Thống kê của Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), tính đến hết tháng 6/2025, đã có 6 nước tiến hành tổng cộng 39 vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng hoá Việt Nam. Trong đó, riêng Hoa Kỳ chiếm tới 22 vụ, tiếp theo là EU (7 vụ), Thổ Nhĩ Kỳ (7 vụ), Brazil (1 vụ), Canada (1 vụ) và Nam Phi (1 vụ).
Phần lớn các vụ việc điều tra tập trung vào các ngành hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn và tốc độ tăng trưởng đột biến như các sản phẩm thép, gỗ, pin năng lượng mặt trời, nhôm, lốp ô tô, sơ mi rơ moóc... Đây là các sản phẩm đang phải chịu các biện pháp phòng vệ thương mại tại một số quốc gia khác, bị ngành sản xuất nội địa của nước nhập khẩu cáo buộc có nghi ngờ lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại thông qua Việt Nam.
Theo Cục Phòng vệ thương mại, các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín hàng hóa Việt Nam trên trường quốc tế, mà còn đe dọa đến sự phát triển bền vững của hoạt động xuất khẩu, làm gia tăng nguy cơ bị áp thuế, mất thị trường hoặc kéo theo những biện pháp kiểm soát ngặt nghèo từ nước nhập khẩu.
Trong bối cảnh có sự dịch chuyển đầu tư, sản xuất từ các quốc gia đang bị áp dụng thuế phòng vệ thương mại sang Việt Nam, việc tăng cường quản lý, kiểm tra và ngăn chặn hành vi lẩn tránh càng trở nên cấp thiết.
Trước yêu cầu thực tiễn đó, ngày 4/7/2019, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 824/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ” (Đề án 824).
Tiếp đó, ngày 31/12/2019, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 119/NQ-CP về một số biện pháp cấp bách nhằm tăng cường quản lý nhà nước về phòng chống gian lận xuất xứ, chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp. Các văn bản này đã khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong phòng chống và đấu tranh chống các hành vi chuyển tải, gian lận bất hợp pháp, tạo định hướng thống nhất cho các bộ, ngành, địa phương trong công tác phòng ngừa và xử lý hành vi vi phạm.
Sau 6 năm triển khai, Cục Phòng vệ thương mại ghi nhận Đề án 824 đã đạt được nhiều kết quả tích cực trên các phương diện: Xây dựng thể chế, cảnh báo sớm, phối hợp liên ngành theo dõi và xử lý vi phạm, nâng cao nhận thức và hỗ trợ doanh nghiệp.
Đặc biệt, Bộ Công Thương đã xây dựng và vận hành Hệ thống cảnh báo sớm về phòng vệ thương mại, định kỳ cập nhật danh sách các mặt hàng xuất khẩu có nguy cơ cao bị các nước điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại để gửi cho các cơ quan quản lý ở trung ương và địa phương, các hiệp hội, doanh nghiệp cùng theo dõi.
Tuy nhiên, Cục Phòng vệ thương mại cũng cảnh báo công tác tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ vẫn còn đối mặt với không ít khó khăn, hạn chế, cả về thể chế, tổ chức thực hiện lẫn nhận thức từ phía doanh nghiệp.
Vì vậy, nhằm tiếp tục ứng phó với nguy cơ gia tăng các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ trong giai đoạn tới, các bộ, ngành liên quan cần đẩy nhanh việc rà soát, sửa đổi và hoàn thiện các quy định pháp luật về phòng vệ thương mại, quy tắc xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa và xử lý vi phạm hành chính theo hướng đồng bộ, thống nhất và phù hợp với các cam kết quốc tế.
Bộ Công Thương tiếp tục phát triển hệ thống cảnh báo sớm theo hướng chuyên sâu, tự động hóa hơn, tích hợp tra cứu dữ liệu xuất khẩu, thuế quan và lịch sử điều tra phòng vệ thương mại, chống lẩn tránh từ các đối tác thương mại lớn.
