Gần 4 thập kỷ qua, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã trở thành một trong những động lực tăng trưởng quan trọng nhất của kinh tế Việt Nam. Từ những dự án quy mô nhỏ ban đầu, dòng vốn FDI đã bùng nổ, không chỉ bơm nguồn lực tài chính mà còn mang theo công nghệ tiên tiến, kỹ năng quản lý hiện đại và khả năng kết nối chuỗi giá trị toàn cầu.

Nguồn vốn FDI không chỉ là một cấu phần của tổng vốn đầu tư xã hội mà còn là một yếu tố quyết định đến sự chuyển mình của nền kinh tế Việt Nam. Kể từ thời kỳ đổi mới, FDI đã đóng vai trò là "mũi nhọn" thúc đẩy tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP), ổn định cán cân thanh toán quốc tế và tạo lập một môi trường kinh doanh năng động hơn.

Trong suốt nhiều năm, khu vực FDI luôn duy trì tốc độ tăng trưởng cao hơn mức bình quân của cả nước, khẳng định vai trò là động lực tăng trưởng quan trọng của kinh tế Việt Nam. Đóng góp của FDI tới tăng trưởng thể hiện qua nhiều khía cạnh, từ việc bổ sung một nguồn vốn lớn cho phát triển kinh tế xã hội, tới mở rộng thị trường thông qua xuất khẩu, lan tỏa công nghệ và năng suất, thúc đẩy cải cách thể chế. Tỷ trọng trung bình của vốn FDI trong GDP liên tục tăng lên, từ mức 18,22% trong giai đoạn 2011¬-2015, lên 21,06% giai đoạn 2016-2020 và 22,25% trong giai đoạn 2021-2023… Tỷ trọng này đặc biệt ý nghĩa khi xét đến vai trò của FDI trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

Trong số 87 quốc gia và vùng lãnh thổ có dự án đầu tư được cấp phép mới tại Việt Nam trong 10 tháng qua, Singapore là nhà đầu tư lớn nhất với 3,76 tỷ USD, chiếm 26,7% tổng vốn đăng ký cấp mới; tiếp đến là Trung Quốc 3,21 tỷ USD, chiếm 22,8%; đặc khu hành chính Hồng Kông (Trung Quốc) 1,38 tỷ USD, chiếm 9,8%; Nhật Bản 1,17 tỷ USD, chiếm 8,3%; Thụy Điển 1,0 tỷ USD, chiếm 7,1%; Đài Loan (Trung Quốc) 901,2 triệu USD, chiếm 6,4%; Hàn Quốc 627,0 triệu USD, chiếm 4,5%. Tính đến ngày 31/10/2025, vốn FDI thực hiện tại Việt Nam ước đạt 21,3 tỷ USD, tăng 8,8% so với cùng kỳ năm trước, đồng thời đạt mức cao nhất của 10 tháng trong 5 năm qua.

Sự xuất hiện của các tập đoàn đa quốc gia trong lĩnh vực sản xuất điện tử, ô tô, chế tạo máy móc đã thúc đẩy mạnh mẽ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Các dự án FDI tập trung vào ngành công nghiệp chế biến, chế tạo công nghệ cao, đã giúp Việt Nam gia nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu, điển hình như lĩnh vực điện tử (Samsung, LG), dệt may (Texhong, FFG) và công nghệ thông tin (Intel, Foxconn). Sự chuyển dịch này không chỉ tăng giá trị gia tăng mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Đóng góp lớn nhất và rõ rệt nhất của khu vực FDI nằm ở lĩnh vực xuất nhập khẩu. Tỷ trọng xuất khẩu của khu vực này luôn duy trì ở mức rất cao, trung bình khoảng 70-79% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng năm. Khả năng xuất khẩu vượt trội này giúp Việt Nam chuyển dịch từ một quốc gia chủ yếu xuất khẩu nông sản, dệt may sang một trung tâm sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm điện tử, công nghệ cao. Qua đó, thúc đẩy cải thiện cán cân thương mại, tích lũy ngoại tệ và nâng cao vị thế trong thương mại quốc tế. Mặt khác, sự đóng góp của dòng ngoại tệ từ FDI là một yếu tố then chốt giúp Ngân hàng Nhà nước (SBV) duy trì sự ổn định của tỷ giá hối đoái và kiểm soát lạm phát trong dài hạn.

Bên cạnh đó, FDI đã tạo ra hàng triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp; đồng thời, tạo cơ hội để lực lượng lao động Việt Nam tiếp cận với quy trình sản xuất, công nghệ và tiêu chuẩn quản lý quốc tế, từ đó nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, một yếu tố quan trọng cho phát triển bền vững.

Sau giai đoạn "trải thảm đỏ" thu hút FDI bằng lợi thế chi phí nhân công rẻ và ưu đãi thuế suất, những yêu cầu trước xu thế phát triển mạnh mẽ đã cho thấy sự cần thiết của việc thay đổi chiến lược. Mục tiêu hiện tại không còn là thu hút vốn bằng mọi giá, mà là chọn lọc các dự án FDI có chất lượng cao, thân thiện với môi trường và có khả năng lan tỏa công nghệ.

Nghị quyết số 50-NQ/TW (năm 2019) của Bộ Chính trị về định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2030, đã đánh dấu sự chuyển đổi chiến lược này. Sự chuyển đổi này nhằm mục đích tránh bẫy thu nhập trung bình, nơi các quốc gia bị mắc kẹt với sản xuất thâm dụng lao động, giá trị gia tăng thấp. Việc thu hút các dự án công nghệ cao sẽ giúp Việt Nam nâng cao năng suất lao động và tạo ra sản phẩm có tính cạnh tranh toàn cầu.

Để thực hiện chiến lược thu hút FDI chất lượng cao, Việt Nam đã và đang tích cực cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, coi đây là yếu tố then chốt tạo nên sự khác biệt. Những nỗ lực cải cách được triển khai trên nhiều mặt, từ việc đẩy mạnh cải cách hành chính, cắt giảm đáng kể các thủ tục rườm rà, rút ngắn thời gian cấp phép, cho đến việc tăng cường minh bạch hóa quy trình đầu tư. Song song đó, Chính phủ đã đầu tư mạnh mẽ vào phát triển cơ sở hạ tầng chiến lược, bao gồm hệ thống giao thông then chốt như đường bộ cao tốc, cảng biển nước sâu, sân bay quốc tế, cùng với hạ tầng năng lượng và viễn thông hiện đại nhằm đáp ứng trọn vẹn nhu cầu sản xuất quy mô lớn của các tập đoàn đa quốc gia.

Đặc biệt, trong bối cảnh cam kết thực hiện Thuế tối thiểu toàn cầu (GMT) từ năm 2024 có khả năng làm giảm lợi thế cạnh tranh về ưu đãi thuế, Chính phủ Việt Nam đã thể hiện sự linh hoạt thông qua việc tích cực xây dựng các giải pháp hỗ trợ kịp thời, điển hình là cơ chế Quỹ Hỗ trợ đầu tư, nhằm đảm bảo lợi ích cho các nhà đầu tư lớn, giữ vững cam kết tạo môi trường kinh doanh ổn định và hấp dẫn. Qua đó cho thấy, Việt Nam đang dịch chuyển từ việc cạnh tranh bằng chi phí thấp sang cạnh tranh bằng chất lượng thể chế và môi trường kinh doanh toàn diện.

Bên cạnh những thành tựu rực rỡ, quá trình thu hút và sử dụng FDI tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức lớn, đòi hỏi những giải pháp mang tính đột phá và dài hạn. Điểm yếu lớn nhất là liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước còn yếu; mặc dù khu vực FDI đóng góp lớn vào xuất khẩu, nhưng tỷ lệ nội địa hóa sản phẩm vẫn còn thấp. Mặt khác, các dự án FDI công nghệ cao yêu cầu nhân lực chất lượng cao, trong khi hệ thống giáo dục và đào tạo nghề của Việt Nam chưa đáp ứng kịp thời, dẫn đến tình trạng thiếu hụt kỹ sư, chuyên gia kỹ thuật trình độ cao. Ngoài ra, một số dự án FDI được cấp phép trước đây vẫn còn tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và sử dụng tài nguyên đất đai, nước, năng lượng một cách lãng phí, không hiệu quả.

Để khắc phục những điểm nghẽn hiện hữu và tối ưu hóa vai trò của FDI, Việt Nam cần chuyển mình sang giai đoạn kiến tạo chính sách mang tính đột phá và dài hạn. Trọng tâm chiến lược phải là thúc đẩy liên kết theo chiều sâu (Deep Linkage) giữa khu vực FDI và doanh nghiệp trong nước. Cần thiết kế các chính sách hỗ trợ công nghiệp hỗ trợ mạnh mẽ, không chỉ dừng lại ở ưu đãi thuế mà còn bao gồm hỗ trợ vốn, chuyển giao công nghệ và đặc biệt là hỗ trợ doanh nghiệp đạt được các chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế để đủ điều kiện tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của các tập đoàn đa quốc gia.

Song song với việc xây dựng các chương trình kết nối đối tác kinh doanh (B2B matching), cần thực hiện đầu tư đột phá vào nguồn nhân lực, cải cách hệ thống giáo dục nghề nghiệp theo hướng liên kết chặt chẽ với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp FDI công nghệ cao.

Cuối cùng, tăng cường quản lý và giám sát thông qua việc áp dụng "Quy chuẩn Xanh" cao hơn trong phê duyệt dự án, đảm bảo rằng FDI không chỉ mang lại tăng trưởng kinh tế mà còn đóng góp vào phát triển bền vững, sử dụng tài nguyên hiệu quả và giữ gìn môi trường.

Có thể nói, FDI đã, đang và sẽ tiếp tục là mắt xích không thể thiếu trong chiến lược phát triển kinh tế của Việt Nam. Từ việc tạo ra hàng triệu việc làm và đẩy mạnh xuất khẩu, FDI đang giúp Việt Nam chuyển mình thành một trung tâm sản xuất và công nghệ của khu vực. Tuy nhiên, chặng đường phía trước đòi hỏi sự chuyển đổi từ số lượng sang chất lượng và từ đầu tư thụ động sang hợp tác kiến tạo. Bằng việc tiếp tục cải cách thể chế, đầu tư vào con người và môi trường, Việt Nam hoàn toàn có thể biến "đòn bẩy vàng" FDI thành lực đẩy bền vững để đạt được mục tiêu trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

15:15 21/11/2025