Cách giải quyết tình trạng thiếu nhà ở xã hội tại Việt Nam nhìn từ kinh nghiệm quốc tế

Một cách tiếp cận tổng thể và dài hạn đối với nhà ở xã hội

Bàn về nhu cầu ngày càng bức thiết về nhà ở của công nhân tại các khu công nghiệp hiện nay, ông David Jackson - Tổng Giám đốc Colliers Việt Nam cho biết, các khu công nghiệp đóng vai trò quan trọng với sự phát triển kinh tế Việt Nam, giúp đất nước thu hút đầu tư trực tiếp từ nước ngoài và tạo việc làm cho hàng triệu người. Cùng với sự phát triển các khu công nghiệp trên cả nước là sự dịch chuyển dân cư, kéo theo nhu cầu nhà ở tăng cao. Hiện tại, lao động nhập cư chiếm khoảng 50% nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp, tỷ lệ này còn cao hơn nữa tại các trung tâm kinh tế và sản xuất như TP. Hồ Chí Minh, Bình Dương và Đồng Nai.

Trường hợp của TP. Hồ Chí Minh năm ngoái, khi lao động nhập cư rời khỏi thành phố do COVID-19 dẫn đến tình trạng thiếu hụt nhân lực đáng báo động trong vài tháng qua, là một bằng chứng cho thấy tầm quan trọng của lao động nhập cư đối với kinh tế của các địa phương tập trung vào sản xuất công nghiệp. Do đó, thu hút và giữ chân người lao động để đảm bảo hoạt động kinh doanh liên tục là điều cốt yếu và một trong những giải pháp dài hạn là cung cấp nhà ở xã hội.

Dù chính quyền Trung ương và địa phương đã nỗ lực đề ra nhiều chính sách, trợ cấp, ưu đãi nhằm khuyến khích các nhà đầu tư tham gia phát triển nhà ở xã hội, nguồn cung chưa bao giờ đuổi kịp nhu cầu thực tế. Phần lớn lao động nhập cư thuê nhà trọ chủ yếu do các hộ dân xung quanh khu công nghiệp đầu tư xây dựng, cho nên vấn đề an ninh, vệ sinh và chất lượng còn hạn chế. Một số người thậm chí không thể thuê hoặc mua nhà gần nơi làm việc và phải di chuyển xa để đi làm hàng ngày, đối mặt với nhiều vấn đề về sức khỏe và an toàn giao thông, ảnh hưởng đến an sinh và năng suất lao động.

Cũng theo Tổng Giám đốc Colliers Việt Nam, để một địa phương tăng trưởng bền vững, rất cần một chương trình phát triển toàn diện, tập trung vào con người, vốn là trụ cột của mọi nền kinh tế. Điều này đồng nghĩa với một cách tiếp cận tổng thể và dài hạn để giải quyết tình trạng thiếu nhà ở xã hội tại Việt Nam, và ví dụ điển hình là thành công về nhà ở xã hội của Singapore. Tuy mô hình phát triển nhà ở xã hội của Singapore không hoàn toàn phù hợp với Việt Nam, vẫn có những kinh nghiệm quý báu có thể học hỏi được.

Thứ nhất, nhà ở xã hội tại Singapore được xem là tài sản xã hội, mục tiêu là đảm bảo cơ hội tiếp cận công bằng về nhà ở và hạn chế sự méo mó về kinh tế và xã hội liên quan đến quyền sở hữu tài sản. Do đó, Cơ quan Phát triển Nhà ở xã hội (HDB) được thành lập và có nhiệm vụ cung cấp nhà ở giá cả phải chăng cho người dân của đảo quốc này. Các căn hộ HDB được nhà nước cung cấp theo hợp đồng thuê 99 năm, nghĩa là chủ sở hữu căn hộ HDB có quyền sử dụng trong 99 năm và khi hết thời hạn thuê, căn hộ sẽ được trả lại cho HDB để tái phát triển. Người mua căn hộ HDB có thể tận dụng nguồn vay từ ngân hàng, vay từ HDB, trả bằng tiền mặt hoặc bằng nguồn vốn rút từ Quỹ Tiết kiệm Trung ương (CPF) - một hệ thống an sinh xã hội cho phép công dân Singapore và thường trú nhân tiết kiệm để nghỉ hưu. Kể từ khi thành lập năm 1960, HDB vừa là nhà cung cấp chính về nhà ở giá rẻ vừa đóng vai trò tích cực trong việc xây dựng và quản lý hầu hết nhà ở xã hội tại Singapore. HDB cũng cấm người Singapore sở hữu hai căn hộ HDB cùng lúc.

Thứ hai, vì được xem là tài sản xã hội, các cụm nhà ở HDB được phát triển chủ yếu dựa trên cách tiếp cận tạo ra nơi ăn chốn ở, nghĩa là xây dựng cộng đồng và môi trường sống chứ không chỉ tập trung vào số lượng căn hộ và giá bán. Trên cơ sở này, việc phát triển nhà ở xã hội luôn gắn liền với cơ sở hạ tầng đô thị hiện hữu (đường sá, giao thông, trường học, dịch vụ y tế…) và các tiện ích thể thao, giải trí, công viên, khu ăn uống cùng nhiều dịch vụ bán lẻ khác. Không khó để tìm thấy một khu ăn uống xung quanh cụm nhà ở HDB, hoặc từ đó đi bộ một chút là đến siêu thị, trường học, xe buýt và ga tàu điện.

Ngoài ra, còn có các sân chơi ba thế hệ với các tiện ích cho trẻ em, thiết bị tập thể dục cho người lớn, khu vực ghế ngồi công cộng dành cho cư dân và các bậc cha mẹ hoặc ông bà có thể trông chừng con cháu. Qua nhiều năm, khi mức sống và kỳ vọng của cư dân tăng lên, HDB cũng chú ý điều chỉnh kiến trúc cảnh quan cũng như cải thiện vấn đề an sinh của cư dân. Một số cụm HDB hiện có vườn cộng đồng, một số thậm chí còn được trang bị hệ thống đỗ xe đạp tự động. Hiện nay có khoảng 80% dân số Singapore sống trong các căn hộ HDB.

Đảm bảo giá nhà ở xã hội vừa túi tiền của người có nhu cầu thực

Một vấn đề đáng quan tâm nữa là đảm bảo giá nhà ở xã hội vừa túi tiền của người có nhu cầu thực. Tại Anh, nơi có một trong những dự án nhà ở xã hội quy mô lớn đầu tiên trên thế giới được xây dựng vào đầu thế kỷ XX, giá thuê nhà ở xã hội được tính theo thu nhập địa phương và thấp hơn nhiều so với giá thuê nhà ở tư nhân. Chính phủ cũng hạn chế việc tăng giá thuê nhà, duy trì giá thuê ở mức hợp lý để đảm bảo mọi người tiếp cận được nhà ở mà không lo vuột mất cơ hội do giá tăng cao.

“Đối với Việt Nam, nhiều mô hình đã được đề xuất để phát triển nhà ở xã hội cho các nhóm dân cư có thu nhập thấp, bao gồm công nhân tại các khu công nghiệp. Với phương châm lấy con người làm trọng tâm và học hỏi kinh nghiệm từ Singapore và Anh, càng có thêm nhiều dự án nhà ở xã hội được xây dựng theo cách thức bền vững và toàn diện thì càng giúp được nhiều người có nhu cầu được tiếp cận nhà ở giá phải chăng và gần nơi làm việc. Bởi vì với người Việt Nam, điều quan trọng là phải ổn định cuộc sống để phát triển sự nghiệp lâu dài, như cách nói quen thuộc: “Có an cư thì mới lạc nghiệp.” Và để đẩy nhanh quá trình này, đáp ứng nhu cầu bức thiết về nhà ở xã hội, có lẽ Việt Nam cần cú bắt tay từ các khu vực Nhà nước, tư nhân và phi lợi nhuận”, ông David Jackson cho biết thêm.

Tổng Giám đốc Colliers Việt Nam nhận định, phải có tư duy dài hạn và cách tiếp cận tổng thể thì vấn đề nóng về nhà ở xã hội mới có thể được giải quyết một cách kịp thời hơn. Cuối cùng, sức khỏe kinh tế của cộng đồng là chìa khóa cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế địa phương và quốc gia.

“Như tất cả chúng ta đã chứng kiến qua đại dịch COVID-19 trong hai năm vừa rồi, mọi cộng đồng đều không thể hoạt động bình thường nếu không có lực lượng nhân viên y tế, giáo viên, thợ xây, thợ điện, nhân viên công tác xã hội, nhân viên bán lẻ và nhiều lao động trong các dịch vụ thiết yếu khác. Do đó, đem đến cơ hội nhà ở an toàn, giá cả phải chăng với khoảng cách hợp lý đến nơi làm việc là một trách nhiệm xã hội, giúp những người có thu nhập thấp và lao động nhập cư được hòa nhập với xã hội nói chung cả về mặt thể chất lẫn tinh thần”, ông David Jackson nhấn mạnh.