![]() |
Từ những con đường đất lầy lội, nay đã được thay thế bằng những tuyến đường bê tông rộng rãi, kiên cố, những buổi sinh hoạt cộng đồng đậm đà bản sắc địa phương nhưng vẫn mang hơi thở văn minh, hiện đại…tất cả đã tạo nên giá trị “một bộ mặt” nông thôn mới bền vững trên khắp các vùng quê trên cả nước.
![]() |
Giờ đây, với nhiều vùng quê Việt Nam, xây dựng Nông thôn mới bền vững không chỉ là câu chuyện về hạ tầng hay kinh tế, mà còn là hành trình khơi dậy, phát huy sức mạnh văn hóa và tinh thần cộng đồng, nền tảng bền vững để mỗi vùng quê càng thêm “giàu đẹp, văn minh”.
Nếu như giai đoạn đầu chương trình nông thôn mới chủ yếu tập trung vào việc xây dựng đường, trường, trạm, thì những năm gần đây, trọng tâm chuyển sang bồi đắp đời sống văn hóa, khơi dậy tinh thần đoàn kết, tự quản của người dân. Tại nhiều địa phương, kết quả xây dựng nông thôn mới đã chứng minh rằng, văn hóa chính là gốc rễ để nông thôn phát triển bền vững.
![]() |
“Ngày cao điểm chung tay xây dựng NTM và Chủ nhật xanh lần thứ IV” tại xã Thượng Bằng La (Lào Cai)
Tại xã Thượng Bằng La (huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái cũ, nay thuộc tỉnh Lào Cai), phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở được người dân nhiệt tình hưởng ứng. Đặc biệt, mô hình “Thôn văn hóa - Gia đình hạnh phúc” đã trở thành điểm sáng trong hành trình xây dựng nông thôn mới của địa phương. Hiện toàn xã có 100% thôn, bản được trang bị nhà văn hóa phục vụ sinh hoạt cộng đồng; hơn 90% hộ gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa”. Các câu lạc bộ văn nghệ, thể thao được thành lập ở hầu hết các thôn, góp phần tạo nên không khí đoàn kết, vui tươi, gắn kết giữa các thế hệ.
Điểm đáng lưu ý là tại Thượng Bằng La, nhà văn hóa không chỉ là nơi tổ chức hội họp hay sinh hoạt cộng đồng, mà còn là “trái tim” của làng - nơi người dân cùng thảo luận các vấn đề phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường, gìn giữ phong tục, tập quán tốt đẹp và vun đắp đời sống tinh thần.
Theo ông Nguyễn Văn Tính, một người dân của Xã, mọi việc chung của làng đều được bàn bạc dân chủ, từ việc dọn vệ sinh đường làng đến phát triển du lịch cộng đồng. “Càng đoàn kết, càng gắn kết thì quê hương càng đổi thay. Đời sống vật chất và tinh thần của mọi người dân được nâng lên rõ rệt nhờ tinh thần cộng đồng”, ông Tính chia sẻ.
Có thể thấy, nhờ nền tảng văn hóa truyền thống, Thượng Bằng La đang trở thành hình mẫu về một vùng quê phát triển hài hòa giữa kinh tế và văn hóa, giữa truyền thống và hiện đại.
Không chỉ dừng ở phong trào, tại nhiều địa phương, giá trị văn hóa truyền thống được phục hồi và trở thành bản sắc riêng của từng vùng. Các lễ hội dân gian, làn điệu dân ca, nghề thủ công truyền thống được khôi phục, vừa gìn giữ di sản, vừa tạo nguồn lực phát triển kinh tế. Làng gốm Bát Tràng, làng tranh Đông Hồ, làng nón Phú Cam, làng mây tre đan Phú Vinh… không chỉ giữ nghề mà còn “hồi sinh” mạnh mẽ khi kết hợp giữa văn hóa, du lịch và kinh tế.
Song song với đó, phong trào “Tự quản tuyến đường sáng - xanh - sạch - đẹp” cũng là biểu tượng rõ nét cho sức mạnh văn hóa cộng đồng. Ở nhiều thôn, làng, người dân tự nguyện hiến đất là đường, làm khuôn viên, trồng hoa; đóng góp công sức xây dựng, tôn tạo cảnh quan; tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường,...tất cả đã tạo nên một diện mạo nông thôn khang trang, sạch đẹp, văn minh và tràn đầy sức sống mới.
Theo đánh giá, sức mạnh văn hóa và cộng đồng chính là yếu tố cốt lõi quyết định tính bền vững của chương trình NTM. Bởi nếu thiếu yếu tố này, các công trình hạ tầng dù hiện đại đến đâu cũng dễ xuống cấp khi không có sự chung tay bảo vệ của người dân. Ngược lại, khi văn hóa cộng đồng được nuôi dưỡng, phát huy người dân sẽ cùng nhau gìn giữ, phát huy, và nông thôn sẽ phát triển từ gốc rễ.
![]() |
Trong giai đoạn 2026 - 2030, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xác định một trong những tiêu chí trọng tâm của bộ tiêu chí NTM kiểu mẫu là “nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần và sự gắn kết cộng đồng nông thôn”. Theo đó, các địa phương được khuyến khích phát triển mô hình “Làng văn hóa - Du lịch cộng đồng”, nơi người dân vừa là chủ thể giữ gìn di sản, vừa trực tiếp tham gia hoạt động kinh tế - du lịch.
Khi nông thôn được “đánh thức” bằng văn hóa và du lịch, hàng loạt vùng quê đã trở thành điểm đến hấp dẫn. Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho thấy, hiện cả nước có hơn 3.200 mô hình du lịch nông thôn, trong đó nhiều điểm đến đã trở thành thương hiệu quốc gia như bản Lác Mai Châu thuộc xã Mai Hạ, một xã miền núi nằm ở tỉnh Phú Thọ (Hòa Bình cũ), làng rau Trà Quế thuộc phường Hội An Tây, TP Đà Nẵng (Quảng Nam cũ), Cồn Sơn (Cần Thơ) hay Sa Pa (Lào Cai).
![]() |
Mô hình du lịch nông thôn ở làng rau Trà Quế (Quảng Nam).
Các mô hình này đều tận dụng tài nguyên sẵn có đó là cảnh quan thiên nhiên, nếp sống văn hóa, sản phẩm OCOP… để phát triển du lịch trải nghiệm. Tại khu vực miền núi phía Bắc, du lịch sinh thái gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc tại Sa Pa, Bắc Hà (Lào Cai) hay Mộc Châu (Sơn La) đã trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, tạo dấu ấn mạnh mẽ trong lòng du khách. Những ngôi nhà trình tường, khung cửi dệt thổ cẩm, lễ hội Gầu Tào, Tết Nhảy của người Mông, người Dao... không chỉ thu hút khách quốc tế mà còn giúp thế hệ trẻ thêm tự hào, nâng cao ý thức bảo vệ, giữ gìn di sản văn hóa dân tộc.
Song hành với đó, chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) đang trở thành nền tảng vững chắc cho phát triển du lịch nông thôn. Cả nước hiện có gần 10.000 sản phẩm OCOP được công nhận, nhiều sản phẩm đã kết nối thành chuỗi du lịch - trải nghiệm. Ở Quảng Ninh, du khách đến Ba Chẽ có thể tham quan rừng trà hoa vàng, hái, chế biến và thưởng trà cùng người dân. Ở Bến Tre (nay là tỉnh Vĩnh Long), khách được trải nghiệm làm kẹo dừa, đan giỏ dừa và thăm vườn dừa hữu cơ đạt chuẩn quốc tế.
![]() |
Lễ hội Gầu Tào của người Mông - Hà Giang (nay thuộc tỉnh Tuyên Quang)
Theo ước tính của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, doanh thu từ du lịch nông thôn có thể đạt hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm nếu được đầu tư đúng hướng. Tuy nhiên, để du lịch văn hóa thật sự trở thành “động lực mới” rất cần sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, các ngành trong quy hoạch, bảo tồn cảnh quan, đào tạo nguồn nhân lực và phát triển sản phẩm đặc trưng.
Đặc biệt, yếu tố chuyển đổi số đang mở ra cơ hội bứt phá cho du lịch nông thôn. Nhiều tỉnh đã xây dựng bản đồ số du lịch, ứng dụng công nghệ quảng bá sản phẩm OCOP và kết nối tour trực tuyến. Chẳng hạn, mô hình “Du lịch nông thôn thông minh” ở Hà Giang (thuộc tỉnh Tuyên Quang mới) và Hòa Bình (thuộc tỉnh Phú Thọ mới) cho phép du khách khám phá bản làng qua không gian 3D, đặt dịch vụ và tương tác trực tiếp với người dân - hình thức “số hóa văn hóa” đầy tiềm năng.
Hướng tới giai đoạn 2026 - 2030, Chính phủ đặt mục tiêu phát triển ít nhất 10.000 điểm du lịch nông thôn, trong đó 30% đạt tiêu chuẩn quốc gia về chất lượng dịch vụ. Du lịch nông thôn không chỉ là ngành kinh tế mà còn là phương thức bảo tồn văn hóa, thúc đẩy bình đẳng giới, nâng cao năng lực cộng đồng và tạo việc làm tại chỗ. Đây chính là hướng đi, là giải pháp đúng đắn để phát huy nội lực từ văn hóa truyền thống, tạo trụ cột vững chắc cho sự phát triển bền vững của nông thôn, nông nghiệp trong kỷ nguyên mới.
![]() |