũ tại Czech cũng đang phát triển nhanh: năm 2024 có 3.843 xe điện cũ hạng M1 được đăng ký, tăng 74% so với năm trước.

Để thúc đẩy việc sử dụng xe điện và giảm thiểu phát thải, Chính phủ Czech triển khai một loạt chính sách ưu đãi, cũng như đầu tư cơ sở hạ tầng. Một số điểm nổi bật như: Chương trình hỗ trợ mua xe điện và trạm sạc - “Electromobility Guarantee” do Bộ Công nghiệp và Thương mại Czech phối hợp với Ngân hàng Phát triển Quốc gia vận hành. Trong đó, ngân sách khoảng 1,65 - 1,95 tỷ CZK dành hỗ trợ các doanh nghiệp mua xe điện hoặc xe không phát thải, cũng như hỗ trợ xây dựng trạm sạc riêng cho doanh nghiệp. Doanh nghiệp và cơ quan nhà nước khi mua xe điện, xe tải nhẹ không phát thải, có thể hưởng mức trợ cấp tới 40% giá trị xe.

Điểm nổi bật là việc trợ giá không áp dụng đại trà, mà tập trung vào nhóm có thể tạo tác động lan tỏa như doanh nghiệp logistics, cơ quan nhà nước, hoặc hãng taxi. Điều này giúp tối ưu ngân sách, đồng thời thúc đẩy mạng lưới xe điện công cộng, dẫn tới sự chấp nhận rộng hơn trong xã hội.

Các loại xe chạy hoàn toàn bằng điện hoặc xe hybrid có mức phát thải không quá 50g CO₂/km sẽ được miễn phí đăng ký, miễn phí sử dụng biển số đặc biệt, miễn thuế đường bộ, miễn phí đường cao tốc hoặc phí lưu thông đường bộ trong một số trường hợp...

Chính phủ Czech cũng khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp sản xuất ô tô nội địa (như Skoda) trong việc phát triển các mẫu xe điện mang thương hiệu trong nước, và mở rộng sản xuất để đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Điều này được các doanh nghiệp hưởng ứng. Skoda cho biết, tỉ trọng xe điện bán ra tại Czech hiện ở mức 5%, và đang phấn đấu đạt 7% trong năm nay. Toyota cũng đang xây dựng nhà máy sản xuất xe điện tại Kolín, dự kiến đi vào hoạt động từ năm 2028.

Bên cạnh việc thúc đẩy sử dụng xe điện, số lượng trạm sạc công cộng cũng được quan tâm mở rộng thông qua các nhà cung cấp tư nhân. Các hãng ô tô đóng vai trò kết nối các đơn vị cung cấp trạm sạc, tạo ra dịch vụ nhất quán cho khách hàng mua xe điện. Tính đến tháng 6-2025, Czech đã có 3.182 trạm sạc công cộng, tổng số cổng sạc là 5.603 điểm.

Đảm bảo nguồn điện "sạch"

Trong nỗ lực thúc đẩy giao thông xanh, một trở ngại lớn với Czech nằm ở cơ cấu năng lượng chưa thật sự "xanh", khi năng lượng than và các loại nhiên liệu hóa thạch vẫn chiếm khoảng 40% sản lượng điện của quốc gia này.

Bên cạnh đó, Czech có khoảng 40% điện đến từ năng lượng hạt nhân, trong khi thủy điện và một số loại hình khác chiếm khoảng 5%. Trong bối cảnh đó, Chính phủ Czech xác định rõ việc làm sạch nguồn năng lượng là điều kiện tiên quyết để xe điện thực sự “xanh”.

Cụ thể, thay vì chỉ chạy theo số lượng xe bán ra, Czech song song tập trung “làm sạch” lưới điện để mỗi xe điện bán ra đều mang lại giá trị giảm phát thải thực chất. Thực tế, lúc này xe điện tại Czech hiện được sạc bằng điện có hàm lượng carbon thấp hơn nhiều so với mức trung bình EU. Tuy nhiên, đó mới chỉ là điểm khởi đầu.

Chính phủ Czech hướng tới mục tiêu loại bỏ hoàn toàn điện than vào năm 2033, thay thế bằng năng lượng hạt nhân và các dạng năng lượng tái tạo khác. Hàn Quốc mới đây đã giành được hợp đồng trị giá 18,2 tỷ USD để xây dựng hai lò phản ứng hạt nhân tại nhà máy Dukovany ở Czech. Prague nhắm mục tiêu điện hạt nhân chiếm khoảng 68% sản lượng điện toàn Czech vào năm 2040.

Czech cũng tạo thuận lợi cho các dự án năng lượng tái tạo thông qua rút ngắn thủ tục cấp phép, đặc biệt là trong các vùng ưu tiên; chuyển đổi các nhà máy điện than sang sử dụng khí tự nhiên (LNG) hoặc các nguồn khác. Đáng chú ý là các dự án cải thiện hiệu suất sản xuất điện, như khoản đầu tư 3,2 tỷ USD mới đây để cải thiện hiệu suất các nhà máy nhiệt điện, cho phép giảm khoảng 9,3 triệu tấn CO2 mỗi năm.

Tránh cú sốc "cấm cứng" xe xăng, dầu

Cùng với việc thúc đẩy xe điện, Chính phủ Czech cũng dành sự quan tâm đối với việc giảm phát thải từ các phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Tuy nhiên, nước này không cấm xe xăng ngay lập tức, mà sử dụng cách tiếp cận “siết dần tiêu chuẩn CO₂ và tăng chi phí sở hữu".

Từ năm 2024, nước này bắt đầu áp dụng chuẩn Euro 7, giới hạn phát thải CO₂ dưới 95 g/km đối với xe mới. Thuế tiêu thụ đặc biệt với xăng và diesel tăng 7% trong năm 2024, đồng thời bổ sung phí phát thải đường bộ cho xe cá nhân có mức tiêu thụ trên 6,5L/100km. Cùng với đó là giảm 50% phí bảo hiểm trách nhiệm dân sự với xe có phát thải CO₂ dưới 50 g/km.

Đáng chú ý, là trung tâm sản xuất ô tô của châu Âu, Chính phủ Czech hiểu rằng cấm xe xăng quá nhanh sẽ gây cú sốc cho công nghiệp. Vì vậy, chính phủ phối hợp cùng Skoda Auto, Toyota Czech, Hyundai Motor Czech xây dựng lộ trình giảm phát thải trong ngành công nghiệp ô tô.

Trong đó, ưu tiên bao gồm cả việc nhà nước tài trợ chương trình đào tạo lại công nhân cơ khí, chuyển sang lĩnh vực năng lượng - tự động hóa, phần mềm xe điện và bảo trì hệ thống sạc. Các nhà máy sản xuất động cơ xăng cũng được hỗ trợ chuyển đổi sang sản xuất mô-đun pin và động cơ điện, giúp duy trì việc làm và tận dụng nguồn lực lao động.

Nhìn chung, Cộng hòa Czech tuy không phải nước có tỷ lệ xe điện cao nhất châu Âu, nhưng lại là một trong những mô hình cân bằng nhất: phát triển EV song song với “xanh hóa” năng lượng, duy trì vai trò công nghiệp, và tránh tạo gánh nặng ngân sách. Nhờ thế, nước này tiếp tục chứng kiến số lượng ô tô điện tăng một cách tự nhiên, trong bối cảnh nhu cầu của người dân và doanh nghiệp đều được đáp ứng hài hòa, hạ tầng sạc được mở rộng nhanh chóng, và các chính sách hỗ trợ "đúng lúc, đúng chỗ".