EMAGAZINE: Để thương mại tiếp tục là động lực tăng trưởng của nền kinh tế

Năm 2025, tình hình thương mại quốc tế của Việt Nam tiếp tục phản ánh bức tranh đa chiều với nhiều yếu tố khó khăn và thuận lợi đan xen. Dù phải đối mặt với những thách thức cả mới và cũ từ diễn biến phức tạp của kinh tế thế giới, Việt Nam vẫn cho thấy khả năng thích ứng cao. Đặc biệt, thương mại tiếp tục khẳng định là một trụ cột của nền kinh tế, tạo động lực để duy trì đà tăng trưởng và giữ vững vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bước sang năm 2025, thương mại toàn cầu tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức lớn do diễn biến phức tạp từ thị trường thế giới. Trong bối cảnh đó, chuỗi cung ứng toàn cầu tiếp tục bị phân mảnh, quá trình tái cấu trúc diễn ra mạnh mẽ nhằm giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào một số quốc gia. Diễn biến của thị trường thế giới vừa là thách thức, vừa là cơ hội để hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam tiếp tục bứt phá, khẳng định vai trò quan trọng đối với nền kinh tế và vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Trước diễn biến của tình hình thương mại thế giới, Chính phủ, các Bộ ngành, doanh nghiệp tăng cường thúc đẩy mở rộng thị trường, đàm phán kỹ thuật, đẩy mạnh logistics, hải quan điện tử, cải thiện thủ tục xuất khẩu, tạo thuận lợi cho tăng trưởng xuất khẩu trong thời gian vừa qua. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp tích cực tìm hiểu và chủ động trong thực hiện các cam kết về nguồn gốc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng... nên hàng hóa Việt Nam tiếp tục hưởng lợi từ ưu đãi trong các hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP, RCEP…).

Bất chấp kinh tế thế giới có nhiều bất ổn, Việt Nam vẫn duy trì được đà phục hồi và tăng trưởng mạnh mẽ trong lĩnh vực thương mại. Số liệu của Cục Thống kê cho thấy, trong 10 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hóa cả nước đạt 762,44 tỷ USD, tăng 17,4% so với cùng kỳ năm trước, thặng dư thương mại đạt 19,56 tỷ USD, góp phần ổn định tỷ giá và kiểm soát lạm phát. Xuất khẩu tiếp tục là điểm sáng và là động lực tăng trưởng chính của nền kinh tế với mức tăng cao. Cụ thể 10 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa đạt 391,00 tỷ USD, tăng 16,2% so với cùng kỳ năm 2024. Kim ngạch xuất khẩu hàng hóa tăng cao ở cả khu vực kinh tế trong nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Riêng khu vực kinh tế trong nước đạt 94,17 tỷ USD, chiếm 24,15% tổng kim ngạch xuất khẩu. Khu vực đầu tư nước ngoài tiếp tục đóng vai trò lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu nhờ các tập đoàn lớn tăng cường hoạt động, thúc đẩy xuất khẩu; 10 tháng đầu năm 2025, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (kể cả dầu thô) đạt kim ngạch 296,83 tỷ USD, tăng 22,5%, chiếm 75,9%.

Trong số hàng hóa xuất khẩu 10 tháng đầu năm 2025, có 36 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD, chiếm 94,1% tổng kim ngạch xuất khẩu; trong đó, có 7 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 10 tỷ USD, chiếm 67,9% tổng kim ngạch.

Không chỉ xuất khẩu, hoạt động nhập khẩu trong thời gian qua cũng diễn ra sôi nổi, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa trong 10 tháng đầu năm 2025 đạt 254,44 tỷ USD, tăng 27,6% so với cùng kỳ năm trước; trong đó khu vực kinh tế trong nước đạt 117,0 tỷ USD, tăng 2,8%, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đạt 139,38 tỷ USD, tăng 22,3%.

Nhiều sản phẩm nhập khẩu có kim ngạch cao là nguyên liệu đầu vào phục vụ sản xuất, qua đó cho thấy, sản xuất công nghiệp tiếp tục tăng trưởng tích cực, từ đó kéo theo nhu cầu về nguồn nguyên, vật liệu phục vụ sản xuất.

Hoạt động xuất, nhập khẩu của Việt Nam tuy diễn ra sôi nổi nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, khó khăn và thách thức, nhất là khi các đối tác thương mại lớn liên tục triển khai các biện pháp phòng vệ thương mại.

Theo Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương, năm 2024 là năm Việt Nam bị khởi xướng điều tra nhiều vụ việc phòng vệ thương mại mới nhất, với 27 vụ chỉ trong vòng 11 tháng. Hoa Kỳ, Ấn Độ, Canada, Indonesia là các thị trường có xu hướng điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất đối với Việt Nam.

Lũy kế đến nay đã có 292 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại từ 25 thị trường và vùng lãnh thổ đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam. Trong số đó, có 160 vụ điều tra chống bán phá giá; 59 vụ việc tự vệ; 40 vụ việc chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại; 33 vụ việc khác.

Theo Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), giai đoạn 2020-2024, hàng hóa Việt Nam chịu 107 vụ việc chống bán phá giá, chiếm 3,3% tổng số các cuộc điều tra toàn cầu. Các cuộc điều tra phòng vệ không chỉ gia tăng về số lượng mà còn trở nên phức tạp hơn với những nội dung mới chưa từng có trong tiền lệ, từ những sản phẩm hàng hóa có giá trị và kim ngạch lớn như sắt thép, may mặc… lan rộng đến cả những mặt hàng có kim ngạch nhỏ như: đĩa giấy, khay giấy…

Các quốc gia khởi xướng các vụ việc phòng vệ thường là đối tác lớn của Việt Nam. Điển hình phải kể đến Hoa Kỳ - đối tác thương mại hàng đầu, liên tục có những động thái áp thuế mới nhằm vào các nước xuất khẩu lớn vào nước này kể từ đầu năm đến nay. Ngay từ ngày đầu tiên của năm 2025, Hoa Kỳ đã triển khai một loạt biện pháp thuế quan mới, trong đó, chính sách thuế nhập khẩu đối đẳng (Reciprocal Tariffs Policy) được xem là trọng tâm nhằm điều chỉnh cán cân thương mại, giảm thâm hụt thương mại và bảo vệ lợi ích kinh tế quốc gia. Vào đầu tháng 02/2025, chính quyền Hoa Kỳ đã áp dụng chính sách "thuế đối ứng" đối với các nước có mức thặng dư thương mại lớn với nước này, bao gồm Trung Quốc, Đức, Nhật Bản và Việt Nam; trong đó phải kể đến sắc lệnh áp thuế 25% lên hàng hóa nhập khẩu từ Canada và Mexico, cùng với mức thuế 10% đối với hàng hóa từ Trung Quốc, có hiệu lực từ ngày 4/2/2025.

Đáng chú ý là Sắc lệnh ngày 02/4/2025 về thuế đối ứng với hàng hóa nhập khẩu vào Hoa Kỳ, trong đó, Hoa Kỳ áp dụng mức thuế 10% đối với tất cả các đối tác thương mại. Đồng thời, Hoa Kỳ áp các mức thuế đối ứng riêng lẻ đối với một loạt các quốc gia khác từ ngày 9/4/2025, trong đó có áp thuế 46% đối với Việt Nam, mức thuế cao thứ hai trong số các nước xuất khẩu vào thị trường nước này. Điều này đã gây ra những tác động kém lạc quan, thậm chí có thể được coi là “cú sốc” đối với doanh nghiệp xuất khẩu trong nước, nhất là với doanh nghiệp xuất khẩu có thị phần tại Hoa Kỳ. Với nhiều nỗ lực trong quá trình đàm phán, Việt Nam đạt được thỏa thuận với Hoa Kỳ giảm mức thuế áp dụng đối với hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam xuống còn 20% và 40% đối với hàng hóa trung chuyển (transshipping); cùng với đó, Việt Nam sẽ cắt giảm toàn bộ thuế nhập khẩu với hàng hóa từ Hoa Kỳ xuống 0%. Mặc dù mức thuế đàm phán 20% được cho là tương đối khả quan, tuy nhiên, việc thuế xuất khẩu hàng hóa tăng cao, nhất là với thị trường xuất khẩu lớn nhất như Hoa Kỳ gây khó khăn và tổn thất đối với doanh nghiệp.

Ngoài Hoa kỳ, một số quốc gia khác cũng khởi xướng điều tra và áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng hóa của Việt Nam trong thời gian qua. Theo Cục Phòng vệ thương mại, Ủy ban châu Âu (EC) đã triển khai một số biện pháp phòng vệ thương mại, trong đó có Kế hoạch hành động về thép và kim loại trong tháng 3 nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh và bảo vệ tương lai của ngành Thép châu Âu. Tháng 5/2025, Ủy ban Quản lý quốc tế Nam Phi (ITAC) kết luận lẩn tránh thuế chống bán phá giá và áp thuế 8,78% với 1 doanh nghiệp xuất khẩu lốp xe ô-tô, xe buýt và xe tải. Đồng thời, áp mức thuế 41,47% với 2 doanh nghiệp cùng ngành khác do không hợp tác đầy đủ trong quá trình điều tra. Trong tháng 6/2025, Cơ quan Phòng vệ thương mại của Vương quốc Anh (TRA) đề xuất đưa ra khỏi danh sách loại trừ áp dụng biện pháp tự vệ với 6 nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam do thị phần nhập khẩu thép vào Anh của mỗi nước đã vượt ngưỡng 3% trong thời kỳ điều tra.

Mặc dù kinh tế toàn cầu năm 2025 có xu hướng chậm lại, triển vọng thương mại của Việt Nam vẫn được đánh giá tích cực và kỳ vọng sẽ vượt năm 2024.

Để đối phó với những thách thức và tận dụng các cơ hội để thương mại tiếp tục bứt phá, các cơ quan quản lý, tổ chức, hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam chủ động thích ứng, linh hoạt, nhanh chóng triển khai các giải pháp tháo gỡ khó khăn và ứng phó với khi có diễn biến mới. Một số giải giải pháp được đề xuất như:

Thứ nhất, đảm bảo minh bạch chuỗi cung ứng và kiểm soát nguồn gốc xuất xứ. Đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại phục vụ nhập khẩu có chọn lọc đối với nguyên liệu đầu vào, linh kiện, thiết bị, công nghệ phục vụ sản xuất nhằm hỗ trợ doanh nghiệp trong nước nâng cao năng lực sản xuất, gia tăng giá trị sản phẩm để xuất khẩu. Đồng thời, hướng tới tăng tỷ lệ nội địa hóa và phát triển công nghiệp hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp nội địa tham gia chuỗi giá trị của các doanh nghiệp FDI lớn.

Thứ hai, đa dạng hóa thị trường và sản phẩm xuất khẩu. Khai thác hiệu quả, tận dụng lợi thế của các FTA để gia tăng xuất khẩu. Ngoài các thị trường truyền thống, cần đẩy mạnh xuất khẩu sang Ấn Độ, Trung Đông, Nam Á, Đông Âu, châu Phi... Khuyến khích doanh nghiệp phân tán chuỗi cung ứng; mở rộng thương mại điện tử xuyên biên giới.

Thứ ba, tăng cường đối thoại và đàm phán song phương với các đối tác thương mại trọng điểm như: Mỹ, EU, Trung Quốc... Tăng cường năng lực pháp lý, nâng cao năng lực phòng vệ thương mại; đồng thời, hỗ trợ, hướng dẫn doanh nghiệp làm việc với luật sư quốc tế, chuẩn bị hồ sơ phòng vệ thương mại. Tiếp tục đẩy mạnh việc xây dựng cơ sở dữ liệu cảnh báo sớm tại các thị trường tiềm ẩn rủi ro.

Thứ tư, điều hành tỷ giá giúp doanh nghiệp chủ động trong kế hoạch kinh doanh, hạn chế rủi ro biến động chi phí đầu vào và đầu ra. Đồng thời, xây dựng và triển khai các chính sách lãi suất ổn định và linh hoạt để hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn vay với chi phí thấp, nhất là với những ngành chế biến, xuất khẩu có nhu cầu vốn lưu động cao.

Thứ năm, cần hỗ trợ doanh nghiệp thực hành sản xuất xanh, giảm phát thải carbon, đáp ứng các tiêu chuẩn ESG ngày càng khắt khe từ đối tác lớn như Hoa Kỳ, EU và các nước khác; ưu tiên phát triển hạ tầng logistics và số hóa chuỗi cung ứng.

Thực hiện đồng bộ và hiệu quả những giải pháp trên, thương mại sẽ tiếp tục tăng trưởng, là động lực tăng trưởng bền vững và là điểm sáng trong hành trình hội nhập, định vị vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

19:55 16/11/2025