Thí điểm thận trọng, từng bước xây nền móng
Hóa đơn điện tử có mã xác thực bắt đầu được ngành Thuế đưa vào thí điểm từ năm 2015, theo Quyết định số 1209/QĐ-BTC ngày 23/6/2015 của Bộ Tài chính. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh là hai địa phương đầu tiên được lựa chọn, với sự tham gia của khoảng 200 doanh nghiệp. Ở giai đoạn khởi đầu này, mục tiêu chủ yếu là kiểm chứng khả năng vận hành kỹ thuật, hoàn thiện quy trình xác thực hóa đơn từ xa, cũng như xử lý các tình huống nghiệp vụ phát sinh trong thực tế.
Sau hơn một năm thử nghiệm, đến cuối năm 2016, kết quả ghi nhận đã phần nào củng cố niềm tin vào hướng đi mới. Hơn 2,3 triệu hóa đơn điện tử có mã xác thực đã được phát hành, góp phần ngăn chặn tình trạng sử dụng hóa đơn giả, hạn chế các hành vi kê khai gian lận doanh thu. Tuy nhiên, vì đây vẫn là một hình thức còn khá mới, lại đòi hỏi nền tảng công nghệ đồng bộ, Bộ Tài chính quyết định tiếp tục mở rộng thí điểm trong năm 2017, theo Quyết định số 2660/QĐ-BTC, để vừa mở rộng quy mô áp dụng, vừa chuẩn bị đầy đủ cho khuôn khổ pháp lý chính thức.
Bước chuyển quan trọng tiếp theo diễn ra từ quý III/2017, khi ngành Thuế chính thức mở rộng triển khai hóa đơn điện tử ra toàn quốc. Cục Thuế các tỉnh, thành phố được giao nhiệm vụ chủ động hướng dẫn doanh nghiệp đăng ký, tiếp cận và sử dụng hệ thống hóa đơn có mã xác thực. Dù chưa bắt buộc ở giai đoạn này, việc sử dụng hóa đơn điện tử đã nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ cộng đồng doanh nghiệp lớn, đặc biệt trong những ngành nghề có nguy cơ cao về thất thu thuế.
Để đảm bảo tính bền vững và minh bạch cho hệ thống mới, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 119/2018/NĐ-CP, quy định rõ ràng về quản lý và sử dụng hóa đơn điện tử trong giao dịch. Thêm vào đó, Thông tư số 68/2019/TT-BTC của Bộ Tài chính đã cụ thể hóa các nội dung triển khai, đồng thời giải đáp về kỹ thuật, thủ tục cho các đối tượng áp dụng. Với hai văn bản quan trọng này, nền móng pháp lý cho hóa đơn điện tử đã dần hình thành vững chắc, tạo cơ sở để tiến tới áp dụng bắt buộc trong tương lai gần.
Ngày 1/7/2022 đánh dấu một cột mốc quan trọng khi hóa đơn điện tử chính thức được áp dụng bắt buộc trên toàn quốc. Căn cứ theo Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14 và các văn bản hướng dẫn như Thông tư số 78/2021/TT-BTC, hệ thống hóa đơn điện tử được triển khai đồng bộ tại cả 63 tỉnh, thành phố. Đây là hệ thống không chỉ cho phép người nộp thuế phát hành hóa đơn trong thời gian thực, mà còn kết nối trực tiếp với cơ quan thuế, giúp quản lý doanh thu, nghĩa vụ thuế một cách minh bạch, chính xác và liên tục.
Từ bắt buộc đến đồng thuận
Tính đến thời điểm hiện tại, 100% doanh nghiệp và tổ chức kinh tế đã chuyển đổi sang hóa đơn điện tử, xóa bỏ hoàn toàn hóa đơn giấy trong khu cực doanh nghiệp. Thành quả ấy không chỉ thể hiện quyết tâm cải cách của ngành Thuế mà còn phản ánh sự thay đổi về nhận thức và năng lực thích ứng của doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp từng nghi ngại việc áp dụng hóa đơn điện tử vào năm 2017 thì nay đã hoàn toàn chủ động và thừa nhận tính tiện lợi, tiết kiệm và an toàn của hình thức này.
Không dừng lại ở khu vực doanh nghiệp, ngành Thuế còn từng bước mở rộng hóa đơn điện tử đến hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh – đặc biệt là nhóm có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên. Việc áp dụng hóa đơn điện tử trong khu vực này sẽ là tiền đề quan trọng để ngành Thuế từng bước tiến tới xóa bỏ cơ chế thuế khoán, hướng tới quản lý thuế dựa trên doanh thu thực tế, minh bạch hơn, công bằng hơn.
Có thể thấy, việc áp dụng hóa đơn điện tử không chỉ đơn giản là thay thế hóa đơn giấy bằng công nghệ số. Trên thực tế, đây là bước chuyển căn bản giúp ngành Thuế xây dựng một hệ thống dữ liệu tập trung, đồng bộ và toàn diện về hoạt động sản xuất, kinh doanh trong nền kinh tế. Nhờ hệ thống này, cơ quan thuế có thể tự động đối chiếu dữ liệu doanh thu, xác định nghĩa vụ thuế một cách chính xác và kịp thời. Đồng thời, việc hạn chế tối đa tiếp xúc trực tiếp giữa cán bộ thuế và người nộp thuế giúp giảm thiểu nguy cơ phát sinh tiêu cực, tạo môi trường hành chính thuế trong sạch, chuyên nghiệp hơn.
Về phía doanh nghiệp, hóa đơn điện tử không chỉ giúp tiết kiệm chi phí in ấn, lưu trữ, mà còn hỗ trợ hiệu quả công tác quản trị nội bộ. Dữ liệu điện tử giúp dễ dàng truy xuất, tổng hợp, phục vụ nhanh chóng cho các yêu cầu về báo cáo tài chính, kiểm toán, hay thanh tra thuế khi cần.
Quan trọng hơn, hóa đơn điện tử đang dần trở thành trung tâm kết nối trong toàn bộ tiến trình chuyển đổi số ngành Tài chính – Thuế. Với khả năng tích hợp dữ liệu liên thông với ngân hàng, hải quan, bảo hiểm xã hội và các nền tảng thương mại điện tử, hệ thống này đang mở ra tiềm năng lớn cho công tác điều hành vĩ mô, phân tích chính sách và giám sát tài khóa ở tầm quốc gia.
Hơn 1 thập kỷ qua, hành trình hóa đơn điện tử, từ những bước thử nghiệm thận trọng đến phổ cập toàn diện và bắt buộc, là minh chứng cho sự tiến bộ mạnh mẽ của ngành Thuế Việt Nam. Đây không chỉ là một công cụ quản lý hiệu quả, mà còn là biểu tượng của tinh thần cải cách thể chế, của quyết tâm hiện đại hóa nền tài chính công.
Chuyển đổi số ngành Thuế, mà hóa đơn điện tử là một điểm sáng, đang góp phần xây dựng một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và thuận lợi – nơi mà cả cơ quan quản lý và người dân đều trở thành đối tác cùng hướng tới sự phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.
